Skip to main content

Full text of "Renati DesCartes Opera philosophica Renati DesCartes Principia philosophiae"

See other formats 


Digitized by Gcrogle 




Digitized by Googie 





Digitized by Google 



'C 



RENATI 



D E S-C ARTES 



OPERA 



PHILOSOPHICA. 






EDITIO S E C V N D A 
Ab Aitfforc recc^iitd. 



.r 



2 



In hoc Volumine. 



Meditationes de Prima Philofophiai ^c. 

Epidola ad Celeberrimum virum D. Gisbertum 
. Voetium. 

* i* . ' ^ - 

Pritt^ia Pbilo/ophU. 



Differtatio de Methodo, ?• o T . ci a. 
Dioptrice. ' 

Meteora. 

TraBatUi de P^fmibtts Anima, • ' 



RENATI 

D E s-c Artes 

I 

N C I P I A 

PHILOSOPHIA. 





Id. 






^ Jc^d-{^nc 




AMSTLLODAMl, 

Apud Ludovicum Elzevirium, 

Anno clo I o c l. 



Cum IriviUtik 




P R I V » I L E G E. 

L Oojl ftrU grtttitDUm KtjitTr4Mtt&d*KMVtrrtim»t tmtt. & fumM CmT’ Ui gnt 
ttusMt %9!€0»9t dt PmrUMnt • BstWtfst SntfchdMX i Prtvtfit « 9 ul 9 Xfs LituttnsMt^ 
& MmtTtt mtjmgts & tJgituTt ya«{c»f u/. ^ tlnfciU) tt»x aixfi jm'it affartunirafalml. 
Vinvtntindu Semen & det ^rtt aeetxtfaiHtt. it In^ itmtmjhatimt , & itt mtjnt it Ut 
mttrt itxteniim ,tfttMt xmi frtdmaitnitj Bj^iu ^xi ftid fUu exctlUxt ^»t It ttmmiut , iftU 
^miUiPriniti&Ui Efattt» txt Umjtmrt rtetxUt i%vtnti»Ti tvtt ttultt firtn it irttifta- 
titxt i 4jf« ^me ett ebtftt intgtdttittt et lieux it Uur tbetJPtne$ , Ut ex ieviexxent pUtt JUrijptxf~ 
^infi xtfitt bmt?xt _ Dtt Cxrtet xtxe xftti remtxfrer ^x'ilx far xxt Un^xe tfxit 

Ttxetf tri & iexttafrt ^Uefitart chtfit xtilet & btlitt , axfatavaxt inei^xxii iaxt UtSnexttt 
hxxtxjxti., ir ttnetrJant iivtrtartt avtt Ut mtftxt it Ut xiettri im ixtextitx. Ttxlii Uf^xtBtt 
tbtfet il tjfrt iebailtrax fxbU ^ . ix txj aeettiant ^x'UfxijrifaiTeimfrimtt itt traitit. ^x’il em 
aetmftftu&etmftftraey afTtt yfiitit thetrU fnt it frati^xt , ftfartmext & enjtixtrmnt em 
lilU fart f M Ittx txj fixtiUra ieiamt exiihtrtmtjhe Ktyaxmu, & far tiUei ferfimmtt ^x‘il t»«- 
iraiexttfxjett ^axtrei^aveeUiitftneejatetxfixmtttexeaefaniL Ntmrt^xeramt hxmbU* 
mmtxtt Urtrti a ttxterJairtt.yA en eaxfit itfiraxt patifitr Uitt Dtt Canet & fairt etgxtifri 
^xte'efi a Ixjtfxi Ufxbti^ aCtbU^atiixitJeiixvtntuxi, ntxt avamtfar ett frefextet aeetrit 
ftrmx, vtxUxi & xtxi flaijl, fxt U iit Dii Cattn fxiJTt fairi &faetixtfTimiT uxutltt mxvrti 
^x' il a eixtftjtii & ^x'ileixtftfiratixehaat Ut fimeti hxxiaixit, ex telxtxtbn it rraitei. ia 

vtlxxui f M et fi» fifanxmt & eixjtixtixtexi.ex tiUefan ^xthx txyfixtblira ieiaxt & ithtrt 
xtfiri tbeijfaxte, farttUitfirfixmtt qx'U vtxitaebtifir it xttfitjiti tx axirit. Et fa tftxiaxl U 
tirxit it iix axxitt etxfiexlivtt i etxttrftxr ebafixx vtlxxitt» traiti ixjtxr <jxil fira far- 
atbni iUmfrixur : ixefixei axftravaxt et terxii etxtxmei axexx xt fxijfi ixtf rimer tx faht 
imfriixertxtixtxy txf artit fixi^xil^xif^tttxtitxitgxifimixt^xiei fxifetjlrt axexni itt 
mxvrit ix iit Dii Cann f at ttxx it xtt fxjett tx axtni axfixtU iltx axra itxxi la firmijfitx 
xyftrfixxtex vtxire&iibiltr iaxtrt imfrijfitn fat iteiBi f ai axra ifiifaitifarja fermijfitx- 
i fiixiiiMilU Uvrit fatxanit , emfip/xalux it ttxt Ut extmflairti iefitxt iimixaget & «- 
trrifit affluabUt mtitii axx faxvrit ^ mtitii axfnfit ix iit Dtt Cann. Sivtxt maxitxt 
ii-aebafixxitvtxttnjiigxixt far en frtfixtn fxe ix eixtexx tx ieiBn vixt faatnlaijfn. & 
fixfnx. itiiir & xfirflaixtmext &fatfibUmtxt U iit Det Cartn .faifaxt etjfir ttxt trixbln &■ 
tmfifihitxantiixtrairn. Et i^ axtant ^xt it en frefixtn tx ftxmit avtir ajfairi txflxfitxrt 
litxx. Ntm vtxUxt tfx*ax viiimxi ir txtrait i*ieeMtt iexemext etUatitxxt far xxitxti axttt. d* 
feaxx CixfiiUert ^ Sieritairnfiy fiU aifixfiienxmiaxfrifixt tri^txal. Carttl ifixifiriflM- 
fir. DtxxixParx Ut t\t Itxr iiMaymilfixtemttrtxlifift&iixifirinixtUvixpUfixt. 

PatIeR.o]rcnlbneonl(iI < 

Cebcrec 




Ic (eetU dn gnad tata cie cite jasDe Cu 
Cnipk qacoe. 



I 




'SERENISSIMA PRINCIPI 

E L I S A B E T H 

• ^ 



FREDERICI BOHEMI^ REGIS, 

Comicis Palatini , & £le<5loris Sacri Romani 
Imperii Filix natu maximx. 




Maximum fruHum percepi feriptorum , qu^e 
antehac in lucem edidi , quod ea perlegere dignata 
fis f quodque eorum occafione in notitiam tuam 
admijjiu , tales dotes tuas ejfi cognoverim , ut e 
regemis humatio effe putem , eas feculis in exem^ 

■ pium proponi, J\(on deceret me vel adulari , W 
aliquid non fatis perfpeBum affirmare , prafer^* 
timhoc in loco, in quo veritatis fundamenta ja^ 
cere conaturus Jum- &• fcio non affeBatumac 
fimplex Ttoilofophi judicium ,generofamodeJli<e 
tu^ gratius fore , quam magis exornatas bltndio^ 
rum hominum laudationes, Quapropter ea tan^ 

* 2 ttim 



Epistola ^ 

ium fcribam , qucc yera ejje ratione vel experlea^ 
tia cog?iofcO) &• btc in exordio eodem modoy ac in 
toto reliquo libro ^philo/ophahor. Magnum ejldij^ 
crimen mter veras &■ apparentes Virtutes-^ nec non • 
ctiatn exieris inter illas qua; ab accurata rerum 
cog)iitione deveniunt ^ &• illas qua cum aliqua 
ignoratione conjunBa funt, Ter apparentes intel^ 
ligo Vitia quadam non malde frequentia, vitiis aliis 
notioribus oppofita 5 qua quoniam ab iis magis di- 
Jiant quam intermedia virtutes, idcirco magis fo^ 
lent celebrari Sic quia plures inveniuntur qui peri- 
cula timide refugiunt, quam qui fe imonfiderate in 
ipfa conjiciant, Vtio timiditatis temeritas tanquam 
virtus opponitur, &■ magis quam vera fortitudo 
vulgo afimatur- fic fape prodigi pluris fiunt quam 
liberales j Jicque nulli facilius ad magnam pietatis 
faniampcryeniuntiquam fuperflitioji vel hypocri-- 
ta. Inter veras autem virtutes multa non d fola 
reW cognitione, fed etiam ab errore aliquo nafcun- 
tur : (ic fape d femplicitate bonitas , dmetu pietas, 

ade^ 

’ ^ 

D 



DEDICATORrA. 

a defperatione fortitudo exfurgiU Atque h^e ab in ^ . 
vicem diverfe funt , ut etiam diverjis nomimhui 
dejiciantur : fcdilLe fur a: ^ fmcerie qu^e ex foL 
reW cognitione profiiunt^unam O" eandem omnes 
habent naturam ^ &- fubuno fapienti<e nomine 
continentur. Quifquis enim frmam ^ effica^^ 
cemhabetyoluntatem reBe femper utendi fua ra- 
tione quantum in fe ejly idque omne quod optimum 
ejfe cogitofcit exfequendiy reyera fapiens ejl quan- 
tum ex natura fua ejfe potejl-^r^ per hoc unum 
jujtitiam , fortitudinem , temperantiam reliquaf 
que omnes Virtutes habet yfed ita inter fe’ conjun-- 
Bos , ut nulLe fupra cateras emineant: idcirco y 

quanfpis multo fint pr^ejlantiores iis qu^e aliqua Vi- 
tiorum mijlurajdijlin^ funt, quia tamen multi^ 
tudini minus JuntnoU , non tantis laudibus folent 
extolli. Tr<eterea cum duo ad fapientiam ita de^ 
fcriptam requirantur ^perceptio fci licet intelleBus 
O' propenfo voluntatis ; ejus quidem quod 
luntate dependet nemo non ejl capax , jed quidam 

aliis 









- E PISTO'! A 

■idiistmko f^fficactorem habent mteMhm . Et 
(juanrvis fufficere debeat sis cjUi funt natura tar^ 
diufculiy quod etfi multa ignorent, modo tamen 
\mam &- confiatitem retbieatu Voluntatem nihil 
omittesidi, quoad reBi cognitionem perveniant, 

. atque id omne quod reBum judicabunt exfequen^ 
di ,pro modulo fuo Japientes &• hoc nomine Deo 
grati jjimi ejjepojfmt : multo tamen prajlamiores 
illi funt, in quibus cum finnij^rna reBe agetidi vo^ 
Imitate, perfpicacijftmum ingenium fumma . 
veritatis cognoJcetuLe cura reperitur. Summam 
autem ejjfe in Cei ftudine tua i jiam curam, exeo 
perfpicuumejl , quod nec auLe avocamenta, nec 
■ conjueta educatio cpsa puellas ad ignorantiam da-- 
rnnare jolet , impedire potuerint , quominus omnes 
bonas artes fcientias inrve fligaris. Deinde Jum-^ 

ma etiam incomparabilis ingenii tui perjpicaci- 

tas ex eo apparet, quod omnia ijlarum fcientiamm 
arcana peniti fjime in/pexeris , ac brevijftmo tem- 
pofe accurate cognoveris. Majujque adhuc ejuf- 

dem 

. • ^ 



I 



dem rei habeo argumaitwn mihipectJiare ^ quod 
te unam hactenus inruenerinh qu^e tra^latus ante^ 
a me yulgatos perfeBe omnes intelligas, Ohfcu- 
rijfnni enim pleri fque aliis , etiam maxime inge^ 
niofis , doliis , ejje Videntur •, O' fere omnibus 
ufu yenit ut^fiyerfati fntin Metaphyficisyk (feo~ 
metricis abhorreant- fi vero (feometriam excolue* 
rint i quiC ck prima Thilofophiafcripfi non ca^ 
piant : folum agnofco ingenium tuum mi omnia 
• aque perfpicuafunt 3 quod merito idcirco in^- 
comparabile appello . Cunque con fidero tam ya^ 
riam &• perfeltam rerum omnium cognitionem 
non ejje in aliquo (jymnofophijla jam fene 3 qui 
multos annos ad contemplandum habuerit • Jed in 
IPrincipe puella , qu^ firma (r ^tSion c^ftam 
Minervam , aut aliquam ex Mufis sfed potius 
Charitem refert , noti pofiim in fummam admi^ 
rationem non rapi. Denique non tantum ex parte 
cognitionis 3 Jed etiam ex parte yoluntatis nihil ad 
abfolutam ^ Jublimem fapientiam requiri , quod 



E p I s T. Dedicator. 

?wn in moribus tuis eluceat, animadverto, 
paret enim in illis eximia quadam cum maje flate 
benignitas manfuetudo , perpetuis fortunae in^ 

juriis lacejfita , fed nunquam efferata nec fraFla. 
H^ecque ita me fibi devinxit, ut non modo Thi^ 
lofophiam hanc meam Sapientia, quam in ^e 
‘ fufpicio , dicandam (r confecrandam putem , 
(quia nempe ipfa nihil aliud ejl quam jludium 
fapientia,) fed etiam non magis Thilofophus 
audireyelim , quam 



ScrenifUms Celiicudinis tus 






^ Dcvotiffimus cultor 
' D E S-C A R T E S. 



E p I- 



“V 






EPISTOLA AVTHORIS 

A D 

PRINCIPIORVM 



i 



f 



PHILOSOPHIA. 



Interpretem Gallicum, 

^uAhic Prapationis locoejjefotefi. 




Deo polita & perfeda eft Principiorum 
meorum verfio , in qua adornanda defu- 
dare non te piguit , ut merito fperem a 
pluribus ea Gallice quam Latine Icftum 
& intelleftum iri. Vereor folummodo nc 
titulus offendat quam plurimos ex iis qui 
literis innutriti non funt , aut apud quos Philofophia 
male audit, quoniam ea quam edoifti funt animo ipforum 
non fatisfecit ; haneque ob caufam mihi perfuadeo utile 
fore Prajfationcm adjungi , qu2B ipfis fignificet quxnam 
fit hujus Libri materU , quemque in feribendo fiopum mi- 
hi propofuerim , & quid utilitatis hauriri ex eo poffit. Ve- 
rum quamvis haec prxfari meum effet , utpote qui ifto- 
rum omnium magis gnarus elfe debeam quam quifquam 
alius, nihilominus id a me impetrare nequeo. Solummo- 
do compendiofe proponam praecipua capita quae in Prx- 
fatione ifta tradlanda effe cenferem , prudentix tux com- 
mittens ea qux ex re fore judicaveris publico impertiri. 

Primo explicare illic voluiflem quid fit Philofophia , 
initium faciendo a rebus maxime obviis ; cujufmodi funt, 

* * Phi- 





DjgiliLsd by 



N 



Philofophis vocc Sapicntix ftudium denotari, & per Sa- 
pientiam non folum prudentiam in rebus agendis intelli- 
gi , verum etiam perfc(ftam omnium earum rerum quas 
homo novifle poteft fcientiam , quje & vitx ipfius regula 
fit , & valetudini confervandx , artibufquc omnibus in- 
veniendis inferviat i utque ha:c fcientia talia pr^ftet ne- 
ceflarium effe ut ex primis caufis deducatur , ita ut ei qui 
hanc acquirere ftudet (quod proprie Philofophari voca- 
tur) inchoandum fit ab inveftigatione primarum iftarum 
caufarum , qu« Principia vocantur ; Atque horum Prin- 
cipiorum duo ellc requifita ; primoy ut tam clara fint & evi- • 
dentia, ut mens humana dum ca attente confiderat de il- 
lorum veritate dubitare non poffit ; fecundo , ut aliarum 
rerum cognitio ab iis ita dependeat , ut cognofei quidem 
illa poflint non cognitis illis, fcd illx non vicillim abfquc 
illis ; hoc vero perafto in id incumbendum efic ut notitia 
rerum ex principiis hifce a quibus dependent ita dedu- 
catur, ut nihil in tota deduwliunum ferie inveniatur quod 
non fit manifdlilTimum. Solus lane Deus perfeilc Sa- 
piens ell , perfeda omnium rerum notitia przditus ; Icd 
tamen homines magis aut minus fapientes dici polTunt 
prout de rebus maxime momentofis plurcs pauciorelvc 
veritates cognofeunt. Et in hifce nihil elTe confido in 
quo omnes Eruditi non confentiant. 

Deinde confiderandam propofuiflem Philolbphixhu- 
jus utilitatem , fimulque demonftraflem credi oportere 
eam (quandoquidem Ic extendit ad omnia qux mens 
humana feire poteft ) Iblam efic qux nos a feris homini- 
bus & barbaris diftinguat, & unamquamque gentem eo 
magis civilem & cultam efle , quanto melius ibi Philo- 

Ib- 



fophenturhomincs; ac proinde majus in Republ. bonum 
dari non pofle quam fi in eadem veri reperiantur Philo- 
fophi. Prxterea, fingulis hominibus non foliim utile efle 
eorum familiaritate uti qui ad illud (ludium animum ap> 
plicant I verum longe melius facere eos qui femetipfos 
illi addicant : quemadmodum proculdubio praeftat pro- 
priis uti oculis ad greffiis fuos dirigendum , atque eorun- 
dem etiam beneficio pulchritudine colorum lucHquc 
fruendum , quam claufbs cos habere & alterius duflum 
(equi i quod poficrius tamen melius efi quam claulbs eos 
tenere , omnique alio duce defiitui. Illi autem revera 
claufos habent oculos , & de iis aperiendis non cogitant, 
qui abique Philofophi« (ludio vitam traducunt: & volu- 
ptas quam percipimus ex intuitu rerum quas oculi cer- 
nunt , minime asquiparanda c(l cum illa quam adfert no- 
titia illarum quas Philofophando invenimus : &: denique 
hoc (ludium ad mores noftros formandos vitamque com- 
ponendam magis ncce(Tarium e(l quam oculorum ufus 
ad grelTus dirigendos. Bruta animantia quibus prxter 
corpus nihil eftquod confervent , hoc unum continenter 
agunt ut alimentum illi inveniant; hominum vero quo- 
rum praecipua pars mens e(l, prima cura c(Tc debet ut Sa- 
pientiiin quxrant , qua: verum efi illius nutrimentum : 
atque etiam certo mihi perfuadeo quamplurimos hac in 
parte *bi non defututos, fi idipfum fatis feliciter cclfurum 
fperarent,&: quantum in ea pollerent novilTent-Nullus efi 
quantumvis abjedus &: vilis animus , qui adeo (cnfuum 
objedis adhaereat , ut non quandoque ab iis fe avertat ad 
defiderandum majus aliquod bonum, licet frepe igneret in 
quo illud confidat. Illi qui maxime propitiam habent for- 
; . * ^ X tu- 




cunam , quii fanitatc , honore , divitiifquc diffluunt , non 
minus quam alii hoc defidcrio teneantur ; imo mihi per- 
fuadeo illos pr* ceteris maxime ad bonum aliquod majus 
&pcrfeAius omnibus iis quxpoffident anhelare. Hoc ve- 
ro Summum Boniim,prout abfque lumine fidei fola ratio- 
ne naturali confideratur, nihil aliud eft quam cognitio ve- 
ritatis per primas fuas caufas , hoc eft Sapientia cujus ftu- 
diumPhilofophia eft.Qua: omnia cum veriffima fint,haud 
difficulter perfuaderi pofl'ent,mod6 bene proponerentur. 

Verum cum huic perfuafioni adverfetur experientia > 
quae oftendit eos qui Philofbphiam profitentur ut plu- 
rimum efle minus fapientes, & ratione fua non tam re^c 
uti quam alios qui nunquam huic ftudio operam dede- 
runt , breviter hoc in loco explicare voluifTcm , in quo 
confiftat omnis ea quam nunc habemus feientia , & ad 
quem ufque Sapientiae gradum perventum fit. Primus 
non nifi notiones continet , adeo luce propria claras uc 
abfque meditatione acquiri poffint. Secundus comple- 
£ticur illud omne quod fenhium experientia nobis didat. 
Tertius illud quod confuetudo cum aliis hominibus nos 
docet. Cui quarto loco addi poteft ledio librorum , non 
quidem omnium , fed eorum fpeciatim qui conferipti 
funt ab hominibus qui bonis nos praeceptis imbutte pofi 
funt: Haec enim eft inftar confuetudinis quam cum illo- 
rum audoribus habemus. Omnifque Sapientia qux ha- 
beri folet , folis quatuor hifce mediis acquifita mihi vi- 
detur : Revelatio namque divina iis a me non accenfe- 
tur , cum non gradatim , fed fimul & femel ad fidem ir- 
falhbilem nos evehat. Fuerunt quidem omnibus faeculis 
viri magni , qui quintum ad Sapientiam gradum quatuor 

' illis 



illis longe fublimiorcm ccrtiorcmquc acquirere funt co- 
nati ; hoc unum videlicet agentes ut primas caufas vera- 
que principia inveftigarent , ex quibus rationes eorum 
omnium quae feiri pofllint deducerentur j Et qui in 
hoc operam collocarunt Philofophi fpeciatim vocati 
funt. Nulli tamen hadenus , quod fciam , propofitum 
illud feliciter fucceffit. Primi & praecipui quorum habe- 
mus fcripta,funt Plato & Ariftotcles ; inter quos non alia 
fuit differentia nifi quod primus Praeceptoris fui Socratis 
veftigia fecutus ingenue confefTus fit fe nihil adhuc cer- 
ti invenire potuifl'e,& qua: probabilia ipfi videbantur feri- 
bere fiicrit contentus ; hunc in finem principia quxdam 
fingens per quae aliarum rerum rationes reddere conaba- 
tur. Ariftoteles vero minori ingenuitate ufus, quamvis 
per viginti annos Platonis difcipulus fuiflct,nec alia quam 
illius Principia habuilfet , modum ea proponendi pror- 
fus immutavit , & ut vera ac refla ea obtrufit , quj: veri- 
fimile eft ipfum nunquam pro talibus habuiflc. Viris au- 
tem his duobus bonae mentis & fapientix quatuor prx- 
cedentibus mediis acquifitx fatis erat , atque exinde ma- 
gnam autoritatem nafli funt , ita ut pofteri opinionibus 
eorum acquicfccre quam meliores quxrere maluerint. 
Prxeipua autem qux inter illorum difcipulos viguit 
difputatio hxc iinprimis fuit, Vtrum de omnibus dubi- 
tandum , an vero aliqua pro certis habenda cfTcnt. At- 
que hoc ipfum utrofque in enormes errores prxeipita- 
vit. Quidam enim eorum qui'^o dubitatione ftabant , 
eandem etiam ad afliones vitx extendebant , ita ut pru- 
dentia advitx regimen necelfaria uti negligerent ; alii 
vero qui certitudinem defendebant, afenfibus eam de- 






pen- 



pendere fupponentes , iis fidem prorfus adhibuerunt; 
adeo ut dicant Epicurum contra omnes Aftronomorum 
rationes aufiim fuiffe affeverare, Solem non majorem efie 
quam apparet. Error hic in plcrifquc difputationibus a- 
nimadverti potefl: , quod cum veritas media fit inter 
duas opiniones qu.x defenduntur , unufqui/que tantd 
longius ab ea recedat quanto majori contradicendi ftudio 
tenetur. Verum error eorum qui dubitationi nimium in- 
dulgcbant feikatores non habuit diii; aliorum vero emen- 
datus quidem fuit aliquantulum > ubi fenfus in quamplu- 
rimis nos fallere agnoverunt *, fed radicitus ( quod fciam) 
fublatus non fuit , offendendo videlicet non fenfibus fed 
intelledui foli res diffinde percipienti retf itudinem in- 
cfTc i & dum ea tantummodo prxditi fumus notitia qux 
quatuor primis Sapientis gradibus acquiritur , non effe 
quidem dubitandum de iis qus vera videntur, quod ad 
adiones vits attinet ; veruntamen pro tam certis haben- 
da non efle , ut opinionem de iis conceptam deponere 
nolimus , ubi eo nos evidentia rationis adigit. Qua ve- 
ritate vel ignorata , vel fi qui eam agnoverunt negledd, 
pleriquc eorum qui pofferioribus hifce fsculis Philofo- 
phi efle voluerunt Ariffotelem csco impetu fecuti funt, 
fspeque feriptorum ejus mentem corrumpentes, opinio- 
nes quam-plurimas ipfi adfcripferunt quas non agnofcc- 
retpro fuis, fi in vitam rediret; Et qui eum fecuti non 
fiint (in quorum numero fuerunt quamplurima prsffan- 
tiilima ingenia) nihilominus opinionibus ejus jam imbu- 
ti fuerant in juventute , quia es fols in fcholis docentur ; 
adeoque illis prsoccupatus fuit ipforum animus ut ad vc- 
ronim Principiorum notitiam pervenire non potuerint. 

Et 



Et quamvis omnes apud mc in pretio fint, neque aliorum 
odium incurrere velim illos carpendo , argumentum ta- 
men aliquod aflertion is mex proferre pofllim , cui ut o- 
pinor nemo eorum refragabitur , eos videlicet omnes pro 
principio fuppofuifle aliquid quod ipfimet latis petfedlc 
cognitum non habetant. Exempli gratia. Nullus eft qui 
gravitatem corporibus terreftribus inefle non ftatuerit. 

Verum etiamfi experientia evidenter oftendat , corpora 
quae gravia vocamus ad terrae centrum ferri , hoc ipfo ta- 
men non novimus quaenam fit natura ejus quod gravita- 
tis nomine venit, hoc eft quae fit caulavel principium 
quod defeendere ea facit, idque nobis aliunde difccndum 
eft. Idem dici poteft de vacuo & de atomis , & de calido 
& frigido , de ficco & humido, nec non de falc, fulphure, 
mercurio ; &: de omnibus ejufmodi rebus quas aliqui pro 
Principiis fuis fuppofucrunt. Nullae autem conclufiones 
ex Principio non evidenti dedufts evidentes efle pof- 
funt, etiamfi quam-evidentilfime inde deducerentur.Vn- 
dc fcquitur nulla ratiocinia talibus Principiis innixa cos 
vel ad unius rei certam notitiam perducere , neque per 
confequens vel unum paftum promovere potuifle in Sa-. 
pienciae inveftigatione : & fi quid veri invenerunt, id non 
nifi ope aliquorum ex quatuor fupradidis mediis fece- 
runt. Veruntamen honori quem unufquifquc illorum fi- 
bi deberi forte exiftimat nihil detraftum volo; hoc unum 
tantum in eorum qui literis operam non dederunt fola- 
lium dicere cogor,idcm hic u(u venire quod in itinere fa- 
ciendo. ficut enim viatores dum terga obvertunt loco 
ad quem tendunt, tanto longius ab illo recedunt quo / 
diutius StC velocius progrediuntur, adeo ut licet poftea 

in » 

- 



in veram viam reducantur , non tamen aeque cito acfl 
quieviflent ad deftinatum locum pervenire poffint ; ita 
& illi qui falfis utuntur principiis , quo ea magis exco- 
lunt majorique cum cura varias confequentias inde de- 
ducunt , fc bene philofophari exiftimantes , c6 longius a 
veritatis &rapientiae notitia abeunt. Vnde concluden- 
dum eft cos qui quamminimum didicerunt illorum o- 
mnium quae hailcnus nomine Philofophiac infigniri fo- 
lent, ad veram percipiendam quammaximcefle idoneos. 

Hifce bene dcmonftratis , rAtion^s hic proponere vo- 
luiflem quibus probaretur illa ipfa Principia quae in hoc 
libro propofui clTc yera illa Principia quibus ad altiorem 
iftum Sapientiae gradum (in quo fummum humana: vitae 
bonum confiftit) pervenitur ; duaqut ad iftud probandum 
fuiheiunt^quarum Prima eft, ea maxime clara cftc; Secunda, 
ex iis omnia alia deduci pofte, cum przcer has duas con- 
ditiones nullx aliae in Principiis defidcrentur. £a autem 
valde clara efle facile probo ; Primo ex modo quo illa in- 
veni ; rejiciendo fcilicct ca omnia in quibus minima du- 
bitandi occafio occurrere mihi poterat : nam certum eft 
ca quae hoc pa^o rejici non potuerunt, cum attente con- 
fidcrarcntur , omnium eorum quae mens humana novifte 
poteft evidentiflima & clariflima efle. Sic quoque confi- 
derando eum qui dubitare ftudet de omnibus, non poflfe 
tamen dubitare quin ipfemet cxiftat dum dubitat 5 atque 
illud quod ita ratiocinatur , & dubitare non poteft de fc- 
ipfo, licet de reliquis omnibus dubitet , non id cflTc quod 
corpus noftrum dicimus, fcd quod animam fcu cogitatio- 
nem noftram Vocamus , exiftentiam hujus cogitationis 
aflumpfi pro primo Principio , cx quo fcquentia quam- 

evi- 

Dlgiti 



videntiflitnc dcduxi,videlicct Deum cflc qui audor Ctco, 
mm omnium qua: in mundo rcpcriuncur, quique cum 
fons fic omnis veritatis intclleftum noftrumejus natura: 
non crearit ut decipi poflit in judiciis qux facit de rebus 
quas clariflime & diftinftilfirae percipit. Hxc omnia mea 
Principia funt quibus in rebus immaterialibus five Mcta- 
phyficis utor i ex quibus rerum corporearum feu Phyllea- 
rum Principia quam clarilfime deduco , fciliccc dari cor- 
pora in longum , latum & profundum extenla , variis fi- 
guris prxdita, & qux diverfimode moveantur. Habes hic 
fummatim omnia Principia ex quibus veritatem alia- 
rum rerum deduco. Altera ratio qux Principiorum evi- 
dentiam probat hxc eft-, Illa omni tempore cognita, quin 
imo pro veris & indubitatis a cundlis hominibus habita 
fuifle, fola Dei exiftentia excepta, quam aliqui in dubium 
revocarunt, quia fenfuum perceptionibus nimium tri- 
buebant , & Deus nec videri nec tangi poteft. 

Verum etiamfi omnes illx veritates quas pro Principiis 
meis habeo, femper & ab omnibus cognitx fuerint , ne- 
mo tamen quod fciam ha£fenus fuit qui pro Philofophix 
Principiis eas habuerit, id eft qui agnoverit omnium alia- 
rum rerum qux in mundo funt notitiam ex iis deduci 
pofle. Quapropter probandum mihi hic reftat ea talia ef- 
fc : quod non melius prxftare pofle videor , quam fi illud 
experientia probavero , invitando fcilicet leftores ad Li- 
bri hujus ledionem. Nam quamvis in eo de omnibus re- 
bus non egerim , illudque impoffibile fit , omnes tamen 
eas de quibus dicendi occafionem habui ita me explicaf- 
Icexiftimo, ut qui illum cum attentione legent, ratio- 
nem habituri fine fibi perfuadendi non opus efle alia 

* ♦ * Prin- 



Principia quxrere , quam ea qux tradidi , ut ad altidimas 
quafque notitias quarum mens humana eft capax perve- 
niatur. Prxeipue vero fi feriptis meis periedis confidera- 
rc non dedignentur quam varix quxftiones explicatx il- 
lic fuerint , atque ea etiam qux ab aliis tradita funt per- 
currentes animadvertant quam parum verifimilcs ratio- 
nes dari potuerint ad cafdem quxftiones per Principia a 
meis diverfa explicandum. Quod ut lubentius aggre- 
diantur > dicere potuilTcm eos qui opinionibus meis lunt 
imbuti multo minori cum negotio aliorum feripta intcl- 
ligere , corumque verum pretium xftimarc , quam qui 
imbuti illis non funt : prorfus contra, ut fupra dixi, quam 
accidit illis qui ab antiqua Philofophia initium fecerunt, 
cos videlicet quo plus in ca defudarunt tanto Iblere ad 
veram percipiendum ineptiores efle. 

De ratione Librum hunc legendi confilium etiam ali- 
quod breviter adjunxiflem, hoc videlicet, me velle ut uno 
quafi fpiritu totus evolvatur, haud fecus ac fi fabula qux- 
piam eflet, attentionem fuam non fatigando,ncc difficul- 
tatibus qux forte occurrent inhxrcndo ; fcd eum tantum 
in finem utconfufe & fummatim fciatur quxnam illa fint 
de quibustraftavi, ut poftea fi Icftori digna videantur ac- 
curatiori examine, atque defiderio teneatur caufas eorum 
cognofccndi, fecundo cum legat ad rationum mearum 
concatenationem obfcrvandum ; ita tamen ut fi ubique 
non eam fatis percipiar , aut rationes omnes non intclli- 
gat,tum animum non defpondcat, fed loca fblummodo 
qux fcrupulum movent fubduda lineola notet , atque in 
libri lc,ftionc ad finem ufque line interruptione perfeve- 
retj denique fi librum tertio refumerenon gravetur : fic 

enim 



enim plcrarumque difficultatum antea annotatarum foliik- 
tionem in eodem repertum iri , &c fi quae adhuc fuperfinc 
relegendo tandem exemptum iri confido. 

Ingenia humana examinans obfervavi vix ulla adeo 
obtuia & tarda dari, quin idonea fint non modo ad bonas 
opiniones percipiendum, verum etiam ad altiffimas quafi- 
que fcientias addifccndumjmodo via convenienti ducan- 
tur.Et hoc ipfiim ratione etiam probari poteft. Nam cum 
Principia clara fint, & ex iis nil nifi per evidentiffima ra-^ 
tiocinia deduci debeat, nemo adeo ingenio deftitutus eft 
quin fatis ei fuperfit ad ea qua: inde dependent intelli- 
genda. Verum pra:tcr impedimenta prasjudiciorum , a 
quibus nemo prorfus eft immunis , licet illis qui malis 
fcientiis majorem operam dederunt plus detrimenti ad- 
ferant , fere femper contingit ut qui moderatiore ingenio 
funt prxditi de capacitate fua defperantes ftudiis incum-. 
bcre negligant , alii vero magis ferventes nimium fefti- 
nent,&: faepe principia admittant qua: evidentia non funt, 
aut incertas confequentias ex iis deducant. Quocirca cos 
qui viribus fuis plus a:quo diffidunt certiores reddere vcl- 
lcm,nihil efle in meis feriptis quod non perfefte intclligc- 
re poffint,fi modo laborem ea examinandi non refugiant; 
fimulquc alios monere etiam prazftantilfimis ingeniis Ion, 
go tempore & fumma attentione opus efle ad omnia qux 
(criptis meis comprehendere volui obfirrvanda. 

Poftea utfeopus quem in iis evulgandis habui refte 
percipiatur , ordinem hic explicare voluiffem qui ad fc- 
met ipfum erudiendum obiervandus mihi videtur. Pri- 
mo is qui non nifi vulgarem & imperfeftam illam noti- 
tiam habet quae quatuor fiipradiilis mediis acquiri poteft, 

*** 2, ante 



ante omnia in c6 cfle debet ut Ethicam aliquam fibi fin- 
gat quae vitae fuac regula fit, tum quia moram hoc non pa- 
titur, tum quia prima haec cura efle debet ut bene viva- 
mus. Deinde Logicae operam dare debet , non illi qux 
in Scholis docetur : ea enim fi proprie loquamur non nifi 
Dialectica quaedam eft, quae modum docet ea qua: jam 
feimus aliis exponendi , vcl etiam de iis qux nefeimus 
multum fine judicio loquendi, quo padq bonam mentem 
magis corrumpit quam auget ; verum illi quae docet reilc 
regere rationem ad acquirendum cognitionem verita- 
tum quas ignoramus ; qua: quia ab exercitatione maxi- 
me pendet , confultum eft ut ad ejus regulas in ufum re- 
ferendas diu fe in facilibus fimplicibufque qua:ftionibus , 
cujufmodi funt Mathematicae, exerceat. Et poftquam 
in veritate harum quaeftionum detegenda facilitatem ali- 
quam fibi acquifivit , ferio applicare fe debet vera: Philo- 
fophia: , cujus prima pars Metaphyfica eft, ubi continen- 
tur Principia cognitionis ! inter qux occurrit explicatio 
pra:cipuorum Dei attributorum , immaterialitatis ani- 
marum noftrarum , nec non omnium clararum & fim- 
plicium notionum quae in nobis reperiuntur. 

Altera pars eft Phyfica , in qua inventis veris rerum 
materialium Principiis, generarim examinatur quomodo 
rotum Vnivcrfiim fit compofitum, deinde fpeciatim qux- 
nam fit natura hujus terri, omniumque corporum quas 
ut plurimum circa eam inveniri folent , ut acris , aqua: , 
ignis , magnetis, & aliorum mineralium. Deinceps quo- 
que fingulatim naturam plantarum , animalium , & pra:- 
cipue hominis examinare debet , ut ad alias fcientias in- 
veniendas qua: utiles fibi funt idoneus reddatur. Tota 

igitur 



igitur Philorophia vcluti arbor cft , cujus radices Meta- 
phyfica , truncus Phyfica , & rami ex eodem pullulantes 
omnes aliae Scientiae funt , quae ad tres prxeipuas revo- 
cantur , Medicinam fcilicct , Mechanicam , atque Ethi- 
cam ; altiflimam autem & perfediflimam morum difei- 
plinam intelligo , qux integram aliarum fcientiarum co- 
gnitionem ptxfupponcns , ultimus ac fummus Sapientix 
gradus eft. 

lamvero quemadmodum neque cx radicibus neque 
ex arborum trunco fruftus colliguntur , fed cx ramorum 
extremitate tantum j ita prxeipua Philofophix utilitas 
ab iis partibus pendet qux non nifi ultimo loco addilci 
poflTunt. Quamvis autem eas pene omnes ignorem, ze- 
lus tamen quo bonum publicum promovere femper fum 
conatus me movit ut ante annos decem aut duodecim 
Specimina quxdam eorum qux didicifle mihi videbar ty- 
pis mandari curarem. Prima in illorum Speciminum pars 
Diflertatio fuit de Methodo refte rcgcndi*rationem & ve- 
ritatem in fcientiis inveftigandi } ubi Logicx prxeipuas 
regulas breviter tradidi, nec non Ethicx cujuldam imper- 
fedx, quam dum meliorem quifpiam non habet ad tem- 
pus fequi licet. Rcliqux partes tres tradatus contine- 
bant, unum de Dioptrica^ alterum de Meteoris, & ultimum 
de Geometria. In Dioptrica propofitum mihi fuit demon- 
ftrare , fatis longe nos progredi pofle in Philofophia ut il- 
lius ope ad notitiam artium in vita utilium perveniamus, 
cum tclefcopiorum inventio quam illic explicui una fit 
ex difficillimis qux unquam quxfitx fuerunt. Per tra£l:a- 
tum de Meteoris notum facere volui quantum Philofo- 
phia quam ego excolo dilfet ab ea qux docetur in Scholis, 

*** 3 ubi 



ubi dc eodem etiam argumento traftari folet. Denique 
per tradlatum de Geometria volui demonftrare me quam- 
plurima haftenus incognita invenifle , atque ita occafio- 
nem praebere credendi multa adhuc alia inveniri pofle , 
ut omnes hocpadoad veritatis inveftigationem incitar 
rentur. Poftea difficultatem pra:videns' quam multi in 
fundamentis Metaphyfica: percipiendis haberent , prae- 
cipua ejus capita explicare conatus fui in libro Meditatio- 
numy qui quidem magnus non eft , verum moles ejus ex- 
crevit, & ea q\ix in illo trailavi multum lucis acceperunt 
ab Objedionibus quas diverfi doclrina excellentes viri 
hac occafione ad me miferunt , &: a meis ad illas Refponr- 
fionibus. Tandem poftquam ledorum animus per prx- 
cedentes hofce tradatus latis prxparatus mihi vifus eft 
ad Principia Phibfephu intelligenda , ea quoque in lucem 
edidi , atque hunc librum in quatuor partes divifi , qua- 
rum prima cognitionis humanx Principia continet , & 
hxc eft qux Prftna Philofophia aut etiam Metaphyfica 
dici poteft ; ideoque ut illa rede intelligatur ledioncra 
Meditationum , quas dc eodem argumento confcripC, 
prxmittcrc utile eft. Tresalix partes id omne conti- 
nent quod in Phyfica maxime generale eft; cujufmodi 
funt explicatio primarum legum aut Principiorum Na- 
turx ; & modus quo Cedi , Stellx fixx , Planetx , Co- 
metx , & generarim totum hoc uuiverfum compolita 
funt 4 deinde Ipcciatim natura hujusterrx, aeris, aqux 
ignis , magnetis , qux corpora ubique circa terram ma- 
xime obvia efle folent, & omnium qualitatum quas in 
corporibus hiftc deprehendimus , quales funt lux , calor, 
gravitas , ftmilcfque. Qua ratione me univerfx Philo/b- 



phiae explicationem inchoafTe exiftimo tali ordine, ut ni- 
hil eorum omiferim quae ea de quibus ultimo loco feri- 
pfi praecedere debebant. Verum ad hoc opus ad finem 
fiium perducendum , poftea naturam corporum magis 
particularium quae in terra funt , mineralium fcilicct, 
plantarum, animalium, &: praecipue hominis,codenv mo- 
do fingulatim explicare deberem j tandem denique Me- 
dicina , Ethica artefque Mechanicae accurate tradlandac 
efient. Hoc mihi agendum reftaret ut integrum Philofo- 
phrae corpus humano generi darem : non adeo autem me 
aetate provedum eflefentio, nec tantum viribus meis 
diffido, neque a cognitione ejus quod defideratur tam 
longe me abefie video, quin accingere me auderem ad 
opus illud perficiendum , modo oportunitas mihi eflTct 
omnia experimenta faciendi quibus ad ratiocinia mea 
fulcienda & comprobanda indigerem. Verum animad- 
vertens hoc ipfum magnos requirere fumptus , quibus 
privatus, qualis Ego fum, nifi a publico adjuvaretur par 
cfle non poflet , nec efle cur idiufmodi fubfidium expe- 
dem , credo in pofterum fatis mihi efle debere fi privatae 
mei ipfius inftitutioni tantum ftudeam , pofteritatemque 
excuiktum me habituram , fi deinceps nullis amplius in 
cjiis gratiam me laboribus fatigem. 

Interim ut appareat qua in re me ipfi Jam inferviifle 
exiflimem, dicam hoc loco quos frudus ex Principiis meis 
colligi pofle mihi perfuadeam. Primus cft voluptas qua 
afficietur qui multas veritates hadenus incognitas illic in- 
vcniet.nam quamvis veritas imaginationem noftramfa:pc 
non adeo afficiat quam falfitates & figmenta, quia minus 
admiranda Sc magis fimplex apparet , gaudium tamen 



quod adfcrc durabilius & folidius cft. Secundus frudus 
cft, Principia hxc recolendo paulacim nos re£lius de rebus 
quibufcunquc obviis judicare atque ira fapientiores eva- 
dere afliiefa<auros : qui frudus prorfus contrarius erit ei 
quem producit Philofophia vulgaris. Facile enim obfer- 
vatu-eft in Magiftellis ipfos per eam re£la: rationis minus 
reddi capaces , quam forent fi eam nunquam attigiflent. 
Tertius eft , cum veritates quas continent evidentilfimx 
& certiflima: fint, omnem eas dilputandi materiam c me- 
dio fublaturas , atque ita animos ad manfuetudinem Sc 
concordiam difpofituras ; contra quam faciant fchola- 
rum controverfia: , qux illos qui fc in iis exercuerunt fen- 
(im & fine fenfu magis rixofbs ac pertinaces reddentes , 
prima forte caufa funt hxrefium & diflenfionum quibus 
mundus etiamnum vexatur. Vltimus & prxeipuus ho- 
rum Principiorum fruftus eft , ea excolendo quam-pluri- 
mas veritates quas ipfe non explicui detegi , atque ita 
paulatim ab his ad illas progrediendo ad perfeflam totius 
Philofophix cognitionem fummumque Sapientix gra- 
dum cum tempore perveniri pofle. Nam veluti in cun- 
elis artibus videmus eas , licet initio rudes & imperfedx 
fint, quia tamen continent aliquid veri, & cujus effe- 
ftum experientia probat, ufu paulatim perfici: fic quo- 
que in Philofophia, cum vera Principia habemus, fieri 
non poteft quin eorum duclu aliquando in alias veritates 
incidamus ; neque falfitas Principiorum Ariftotelis me- 
lius probari poteft quam dicendo , eorum ope per multa 
fecula quibus in ufu fuerunt nullum progteflum in cogni- 
tione rerum fieri potuifle. 

Non me latet quidem efte homines quofdam ingenii 

adeo 



adeo praecipitis & qui tam parum circumfpcde in asio- 
nibus fuis vCrfcntur , ut vel folidiflimis fundamqntis ni- 
hil certi fupcrftruere valeant : & quia hi ad libros fcriben- 
dos caeteris procliviores efle folent, brevi temporis fpatio 
illud omne quod egi corrumpere, nec non incertitudinem 
& dubitationem introducere poflent in meam Philofo- 
phandi rationem (ex qua fummacum curacas proferi- 
bere fui conatus) fi eorum feripta tanquam mea vel tan- 
quam opinionibus meis repleta reciperentur. Nuper ex- 
pertus illud fui in aliquo eorum qui maxime me fequi 
velle credebantur , imo de quo alicubi feripfcram , me 
tantum tribuere ejus ingenio , ut non putarem ipfum ali- 
cui opinioni adhotrere quam pro mea agnofccre nbllcm. 
Nam fuperiori anno libfum fub iit\x\o Fundamentorum Phy~ 
Jica edidit , in quo etiamfi nihil Phyficam & Medicinam 
concernens fcripfifie videatur quod non defumferit ex 
feriptis meis in lucem editis , & ex alio nondum perfeSo 
de natura animalium quod in manus ejus incidit, nihilomi- 
nus quia male transfcripfit , & ordinem mutavit, verita- 
tefque quafdam'Metaphyficas quibus tota Phyfica inniti 
debet negavit , eum prorfus repudiare cogor , Icdorefque 
rogare ne unquam opinionem aliquam mihi attribuant 
nifi exprefle eam in feriptis meis invenerint ; neque ul- 
lam five in meis five in aliorum feriptis pro vera reci- 
piant ,* nifi ex veris principiis eam quamclarilfime de. 
duSam efie viderint. 

Scio etiam multa effluere pofle faecula antequam ex 
hifce Principiis omnes veritates deduSx fuerint quae de- 
duci indepoflunt, quia eoe qua: inveniendae reftant ma- 
ximam partem dependent a particularibus quibufdam 

**** ex- 



«perimentis , qus nunquam cafu fc offerent , verum ab 
hominibus fagaciflimis cum cura & fumptu indagari de- 
bent ; deinde quia haud facile continget ut illi ipfi qui iis 
probe uti noviffent ea etiam faciendi facultatem fint ha- 
bituri ; atque etiam quia plerique eorum qui ingenio va- 
lent adeo finiftram de univerla Philofophia conceperunt 
opinionem, ob errores quos in ea qua: haftenus inufu fiiit 
adverterunt , ut ad meliorem inveftigandam animum 
applicare nequeant. Verum, fi tandem differentia quam 
inter mea & omnium aliorum Principia deprehenfuri 
funt , nec non ingens feries veritatum qua: deduci inde 
poffunt , ipfis perfuadeat quanti momenti fit in earum 
veritatum inquifitione perfeverare ad quam altum Sa- 
pientia: gradum , ad quam vita: perfe^ionem , ad quam 
felicitatem perducere nos queant , aufim credere , nemi- 
nem fore qui non allaboret tam utili Ce Audio tradere , 
aut faltem qui non faveat, totilque viribus velit juvare eos 
qui illi cum fruAu operam dabunt. 

Ha:c meorum votorum fumma eft , ut Nepotes noAri 
tandem aliquando felicem ejus videant eventum, &c. 



INDEX 



PRINCIPIORVM 

PHILOSOPHIA. 

PARS PRIMA. 

Dc principiis cognitionis humana:. 



1. '\ 7 EritMtem inqkirtmi ,/emtl in 

V vitmdiomntbia , quMMum 
/Uri pote/i , rjfe dubitMndum . i 

2. Dubts etiam pro falps hmlenda. 

ibid. 

} . Hanc interim dubitationem ad u- 
fum vite non ejfe referendam. ibid. 
q. Cur po/Jimus dubitare de rebut fen- 
fibilibm. * ibid. 

i. Cur etiam de Mathematicii demon- 
Jlrationibue. 2 

6. Not habere liberum arbitrium , ad 
cohibendum ajfenfum in dubiie , fic- 
que ad errorem vitandum. ibid. 

7. Nonpojfe a nobie dttbitari, quin ex- 

/i/lartffu dum dubitamue ; atque hoc 
eJfe primum quod ordine phtlofophan • 
do cognojcimus. . ibid. 

8. DiJUnifionem inter animam cor- 

pus , five inter rem cogitantem 
corpoream hinc agnojci. 3 

9. §luid Jit cogitatis. ibid. 

10. §luejimplicijjima funt per fe ne- 
ta , dejinitiombm Logicis obfcurioru 
reddi', talia inter cognitiones /lu- 
dio aequi/itas non e/fe numeranda. 

ibid. 

1 1. Slifft^ttlo mens no/lru notior fit 

quam corpus. 4 

12. Cur non omnibus aqua innotefcat, 

ibid. 

1 3. Sljto fenfu reliquarum rerum co- 
gnitio a Dei cognitione dependeat. 

ibid. 5 

\\-Exto quid txifientia nt^e/faria , 



in noftro de Deo conceptu contineatur, 
redi concludi Deum exfiftere. 5 
I ) . Non eodem modo in aliarum rerum 
cenceptibus exfiflentiam nece/fariam, 
fed contingentem dumtaxat contine- 
ri. 6 

1 6 . Prejudicia impedire, quo miniis ifla 
necejptas exfifientia Dei, ab omnibus 
clari cognofcatur. ibid. 

1 7-§luo cujufque ex nofiris ideis objeBi- 
vaperfeBio major efi.ei ejus caujfam 
e/fe debere majorem. ^ ibid. 

18. Hinc rurfus concludi , Deum exfi- 

fiere. 7 

19. Etfi Dei naturam non comprehen- 
damus , ejus tamen perfeBiones omni 
alia re clariiit i nobis cognofci. ibid. 

20. Nos non a nobis ipfis , fed a Deofa- 
Bos , eumque proinde exfiftere. ibid, 

2 1 . Exfiftentia noftra durationem fufti- 

cere, ad exfiftentiam Dei demon- 
ftrandam. g 

22. Ex noftro modo exfiftentiam Dei 

cognofcendi, omnia ejus attributa na- 
turali ingenii vi cognofcibilia fimul 
cognofci. ibid. 

2 3 . Deum non e/fe corporeum , nec fen- 
tire ut nos , nec velle malitiam pecca- 
ti. ibid. 

24. A Dei cognitione ad creaturarum 
cognitionem perveniri , recordande 
eum ejfe infinitum, (fi. net finitos. 9 
2 5. Credenda ejfe omnia qua a Deo re- 
velata funt , quamvis captum no- * 
ftrum excedant, ibid. 

♦ * * * 2 26. Nun- 



INDEX 



a 6. NitnqMMm JiJj^HtanJum ejftdtm- 
finite ; ftd tantam ea in quibus nul- 
los fines advertimus , qssalia funt ex- 
tenfio mundi , dsvifibslstas f artium 
materia, numersss ftellarum, pro 
indefinitis habeisda. ibid. i o 

Z7- di ferent ia fit inter indefini- 
tum infinitum. i o 

X*. Son caufas finales rerum creata- 
rum , fed efcientet efe examinan- 
das. ibid. 

29. Deum non efe errorum caufam. 11 
jo. Hincfequi omnia qua clari percipi- 
mus , vera efe , su toUi dubitationes 
anti recenfitsts. ibid. 

31. Zrrores nofires , fi ad Deum refe- 
rantur , efe tantum ssegatsenes ; fi ad 
nos, privationes. ibid. 12 

3 X- Duos tantum in nobis efe modos co- 
gitandi , perceptionem fcilscet intel- 
ItBus, operationem voluntatis. 1 z 
3 3 . Nw non errare , nifi cum de re non 
fatis percepta judicamsss. ibid. 

34. Non folum itsteUeBum , fed etiam 
volusstatem requiri ad judicandum. 

ibid. 

35. Hanc illo latius patere , errorum- 
que caufam inde efe. ibid. 

i 6. Errores stofires Deo imputari non 
pofe. «J 

37. Summam efe hominis perfeBionem 
quid agat liberi , fiive per volunta- 
tem , ^ptr hoc laude vel vituperio 
dignum reddi. ibid. 

3 %. Efe defeBum in tsofirA aBione, non 
in nofirii natura , quid erremus ; Et 
ftpe fubditorum culpas alsis dominis , 
nunquam autem Deo tribui pofe. 

ibid. 

3 9. Libertatem arbitrii efe per fe ne- 
tam. « 4 

40. Certum etiam omnia efe i Deo ^ra- 
, . ordinata. ibid. 

S^omodo arbitrii noftri libertas Q» 
Dei prtordirsatiOffimul concilientur. 

ibid 



4x. §luomodo quamvis tulimus faSi^ 
falUmur tssmen per tuftrssm volun- 
tatem. 1 5 

4;. Nes nunqssam falli f cum felis clare 
(fit difiinBi perceptu afentimur. ibid. 
44. Nes femper mali judicare , cum sef 
fentimur non clari perceptis , et fi cafu 
incidamsss in veritatem ; idque ex eo 
contingere, quid fupponamus ea fuife 
antea fatis a nobis perfeBa. ibid. 
45 ' §h*id fit perceptio clara, quid di- 
flinBa. ibid, 

46. Exemplo doloris efienditur , claram 

efe pofe perceptionem , etfi non fit di- 
fiinBa ; non autem diftsnBam , nifi 
fit clara, 1 6 

47. Ad prima atatss prajudicia emen- 

danda , fimplices netiones efe confi- 
deransUu , ^ qssid in quaque fit cla- 
rum. ibid. 

48. Omnia qua fisb perceptionem no- 
ftram cadunt ,jpeBari ut res rersem- 
ve aftBionet , vel ut aternsu verita- 
tes ; (fi< rerum enumeratio. ibid. 1 7 

q9. JEternas veritates sun pofe ita nu- 
merari , fed nec efe opsss. 17 

50. Eas clari percipi , fed non ^nes ak 
omnibsss , propter prajudicia. 18 
$ I . ^id fit fsshftantia : (fi> quid iftud 
rumen Deo ^ creaturis sun conve- 
niat univoci. ibid. 

5X. Siuid menti (fit corpori univoci cetr- 
veniat, (fi> quomodo ipfa cogrufcatssr. 

ibid. 

5 3. Cujufque fubfiantia unum effepra- 
eipuum attributum , ut messtis cogi- 
tat se , corporis extenfio. 1 9 

SA’ Suomodo claras (fi» diftinBas ru- 
ti ones habere pojfimus , fubfiantia 
cogitantis, (fi> corporea, item Dei. 

ibid. 

SS’ Quomodo duratio, ordo^ msmeriss 
etiam dsfimBi intelliganiur. x6 
56. Sllfid fint modi, qualitates , attri- 
buta. ibid. 

•57' ^adam attributa efe in rebsa ; 

alia 



PRINCIPIORVM philosophiae. 



*lia in ecgitntitne. Et quid durntio 
ftf>tempM*. ibid. 

5 8. Numerum univerfuliu omniu „ 
ejfe tnutum medos cogitandi. z i 

5 9- §luotnodo unrverfaiia fiant | qua 

fint quinque vulgata-, gtnue , Jpecies 
differentia , proprium , accidens, ibid. 

Oo. Do diftinlhenibm, ac primo derea- 

U. 2 2 

61. Ete difiinHiene medali. ibid. 

62 . De dtfisnHiono rationii. 2) 

6 3 . §luomodo cogitatio oxtenfie di- 
Jfinlli cegnofci pojfint , ut cenflituen- 
tos naturam mtntie corpork. 24 

64. Sluomedo etirnn ut medi fubflan- 

tit. ibid. 

65. §luemedo ipfarummodi fint etiam 

cognofcendi. 2 5 

66. §luomode ftnfue , affcBus (^appe- 
titus , clari cognofcantur ; quamvis 
ftpo de iis maH judicemus. ibid. 

67. In ipfe de dolore judicio fitpe nos fal- 
li. ibid. 

68. fijuomodoin ifiisid, quffd clari co- 

gnefcimus , ab eo in quo falli pojfu- 
mus , fit diftinguendum. 2 6 

69. Longi aliter cegnofci magnitudi- 

nem , figuram , (fitt. quim colores , 
dolores , (^c. ibid. 

70. Nos pojfe duobus modis de finfibili- 

bus judicium ferre ; quorum uno er- 
rorem precavcmus , alio in errorem 
incidimus. 2 7 

7 1 . Pracipuam errorum caufam , ispra- 
judiciis infantia procedere. ibid. 

72. Alteram errorum caufam ejfe, quod 
prajudicierum ebltvifci nequeamus. 

73. Tertiam cauffam ejfe, quid defatige- 

mur adea.qua/enfibiuprafimtianon 
funt.attendfndo: idei affuetifimeu 

de lilii non ex prafenti perceptione, fed 
ex praconcepta opinione judieare.ibid. 

74. Quartam cauffam effe , quid conce- 
ptus nofiros verbis , qua rebus accu- 
rati non reffiondent , aUigemue. 3 o 



7 j . Summa eorum qua obfervanda funt, 
ad reUi philofophartdum. ibid. 

76. Autoritatem divinam , perceptioni 
noftra ejfe praferendam : fed ea feclu- 
fa non decere Philofophum aliis quam 
perceptis ajfentiri. ji 

PRINCIPIORVM 

PHILOSOPHI iE. 

Pars fecunsfa. 

Dc Principiis rerum outerialiiun. 

1. /'~\yibus rationibus rerum mate- 

rialium exfifientia, certi co- 
gnofeatur. j 2 

2. Sluibiu etiam cognofeatur corpue 

humanum menti efie arUi conjun- 
Hum. j3 

3. Senfuum perceptiones , non quid re- 
vera fit in rebus ; fed quid humano 
compofitoprofit vel obfir, docere, ibid. 

4. Naturam corporis non in pondere , 

duritie , colore, aut fimilibus fed hs 
fold extenfione confiftere. ibid. 

5. Prajudicia de rarefaUione (fi^ do 

vacuo, hanc corporis naturam ebfcu- 
riorem facere. • 34 

6. ^omedo Jiat rarefaOio. ibid. 

7. Eam non pojfe ullo also modo intoBi- 

gibili explicari. 3 5 

8. §juantitatem (fit numerum differr» 

tantum ratione d re quanta (fi nu- 
merata. ibid. 36.- 

9. Subfiantiam corpoream , cum d 
quantifate fud diftinguitur , cenfu- 
fe concipi tanquam incorpoream. 3 6 

I o. ^idfit jpatium , five locus inter- 



nus. ibid. 

1 1. fijuomodo in re non differat d fub- 

flantia corporem. 3 7 

1 2. Quomodo ab eadem differat in me- 
do , quo concipitur. ibid. 

I 3 . §l/sid fit locus externus. 3 8 



4’ In quo differant lotus (fi jfatium. 

ibid. 

iS-Suo- 



4 * 4 # 



3 



I N D 

1 5. §lHemtdo loem exttmtu , pro fu- 

perficit corporis Mmbttnns reSifnm»- 
'tur. i 9 

1 6. Repugnare ut detur vatuum ,pve 
in quo nulla plani fit res. 

1 7. Vacussm ex 'vulgi ufu non extludere 

omne torput. ibid. 

1 8. §luomodo emendandum fitprstjudi- 

tium de vacuo abfoluti fumto. ibid. 

19. Ex his ea confirmari, qua der are- 
faBione diBa funt. 4 1 

XO. Ex his etiam demonftrari , nullae 
atomos dari pojfe. 42 

2 1 . Item mundum ejfe indefiniti exten- 
fum. ibid. 

X2. Item unam ^ eandem eJfe mate- 
riam cacU terra ; ac plurts mundos 
ejfe non pojfe. ibid. 

2 3 . Omnem materia variationem ,five 

omnem ejtu formarum diverfitatem 
pendere a motu. 4 3 

24. §luid fit motm juxta vulgarem 
fenfum. ibid. 

2 5. ^id fit motm proprii fumtm. 44 

26. Son plm aBionie requiri ad mo- 

tum, quam ad quietem. ibid. 

27. Motum quietem ejfe tantum di- 

ve^os modos corporis moti. 4 5 

2 8 . Motum proprii fumtum non referri, 

nifi ad corpora contigua ejm quod 
movetur. ibid. 

29- Kec referri, nifi ad ea corpora con- 
tigua : qua tanquam quiefcentia fit - 
Bantur. ibid. 

30. Cur ex dttobm corporibm conti- 
guis qua feparantur ab invicem , u- 
num potim quam ahud moveri di- 
catur. 46 

3 I • Sluomodo in eodem corpore , innu- 

meri diverfi motus ejfe pojfint. 4 7 

3 2 • Sluomodo etiam motm proprii fum- 
tm, qui in qstoque corpore unicm eft, 
pro pluribm fumi pojfst. ibid. 

3 3- Qtfomodo sn omni motu integer cir- 
culm corporum fimul moveatur. 48 

34. Hincfequi divifionem materia in 



E X 

particulae revera indefinitas, quam- 
vis ea nobis fint incomprthenfiibilts.q9 
3 i . Sluomodo fiat ifia divifio ; qssbd 
non fit dubitandum quin fiat, etfi 
non comprehendatur. 50 

36. Deum ejfe primariam motus cauf- 
fam: (S> tandem ftmper motus quan- 
titatem in univtrfo confervare. ibid. 
3 7. Prima lex natura : quod unaqua- 
que res quantum in fe efi , ftmper in 
eodem flatu ptrfeveret ; ficquo quod 
femel movetur , femptr moveri ptr- 

g*f- 5 «. 52 

3 8 . D» motu projtBorum. 5 z 

J 9 - Altera lex natura : quid omnis mo- 
tm ex ft ipfo fit rtBm ; idti qua 
circularittr moventur , tendere Jem- 
per,ut recedant d centro circuli quem 
defer ibunt. 5 3 

40. Tertia lex: quid unum corpm alta- 

ri fortiori occurrendo , nihil amittat 
de fuo motu j occurrendo veri minist 
forti , tantum amittere , quantum in 
iSud transfert. 54 

4 1 . Probatio prioris partis hujm regssla. 

' ibid. 

42. Probatio pofierioris partit. $ S 
ai- I» yuo confifiat vis cujufque cor- 
poris ad agendum vel refifiendum. 

ibid. 

44. Metum non efie metui contrarium , 
fed quieti ; determinationem in 

unam partem determinationi in par- 
tem oppofitam. (6 

4J. Sluomodo pojjit determinari , quan- 
tum cujufque corporis motm mute- 
tur propter alterum corporum eccur- 
fum ; idque per regulas fequentet. 

ibid. 

46. Prima. ibid. 

47. Secunda. 57 

48. Tertia. ibid. 

49. Sluarta. ibid. 

jo. Sluinta. ibid. 

i\. Sexta. 58 

52. Septima. ibid. 

53 * Harum 



0 



PRINCIPIOR VM 

*5J. tUrum nguUrum ufum tjftdiffi- 
ciltm , propttrem ijuid HnMmqMcdqut 
€orpM i multu fimul tangMtttr. 5 9 

>4- corptr» dur*, qut fiuid». 

ibid. 

5 5. Durorum purtet nullo uUo glutino 
fimul jungi, quum eurum quiete, ibid. 

} 6. Fluidorum purticulut tquuli vi ver- 
fut omnes purtes moveri ; Et corpue 
durum in fluido exfiftent , k minimi 
vi pojft determinurt ud motum. 60 

57. Ejtsfdem rei demonftrutio. 6 1 

} 9 . Si quu fluidi purticuUturdius mo- 
veuntur , quim torptu durum in eo 
exfiftens, illud hucinpurte fluidi ru- 
tionem non huhere, 6 3 

59. Corpu* durum ubulio duro impul- 

fum , non omnem Juum motum ub eo 
mutuuri , Jed purtem etium k fluido 
eircttmjucente. ibid. 

60. Non pojfe tumen ub iflo fluido mujo- 
rem eeleritutem suqutrere, qukm hu- 
beut k iuro.k quo impulfum eft. ib.64 

6t. Cum corpu* fluidum totum fimul 
ver fut uliqtutm purtem fertur , ne- 
tejfursh ftcttm deferre corpu* durum 
quod in fe continet. 6 4 

62. Cum corpu* durttm k fluido fic de- 
fertur , non idcirco moveri. ibid. 

6 3 • Cur qtudum corporu tum duru fint, 

ut quumvi* purvu , non fucili muni- 
bu* neftri* dividuntur. 6 5 

64. Non uliu principiu in Ph<fficu,qukm 
in Geometriu , vel in iAuthefi ubf- 
traBi k m* udmitti, nec opturi. quiu 
fic omniu nutur* phenomenu expli- 
cuntur , certt de ii* demonftrutto- 
net duri pojfunt. 6 6 

PRINCIPIORVM 

PHILOSOPHIAE 

Purt tertiu. 

De Mundo adfpcdlabili. 

1 . Peru Dei nimi* umplu cogituri 
nonpoffe. 67 



PHILOSOPHIAE. 

2. Cuvendum ejfe, ne nimi* fuperbe de 

nobi* ipfit fentientes , fines quos Deui 
fibt propofuit in ereuttdo mundo, k no- 
bi* inteUigi fupponumu*. ibid. 

3. Sluofenfudiei pojflt , omniu propter 

itominem fuBu effe. 6S 

4. De phunomeni* ,fiv* experimenti * ; 

t^qui* eorum ufst* s*d philofophun- 
dum. ibid. 

5. §lut fit rutio difiunti* mugnitu- 
dtnit inter Solem, Terrum Lunum. 

ibid. 

fit difiuntiu r*liqt*erum plune- 
turumkSele. 69 

7. Fixu* non pojfefupponi nimi* remo- 
ta*. ibid. 

S. TerrsimicaeUeonJpeBumttonuppu- 
r it urum effe nifiut Plunetum , Io ve 
uut Suturno minorem. ibid. 

9. Solem Fixtu propriu luce fulgere. 

ibid. 

10. Lunum uliot Plufutu* lucem kr 

Sole mutuuri. 70 

11. Terrum ruiione lumini* k Pluneti* 

non differre. ibid. 

I X. Lunum , cim novu eft , k lerru il- 
luminari. ibid. 

I ). Solem inter Fixu*, Tirrum inter 
Plunetu* poff* numeruri. ibid. 

1 4. Fixsu eundem fimper k fe mutuo di- 
ftuntium retinere ; non uut em Plune- 
tu*. 71 

I 5. Eufdem Pluneturumuppurentius^er 
vuriu* hypothefes poff* explicuri. ibid. 

16. Hypothefim Ptolemui uppurentii* 

nonfutisfucere. ibid. 

1 7 . Hypothefes Copernici Tjchoni* non 
differre, in quuntum hypothefes. ibid. 

I 8. Tychonem verbo minu* , fed re pltu 
motus Terra tribuere , qukm Coper- 
nicum. 7 1 

1 9-'Af« ucccurutius quum Copernicum ; 
verius qukm Tychonem , Terra 
motum negare. ibid.. 

20. Fixu* fupponendu* effe k Suturno 
quum maxime difluntet. ibid. 

■ 1 1 . Se- 



I N D 

2 1 . StUm injlnr jUmmt , ex mMttrii 
^mdem vxUe mebilt conftmre , fed 

' nen ideb ex xne lece in xliHm migrn- 
re. ibid. 7 3 

22. Selem kflemma differre, quod non 

itn egent nhmtntc. ^ 3 

23. ttxne omnes inendem jpher* non 

•verfmri j fed Mnnmqunmque ■vmflnm 
ffntiHm eircn fe hebere , nliis fixit de- 
ftttHtttm. ibid. 

24. Coeles effe fistidos. 7 5 

25. Ccelos omnin eorfornin fe contente 

fecum deferre. *bid. 

26. Terrem in axio fsto quiefcere , fed 
nihilominttt eb eo deferri. ibid. 

27. Idemque fentiendumeffe de omnibut 

Plenetii. 76 

2g. Terrem, proprie loquendo , non mo- 
veri , nec ullos Plenetet , qttemvu i 
cale trensferentur. ibid. 

29. Nullum etiem motum Terre effe 
* tribuendum , quetmit motus impro- 
prii juxte ufttm vulgi futtsetur ; fed 
tunc reBb dici eliot Plenetet move- 
ri. ibid. 77 

3 o. Plenetet omnes circe Solem i calo 
deferri. ibid. 

3 I • ilutmodo finguli flenete deferen- 
tur. 70 

3 2. §luomodo etiem Solis mecule. ibid. 

33. §luomodo etiem Urre ctrce pro- 

prium centrum , (fi, Lurte circe Tor- 
rem vehetur. ibid. 

34. Mottte calorum tton effe perfecti 

circuleres. %o 

3 5. D« eberretiorte Pleruterum in le- 
titudinem. ibid. 

36. De motu in longitudirtem. K i 

37. Phenometse omnie per henc hypo- 

thefin fecillirrsi intelligi. ibid. 

38. luxte Tychonit hypothepm dicen- 

dum effe , Terrem moveri circe pro- 
prium centrum. ibid. 

Ac etiem illem moveri circe Solem 
metu ennuo, g 2 

40. Terre trenfletionem nuliem effce- 



E X 

re edffedut diverfitettm in Plxit ^ 
propter meximem ipferum diften- 
tsem. ibid. g 3 

41 . Henc etiem fixerum diftentsem re- 

qusrt ed motus Cometerum , quot 
jem conflet effe in calo. 8 3 

42. Omnie que hic in Terre videmttt , 

ed phenomene etiem pertinere", /ed 
non opttt effe initio ed cunHe reff ice- 
re. ^ ibid. 

43. Vix fieri poffe quin ceuffe , ex qui- 

bus omnie phetumene cleri deducun- 
tur, fint ver e. 84. 

44. Me temenees, quet hic exponem, 

pro hypothefibm tentum hebere vel- 
le. ibid. 

45. Meque etiem hic stonnuUet mffum- 
turum , quet confiet felfet effe. ibid. 

46. ffluenemfint ee, que hic effumo ed 
phenomene omnie explicende. 8 5 

47. Herum fuppofitionum felfitetem 

non impedtre , qui minies te que ex 
ipfis deducemur , vere (fi certe effe 
poffint. 1 6 

48. ffluomodo omnes ealefiit meter i* 
perticule feHe fint flheriee. 8 8 

49. Circe iflet perticuleu ffhericet e- 

liem effe debere meteriem fubtilio- 
rtm. ibid. 

50. Hujttt ftebtilierit meterie perticuleu 

feciUittsi dividi. 89 

5 I . Eefdem ctlerrtmi moveri. ibid. 

i 2. Trie effe hujsu mundi edffeitebilu 
eletrsente. ibid. 

5 3 • Hts etiem in illo calos dtflinguipof- 
fe. 91 

54 §luomodo Sol (fi fixe forsnete fint. 

ibid. 

51. Sluidfitlux. 92 

5 6. §^ie conettu ed motum in rebut istr- 

enisrsetit fit intelligendsu. ibid. 

57 ' ffluomodo in eodem corpore conettee 
ed diverjesmottu fimul effe poffistt. ih. 

5 ffluomodo ee , qtte circuler it er mo- 
ventur , cenentur recedere e centro 
fui motus. 94 

59 -S^w»- 



P RINCIPIORVM 

59' fit viiJflim con»nu. 96 

60. Hmhc eeuMtam referiri in mnteriA 

ccelorum. ibid. 

61. Iffnm efficere, mt eorfcrn Solii Fi 

XArnm fint rttuni». 97 

6 1. Fundem efficere, ut mnterim coelefli* 
mb omnibue funllU circumferenti t 
cujufijue ftellA vel Solii , recedere ca- 
netur. 98 

6}. Globulos mnterie roeleftie fe mutuo 
non impedire in ifto cenutu. ibid. 

6^. Omnes lucii froprietntes in ifio co~ 
HMtu inveniri : ndeh ut lux ejui ope 
cerni foffet tnnqunm ex fieltk mn- 
nnns , et fi nuBn vii effet in tpfit fiel- 
lii- 99 

65. Cujufijue vortici! catiorum polos, 
tnngere pnttet mliorum vorticum ab 
eorum folii remotu. 1 o t 

6 6. Motui iflorum vorticum aliquo mo- 

do inflcBi , ut inter fe confentiant. 

ibid. 102 

67. "Duorum vorticum polos Je mutui 

tangere non foffe. 102 

68 . Vortieet ijlcteffe magnitudine ina- 

qualet. I O J 

69. Materiam primi elementi^ ex polii 

cujufque vorticii fluere verfui cen- 
trum , ex centro verfui aliu par- 
tes. ibid. 

70. Idem de materia fecundi elementi 

nonpojfe inteBigi. to^ 

7 > • S** fi^ hujus diverfitatis.ibid. 

7 1.. Sluomodo moveatur materi/i , qua 

Solem componit, 1 09 

7 } . Variu effit intquaittates in fitu cor- 
porit Solis. ibid. 

74. Variu ttiam effe in ejus materio, mo- 
tu. ' 1 1 ( 

7 5. Fu tamen non impedire , no ejus fi- 
gura fit rotunda. 1 1 ) 

76. Demotu primi elementi dum ver- 
fatur inter globulot fecundi. 1 1 5 

77. ffjmmodo Solit lumen non mosliver- 

fus Fclipticam ,ftd ttiam verfui polot 
fo diffundat. ibid. 



PHILOSOPHIAE. 

78. Sluomodo verfui Eclipticam fe dif- 
fundat. 117 

79. Sludm facite ad motum unius exi- 

gui corforie , alia quun-maxime ab 
eo remota moveantur. ibid. 

80. Sluomodo lumen Solis tendat ver- 

fiu polos. ibid. 

81. An aqualis fit ejiu vis in polis ^ 

in ecliptica. 1 1 9 

82. Globulos fecundi elementi Soli vici- 

nos minores effe , at celerius moveri 
quam remotiores , ufqiie sui certam 
dtftantiam-, ultra quam funt omnes 
magnitudine aquales , d» te celerius 
moventur , qui funt a Sole remotio- 
res. 120 

8 j. Cur remotiffimi celerius moveantur 
quam aliquanto minus remoti, ibid. 

84. Cur Solis proximi, celerius etiam 
ferantur, quam paulh remotiores, i z » 

85. Cur Udem Solis proximi ,fint r eme- 
tior tbus minoret. 1 24 

86. Globulos fecundi elementi variis 

modis fimul moveri , que fit ut plane 
jphanci reddantur. ibid. 1 26 

8 7. Varies effe gradsu celeritatis in mi- 
nutiis primi elementi. 126 

88. Fas ejsu minutias -qua minimum 

habent celeritatis , facili id ipfum 
quod habent aliis transferre , ac fibi 
mutui adharere. 1 2 7 

89. Tkles minutias fibi nMHo adharen- 

tts , pracipui inveniri in esi materia 
primi elementi, qua a polit ad centra 
vorticum fertur. ibid. i 2 8 

90. fflualisfit ffguraifiarum minutia- 

rum, qua particula firisita deinceps 
vocabuntur. * 128 

9 1. Iflo! particulas ab ofpofit it polit ve- 
nientes , contrarie mode effe intortas. 

ibid. 

92. Det tantum firias in iffis effe. 1 2 9 

9j. Inter particulae ftrisuas , 0- 

mnium minutijpmas , verias effe a- 
liarum magnitudines in primo ele- 
mento. I J o 

#444« 94. ffjtu- 



I N 

94 * ^omedo tx iit mseuU in Sciit vel 
fitIUrum fuferficit generentur, ibid . 

95. Hine ecgnefei prtcifunt herum mn- 

cuUrum frefrietntet. 1 } i 

96. §lHemodt ifie meeuU dsjfelvnntur 

ne nevt generentur. ibid. 

97. Cur inqUMrundnm extremitate eo- 
ior et iridu nffnrennt. i } x 

98. §luomodo mncuU in fneulnt ver- 
tantur, vel centri. ibid. 

99. In qualet fnrtieulnt mntuU diffol- 

vantur. ibid. 

1 00. §luomedo tx ipfit tthtr cirea So- 

lem ^ fitUat generetur, Huneque 
ethtrem i/lat maculne ad tertium 
elementum referri. 1 J 3 

101. Mneularum freduSionem dif- 

folutienem i caujps valde ineertie 
peredere. ibid. 

102. §luemede eadem macula totum 
aliquod fidut tegere pejpt. ibid. 

103. Cur Sol aliquando vifut fit obfcu- 
rior\ cur quarundam fieUarum 
magnitudines apparentes mutentur. 

>34 

104. Cur aliqua fixa difiareant, vel ex 

imprevifi appareant. ibid. 

105. Multes ejfe meatus in maculit , per 

quot liberi tranfeunt particula ftria- 
ta. 135 

106. §lua fit di^efitio ifierum mea- 

tutsm: cur particula ftriata per silos 

retr egredi non pejjfint. 1 3 6 

1 07. Cur etiam qua veniuttt ab une po- 
lo • non tranfeant per ttfdem meattte, 

J uim qua veniunt ab alie. 137 
. §luemode materia primi elementi 
per iflet meatset fit/kt. ibid. 

109. ^ued alii etiam meatus illos de- 
cujfatim interfecent. ibid. 1 3 8 

1 10. Sllfid lumen fiella per maculam 
vix pojpt tranfire. 138 

III. Dtfcriptse Stella ex imprevifo ap- 
paretuit. ibid. 

1 1 2. Deferiptie Stella paulatim dijpa- 
rentit. 1 41 



D E X 

113.7» emstibui sttsuulit multos mtattta 
a particulis firiatit excavari. 14) 

1 1 4. Eandem fi ellam pojfe per vices ap- 
parere ac dtjparere. ibtd. 

1 1 5. Tbtum aliquando verticem , ita 
cujus centro eH fteUa , defirui pojfe, 

ibid. 144 

I 1 6. §luemodo defirui pojfit, antequasm 
multa macula circa ejm fieUam fint 
congregata. 1 44 

117. Quomodo permulta macula cirem 
aliqttam fielLm efiiptfiint,atottqttateo 

ojut vortex defirttattsr. 1 46 

1 1 8. Quomodo ifia multa macula gene- 
rentur. 1 47 

1 1 9. Q^mode Stella fixa mutetur ite 

Cometam, vel in Planctam. 14! 

120. Qui feratur talii Stella, tiem pri- 
mum definit fixa eJfe. 1 49 

1 2 1 . Quid per corporum feliditattm,^ 

quid per eorum agitationem inteUi- 
gamut. ibid. 

122. Soliditatem non i fola mttteriJl, 

fed etiam a magnitudine su figurJl 
pendere. t it 

123. Quomodo globuli calefies, integre 
aliquo fidere folidiores ejfe pojjint. 

ibid. 152 

124. Quomodo etiam ejfe pojfistt mintss 

folidi. 1 } z 

12). Quomodo quidam fint aliquo fi- 
dere magis folidi ; alii minus. i ) $ 

126. De prtncipio motus Cometa, ibid. 

127. De cont instat ione motus Cometa 

perdi verfos vortices. i 5 5 

128. Phanomena Cometarum. 156 

129. Horum Phanomenun explicatio. 

> 5 * 

1 ) O. Quomodo Fixarum lumen ad Ter- 
ram ufque perveniat. 139 

I 3 I . jin Fixa in veris locis videantur : 
quid fit Firmamentum. 161 

132. Cur Cometa a nobis non videan- 
tur, eum funt extra nofirum calum ; 

obster , cur carbones fint nigri, 
cineres albi. ibicL 

i} 3 . Da 



PRINCIPIOKVM 
13). 27 ( Cemttmrum comA , d» v»riU 
. ^mphtnominit. 164 

134. Dt qumAmm rtfr*Siont^ quA iji» 
cofM dtpendtt. 165 

1)5. ExflieMtio iflim refruBionu. ibid. 

136. ExfUcMtio MfpMritionitconu. 167 

137. §lMmedo ttimm trmbts Mpf»rt*)U. 

169 

138. Cur Comtturum euudu , non ftm- 
. pir in pnrtt m Sol* diroBi uvtrjk , ntc 

ftmptr r*B* vidiatur. ibid. 

1391 Cur tuUs tomi, tircu Fix/u uut 
PUnttM nonuppurtunt. ibid. 

140. D* printipio motAs PUntti. 170 

141. Cuufft, i qutbmtj ut errores pen- 

dent. Primu. 1 7 1 

142. Setunds. ibid. 

143. Tertis ibid. 

1 44. §lH»rtM. ibid. 

* 4 J* Sluinta. 172 

146. De prims produBione omnium 

Plsneturum. ibid. 

1 47' Cur quidum PUnetU fint uUu s 
Sole remotiores : idque ub eorum mu- 
gnitudinefilA non pendere. 173 

148. Cur Seli vitiniores teleriut uliit 

movtuntur\ tumen ejue mutuU 
fint turdijpme. ibid. 174 

1 49. Cur Lunu eireu Ttrrum gyret. 1 74 

1 50. Cur Terru eireu fuum uxem ver- 

tutur. 1 7 5 

151. Cur Luns etltriilt ferutur, quum 

Terru. ibid. 

152. Cur ftmper Lunu fueief, quum- 
proxime eudem fit Terre obverju. 1 76 

I3). Cur Lunu teleriut ineedut , d> A 
L fuo motu medio minus uberret in 
. eenjunBionibu* , quum inquudrie: 
tur ^Ui toelum non fit rotundum. 

ibid. 

1 54 > Cur fetundurii P lunet e qui funt 
eireu lovtm , tum etleriter ; qui vtrb 
funt eireuSuturnum , tum turdi vel 
nulle modo meveuntur. 177 

155. Cur poli JEquutorit d» Etliptitu 
multum difient ub invium. 1 7 S 



PHILOSOPHI yE. 

1 56. Cur psuUutim ud invitem uete- 
dunt. ibid. 

I 57. litimu d> muxime generulit euu- 
fu omnium inequulitutum , que in 
motibus torporum mundunerum re- 
periuntur. 1 79 

PRINCIPIORVM 

PHILOSOPHIAE 

Purt quurtu. 

Dc TerrJ. 



I. "YI^Alfumhypethtfim quAjum ur 
ufi fumus, ejfe retinendum, . 



unti 
ud 

verus rerum nuturus explieundus. 

1 80 

i- Ss**’ fit gener ut io Terre , feeundum 
iftum hypohefim. ibid. 

3. DiflinBio Terre in tret regiones : d" 

prime deferiptio. 181 

4. Deferiptio fttunde. ibid. 

5. Deferiptio tertie. ibid. 

6. Purtieulus tertii elementi ^ que funt 

in hue tertiA regione , effit debere fu~ 
tis mugnus. ibid. 

7. Ipfus A primo d’ feeundo elemento 

poffe immuturi. ibid. 

8 . Effe mujoret globuli* feeundi elemen- 

ti, fed iifdem effe minus /olidus d' 
uus ugitutu*. 183 

9. Eus ub initio fibi mutuo intubuiffe 

eireu Ttrrum. ibid. 

I a Vuriu eireu ipfus intervuUu mute- 
rie primi d fecundi elementi reliBu 
effe. 184 

1 1 . Globulos feeundi elementi^ ei mine- 

res initiofitiffe ^ quetentrt Terruvi- 
einieres. ibid. 

12. Meutufquu istter ipfus hubuiffeun- 

g"fi iores. ibid. 

1 3. Non femper eruj/ieres , tenuioribus 

inferiores fuiffe. ibid. 

1 4. De primA formutione diverforum 
corporum in tertiu Terru regione, 18 { 

i;. DtsBi*nibus,quurumepe ifiueor^ 

♦ * ♦ ♦ ♦ 2 pers 






\ 









I N D 

ptr» gtnit* fmnt ; ac frm 6 d* gcntrali 
globulorum caeUftium motu. ibid. 

1 6. Do primo hujuc prima uSionii offe- 
Bu , qubd reddat corpora poSuada. 

ibid. i86 

I y.S^omedo corput folidum durum, 

fatu multos meatus haborepoffit , ad 
radios lumiuis tranfmtttondos. 1 8 6 

1 ?. D« foetendo tUiut prtma aBionis of- 
ftBu , quod una corpora ab aliis fe- 
cernat , ©• liquores expurget. 187 

19. De tortio effoBu ; quod liquorum 

guttae reddat rotundas. ibid. 

20. Explscatio fecunda aBionie.qua gra- 
vitas vocatur. 188 

2 1 . Omnes Terra partes , /1 fola fpecien- 
tur, non ejfe graves , fed leves, ibid. 

XI. In quo confidat levitas materia ece- 
lejlis. 1 89 

2 j . ^omode partes omnes terra , ab 

ifta materia ccelefti deorfum pellan- 
tur , Ita fiant graves. ibid. 

24. §luanta fit in quoque corpore gra- 
vitas. 1 90 

25. Ejies quantitatem non rejpondere 
quantitati materia cujufque corporie. 

191 

26. Cur corpora non gravitentin locis 

fuis naturalibssi. ibid. 

27. Gravitatem corpora deprimerever- 

fus centrum Terra. 1 9^1 193 

28. De tertia aBione , qua efi lsemtn\ 
quomodo particulas aeris commoveat. 

29. De quarta qua efi calor : quid fit, 

qieomodo fublato lumine perfeve- 
ret. »94 

3 o. Cur altiles penetret , quam lumen. 

ibid. 

3 1 . Cur corpora fere omnia rarefaciat. 

ibid. 

32. §^omodo fuprema Terra regio, im 

duo diverfa corpora fuerit primiem 
div{fie. ibid. 195 

3 3 . DiftinBio particularum terrefirium 
in tria fummagenera. 1 96 



E X 

34. Sluomodo tertium corpuo inter duo 

priora faBum fit. ibid. 

35. Particulas tantiem unius generis im 

ifto corpore contineri. 1 97 

36. Duas tantum in eo effe^ecitt ifiu' 

rum particularum , 198 

37. §luomodo infimum corpeu C, in plu- 
ra alia fuerit divifum. ibid. 

38. Deformatione alterius quarti cor- 
poris fupra tertium. 199,200 

3 9. De hujus quarti corporis accretione 
tertii expurgatione. 200 

40. Sluomodo hoc tertium corpus fuerit 

mole imminutum , Ratium ali- 
quod inter fe quartum reliquerit. 

201 

4 1 . Sluomodo multa fijfura in quarta 

faBafint. 202,203 

42. Sluomodo ipfum in varias partes fit 

cenfraBum. 203 

43. Sllfcmodo tertium corpus fiipree 

quartum ex parte afeenderit , ex 
parte infra remanferit. 20$ 

44. Inde in fuperficie Terra ortos effe 
montes , campos, maria, tfi>c. ibid. 

45' Si'** fif aerir natura. 206 

46. Cur facile rarefiat,(^ denfitur.ibii. 

47. De violenti ejus comprefiione in 

quibufdam machinis. 207 

48. Deaqua naturi : cur facile ma- 

llo in aerem , modo in glaciem verta- 
tur. ibid, 

49. De fluxu tfit refluxu maris. 208 

50. Cui'aquahoris 6 \afcendat , O» ha- 

ris 6 j defeendat- 209 

5 1 . Cur aftus maris, fint majores , cum 

Luna plena efi vel nova. 210 

5 2 . Cur m aquinoBiis fint maximi. ihid. 

5 3 . Cur aer aqua femper ab Oriente 
in Occidentem fluant. ibid. 

54. Cur in eidem poli altitudine .re- 
giones qua mare habent ad Orien- 
tem, fint aliis magis temperata. 211 
5 5 . Cur nullus fit fluxus nec refluxus in 
lacubus aut flagnis : cur in variis 

Utor ibus vanis horu fiat. 211 

• 56. 



PRINCIPIORVM PHILOSOPHIjE. 



^ 6 .§l>untJo $jtu CMujft psrtieuUres^n 
fingulu Utoribtu fint i 7 nvtftig»nd*.\\>. 
jy. Di MtMrMTerrd interierit. ibid. 

it. Di nsturn mrgmti vivi. 2 1 } 

^ j 9. D# in 4 qUMlitMti CAlorU interiorem 
Terrnm pervsdentii. ibid. 2 1 4 

60. De ifiim cnlorit mBieni. 214 

6t. De fitecii ncribui neidis , ex qui- 
bu* jiunt ntrnmentum futorium ^ 
lumen , f^c. 2 1 5 

62. De materia oleaginea bituminie , 

fulphurU , (y>e. ibid. 

63. De Chymicorum Principik ; quo- 
modo metalla in fodinas afeendant. 

216 

64. De Terra exteriore ; de origine 

fontium. ibid. 

65. Cur mare non augeatur ex eo , quod 

flumina in illud fluant. 227 

66. Ctir fontes non fintfalfi, nec mare 

dulcefcat. ibid. 

67. Cur in quibufdam putris aqua fit 

falja. ibid. 

68. Cud etiam ex quibufdam montibus 

fal effodiatur. 228 

6 9. De nitro aliifqui falibus, ii fale ma. 

rino diverfit. ibid. 

70. De vaporibus tritibus exha- 

lationibus a terra interiere ad exte- 
riorem afcendentibus. ibid. 229 

7 1 . §luomodo ex varia eorum miflurd, 

varia lapidum , aliorumque foffiUum 
genera oriantur. 229 

72. §luomodo metalla ex terra interiore 

ad exteriorem perveniant-, quomo- 
de minium flat. ibid. 

73. Cur non in omnibus terra locis me- 

' taUa inveniantur. 230 

74. Cur potiffimum inveniantur in ra- 

dicibus montium, verfus Meridiem 
< 5 * Orientem. ibid. 

7 5 . Fodinsu omnes effe in terra exterio- 

re ; nec poffe unquam ad interiorem 
fodiendo perveniri. ibid. 

76. De fulphure, bitumine, argilld.oleo. 

ibid. 



77. §luomodo flat terra motus. 2)i 
7 8. Cur ex quibufdam montibus ignis 
erumpat. ibid.» 

7 9. Cur plures concufflonet fieri foleant 

in terra motu : Sic que per aliquot ho- 
ras aut dies interdum duret. ibid. 

80. De natura ignis , ejufqueab aere 

diverfitate. 232 

8 1 . ffluomodo primum excitetur, ibid. 

8 2. §luomodo confervetur. 233 

8 3 . Cur egeat alimento. ibid . 

84. §luomodo ex filicibus excutiatur. 

ibid. 

8 5 . Qjfotnodo ex lignis flccis. 235 

86. §iuomodo ex coBeBiont radiorum 

Solis. ibid. 

87. §luomode afolo motu valde vio. 

lento. ^ ibid. 

8 8. S^omodo a diver forum corporum 
miflurd. 236 

89. In fulmine, in ftellu trajicientibus. 

ibid. 

90. In iis qua lucent non urunt : ut 

■in ftellis cadentibus. 237 

9 1 . /a guttis aqua marina , in lignis 

putridis , flmilibus. ibid. 

92. Iniis qua incalefcunt non lu- 
cent : ut infceno inclufo. 238 

93. In calce aqud aflerfd , reliquis. 

239 

gq.^^uomodoin cavitatibus terra ignis ‘ 
accendatur. 240 

93. §luomodo candela ardeat. ibid. 
96. §luomodo ignis in td confervetur. 

ibid. 

97- Cur ejus flamma fit acuminata;t^ 
fumus ex ed egrediatur. 241 

98. §luomodo aer alia corpora flam- 
mam alant. ibid. 

99. De motu aeris verfus ignem. 242 

100. De iis qua ignem exftinguunt, 

ibid. 

I o I • §luid requiratur , ut aliquod cor- 
pus alendo igni aptum fit. ibid. 

102 - Cur flamma IX finitu vini lin- 
teum non urat. ibid. 

uauass j 103. Cur 



I N D E X 



1 0 1 . Cnr vini fteillimi mrdtst. 

»♦» 

. 104. Cur difficillimi. ibid. 

loj. Cur vu magturum ignium , ub 
m^uA uut fulibut injeSii uugcMtur. 

ibid. 

106. &u*U* fint corp0rm qut fuciH M- 

runnTr. ibid- 

107. Cur qutdsm inJUmmeniur i *h* 

non. 244. 

108. Cur ignu aliqunndtu in frunu ft 

confervet. *bid. 

109. De fulvere tormenturio ex ful- 

fhure , nitro ^ carbone eoufeilo ac 
primo, de fulphure. ibid. 

1 1 o. De nitro. ibid. 

III. De fulphurie nitri conjunBio- 
ne. 245 

III. De motu particularum nitri, ibid 

iij. Cur flamma hujuepulveru valde 
dilatetur y precipui agat verfut 
fuperiora. ibid. 

114. De carbone. ibid. 

115. Degranu hujut pulveris , ( 5 * 'f* 
quo pracipua ipflue vie conflftat. 246 

116. Do lutimis diutiffimi ardentibus. 

247 

117. De reliquU ignit effellibus. ibid. 

1 1 8. §luanam corpora illi admota li- 
quefiant (^bulliant. 248 

■ • * 9' SluiMam ficcentur durefiant. 

ibid. 

120. De aquis ardentibus, infipidis , a- 

cidit. 249 

121. De fublimatit oleis. Jbid. 

122. Quid mutatio ignis gradu, mute- 
tur ejus effitSus, ibid. 

123. Do calce. ibid. 

124. De vitro, quomodo flat. 250 

125. Quomodo ejus particula fimul jun- 
gantur. ibid. 

1 26. Cur fit liquidum cum candet y 0- 
mnefque figurat facili induat. 1 5 1 

127. Cur, cum frigidum efl, fit valde 

durum. 252 

1 2 8 . Cur valde fragile. ibid. 



1 29. Cur ejtss fragilitas minuatur, fi 

lenti refrigeretur. ibid. 

130. Cur fit pellucidum. 233 

131. Quomodo fiat coloratum. ibid. 

1 3 2. Cur fit rigidum inflar arcus ; ^ 

generaliter , cur rigida cum inflexa 
fient, ffioHte redeant ad priorem figu- 
ram. 234. 

133. De magnete. Repetitio eorum ex 

anti diilis, qua ad ejus explifationem 
requiruntur. 253 

134. Salles in aere, nec inaqua effit 

meatus recipiendis particulis ftriattt 
idoneos. 2{& 

135. SuUos etiam effit in ullis corporibus 
terra exterieris,pr ater quam inferre. 

ibid. 

136. Cur tales meatus fintinfirre.xs? 

I 37. Qua ratione etiam fint infingu- 

lis ejus ramentis. ibid. 

138. Quomodo ifti meattse apti reddan- 
tur , ashparticuLu flriatas ab sstravit 
parte venientes, admittendas. 158 

1 19 - Sita fit natura magnetis. ibid. 

140. Quomodo fufiont fiat chalybs , ($• 

quodvis ferrtsm. 239' 

1 4 1 . Cur chalybs fit valde durtst , ri- 

gidtes, fragilis. ibid. 

142. Qua fit diffitr entia inter chalybem, 

aliud ferrum. 260 

143. Quomodo chalybs temperetur.ihH. 

1 44. Qua fit diffierentia inter sneatua 
magnetis, chalybisy efferri. 26 1 

145. Enumeratio proprietatum vir tu- 

tis magnetica. 26 x 

146; Quomodo particula ftriata per 
Terra meatus fluant. 265 

* 47. Quod diffieilsht tranfiant per ae- 
rem, aqtsam , terram exteriorem^ 

J uam per interiorem. ibid. 266 

• Q^ttd faeiliist tranfiant per ma- 
gnetem, quam per alsa corpora hujm 
terra exterioris. 266, 267 

t AS' Qui fint poli magnetit 267 
i $9. Cur ifti poli fi 'convertant verfiot 
polos Tirra. ibid. 

iji. Cur 



PRINCIPIORVM PHILOSOPHIAE. 



151. Cur ttism ttrti rstione verfut 
tj$u ctntrum fi inclinent, ibid 268 

152. Cwr unui mngnts md nlium (i cen- 

vtrtMt (fi incltnctf tcdem medo ntque 
md Ttrrmm. 2.69 

15}. Cur duo msputu md invicem me- 
eodmnt , (fi qum fit cujufque fihtrm 
mffivitmtu. ibid. 270 

I j 4 . C«r interdum fi invicem refugimnt. 

271 

15J. Cur figmentorum mmgnetu pmr- 
tet , qut mnte fiSionem junUm ermnt, 
fi mutui etimm refugimnt. 272 

156. Cur duo punclm , quA prihs in uno 
mmgnete centigum ermnt , in ejut frm- 
gmcntis fint poli diverfi virtutu. 27? 

157. Cur tmdem fit vis in qumvis mm- 
gnetu pmrte,mc in toto. ibid. 

158. Cur mmgnes fumm vim ferro fibi 

ssdmoto communicet. ibid. 

1 59. Cur ferrumpre vmriis medis, qui- 
bus mmgneti mdmovetur , ipfmm di- 
verfimodi recipimt. 274 

160. Cur ferrum oblongum emm non re- 

eipimt, rufi ficundiimfumm longitudi- 
tum. ibid. 

161. Cur tnmgnes nihil mmittmt de fum 
vi , qummvis emm ferre cerrrmunicet. 

*7S 

162. Cur hoc vis celerrimi ferre com- 

municetur , fid diuturrutmte temporis 
in eo confirmetur. ibid. 

IC}. Cur chmlyht md emm recipiendmm 
mptior fit, qumm viltus ferrum, ibid. 

1 64. Cur mmjor ei communicetur hper- 

feSiore mmgnete , qumm m tr.inits per- 
feHe. ibid. 

165. Cur ipfm etimm terrm vim rttmgne- 

ticmm ferre tribumt. ibid. 276 

166. Cur vis mmgneticm in Terrm de- 

bilior fit, qumm inpmrvis mmgneti^ 
bus. 276 

i6r. Cur meus mmgnete tmSm fimper 
fu* virtutis polos in extremitmtibus 
fuis hmbemnt. 277 

168. Cur poli mmgnet ico virtutis , non 



fimper mccurmti verfus Terrm polos 
dirigmntur, fid mh iis vmrii declinent. 

ibid. 

169. Cur etimm interdum ifim declinm- 

tio cum tempore mutetur. 278 

170. Cur in mmgnete fuprm unum ex 

fuis polis ereSo minor ejfe pojpt, qumm 
cism ejus poli squmliter i Terrm di- 
fimnt. ibid.. 

171. Cur mmgnes trmhmt ferrum. 279 

171. Cur mmgnes mrmmtus , multo plus 

ferri fufiinemt , qumm nudtss. ibid. 

17}. Cur ejus poli, qumtnvis centrmrii, 
fi invicem juvent md ferrum fufti- 
tsendum. ibid. 280 

1 74. Curgyrmtie retuU ferreo, i vi mm- 

gnetis cui mppenfm eft , non impedie- 
tur. 280 

175. §luomodo (fi qumre vis uniui nsm- 

gnetis , mugemt vel minumt vim ulto- 
rius. 2 8 I 

1 76. Cur mmgnes qumntumvis fortis. fer- 
rum fibi non contiguum, m mmgnete de- 
biliore mttrmhere non pofiit. ibid. 282 

1 7 7. Cur mmgnes debilis, mut ferrum,m 
mmgnete fortiori ferrum fibi conti- 
guum pojpt detrmhere. 282 

178. Cur in his BoremPbus regionibtss, 

polus Aufirmlis mmgnetit fit fortior 
Boremli. ibid. 

179. De iis quo obfirvmri pojfunt in 

ferri limmturm cirem mmgtutem fimr - 
fd. ibid. 2 8} 

180. Cur Imminm ferrem polo mmgnetis 
conjun£lm,ejus vim trmhendi vel con- 
vertendiferri impedimt. 284,28} 

181. Cur emndem nulli tts mltertus cor- 
poris interpofitio impedimt. 285 

I 8 2. Cur mmgnetis pofitio non conve- 
niens, ejus vires pmulimtim imminumt. 

ibid. 

18}. Currubigo , humiditms (fifittss, 
eat etimm imminumt, (fi vehemens 
ignis plmni tollat. 286 

I 84. De vi mttrmcHonit in fuccino , ce- 
rm, refinm ,(fifimtlibtss. ibid. 

185.^4 



INDEX PRINCI 

1 fit CMujf» ijiiitt MttrmBitnii 
tn vitro. i* 7 -_ 

i«&. EmmiemipfiM CMuJftm in reliquis 
eli*m videri. 

1 1 7 . Ix diSUs intelligi , quon*m cjsujft 
e^ poffint reliquorum omnium mi- 
mbilium efeffuum , qui md oeeultsu 

? u/$litMtei referri filent. ibid. 289 

■ D e iis , quo ex traBniionibut de 
nnimsli de homtno , nd rerum mu- 
teriulium cognitionem mutuund» 
funt. 289 

1 8 9. §jtt idfit fenfus , quomodo fi*t. 

XQQ 

19 3. Ti efenfuum difiinSioiie: ue primi 
de internis , hoc eji , do unimi mffocli- 
bm t uppetitibu* muturulibus. 

ibid. 

19.1. Do finjibus ixtomisi »c primi do 
• tmBu. 292 

I9j. T>ogufiu. ibid. 

1 9j. Do odormiu. 29 i 

19 4. D o Auditu, ibid. 

1 9 5. D o Vifu. ibid. 

19 6. A nimum non /intiro, nifi quute- 
nus ofi in corobro. ibid. 

Montom ejfi tulit nsturu, mt*mfi- 



P. PHILOSOPH. 
lo corporis motu vurii finfitt in eA 
pojpnt oxcituri. 294 

I oj. Nihil u nobis tn objeBis extornes 
. finfu deprehondi , prutor ipforum fi- 
gufM msgnitudinet (5* motus, 29 . _ 
19 0 . yj uSu nu iure ph oMomenu in huc 
truButione fuiffo prttermiffu. 2 6 _ 
JLOO. Suilis me in eu principiis ufum 
effe , quA non ub omnibus recipiuntur-, 
huncquo Philofiphium non effo no- 
vam , fid muximi untiquum vul- 

gurem. ibid. i9-7__ 

zo±..Duri purticulue corporum infinfi- 
les. 29 - 

20 2. D emocriti Philofiphium non mi- 

nus differre u noftru , quumu vui- 
guri. 29J_- 

20 j. §luomodo figurus fir motus purti- 

culurum infenfilium cognofcumus. 29$ 

xo <^. Su fficere fi do infenfilibus quulist 
effo poffint, explicuerim, otfi forte non 
tuitu fint. ^ joo 

2 05. T. U tumon quu explicui ^ videri 
fultommorulitercortu. ibid. * 

xo ^i. Im b plus quum morulitor. ) o i 

2 07 . ^ *d me omniu meu Ecclofii uuBo- 
ritutifubmittoro. ;oa 



P R I N- 



. j 



PRINCIPIOR^VM 

PHILOSOPHIA 



PARS PRIMA. 

DePrinc^iis cognitimb humatas. 







Voniam infantes nati fumus , & varia de i- 
rebus fenfibilibus Judicia prius tulimus , 
quam mtegrum noltrae rationis ulum ha- fimeiinvu 
beremus , multis prxjudiciis a veri cogni- * <>”•»•• 
tionc avertimur ; quibus non aliter vide- 
mur poflc liberari , quam fi femel in vita , foteji , tjft 
de iis omnibus fiudeamus dubitare , in quibus vel mini- 
mam incertitudinis fiifpicionem reperiemus. 

Quin & illa etiam , de quibus dubitabimus , utile erit i r. 
habere pro falfis , ut tanto clarius , quidnam certiifimum **' 
& cognitu facillimum fit , inveniamus. fi/^hlbJn- 

Sed haec interim dubitatio ad folam contemplationem 
veritatis eft rcftringenda. Nam quantum ad ulum vita: , 
quia perfaepe rerum agendarum occafio praeteriret , ante- rim i(ubi- 
quam nos dubiis noftris exfblvcrc poflemus ; non raro 
quod tantum eft vcrifimilc cogimur ampledi ; vel etiam 
interdum , etfi e duobus unum altero verifimilius non ap- fi refirm- 
pareat , alterutrum tamen eligere. 

Nunc itaque cum tantum veritati quaerendx incum- i v. 
bamus , dubitabimus inprimis , an ullae res fenfibilcs aut 
imaginabiles cxiftant ; Primo , quia deprehendimus in- Mr« J* rt- 
terdum (cnfiis errare, ac prudentix eft nunquam nimis fi- t>MfinJibi' 
dere iis,qui nos vel icmel deceperunt: Deinde, quia quoti- 
die in fbmnis innumera videmur fentire aut imaginari,qux 

A nufi 















V. 

Citr €tiam 
d* Alutht- 
msticu d4- 
monftr«tio~ 
mbm- 



VI. 

Kos h^bert 
liberum ur- 
bitrium,ad 
cohiben- 
dum ujfen- 
fum in du- 
biis tficque 
md errorem 
•vitmndum. 

VII. 

Kon pojfe i 
nobis dubi- 
turi , qtsin^ 
euijlumui 
dum dubi- 
tamus : at- 
que hoe effo 
frimssm , 
quod ordi- 
ne phtlofo- 
phando eo- 
gnofeimus. 



i Principiorvm PhILOSOPHIjE 
nufquam func; nullaque fic dubitanti figna apparent > 
quibus fomnum a vigilia certo dignofeat. 

Dubitabimus etiam de reliquis, qua: antea pro maxi- 
me certis habuimus; etiam de Mathematicis demonllra- 
tionibus , etiam de iis principiis , qua: hadenus putavi- 
mus ciTe per fe nota ; tum quia vidimus aliquando non- 
nullos errade in talibus , & qua:dam pro ccrtidlmis ; ac 
per fe notis admififTe , qua: nobis falia videbantur ; tum 
maxime quia audivimus ede Deum , qui poted omnia , 
& a quo fumus creati. Ignoramus enim , an forte nos ta- 
les creare voluerit ut femper fallamur , etiam in iis , qua: 
nobis quam notidima apparent ; quia non minus hoc vi- 
detur fteri potuidc quam ut interdum fallamur, quod 
contingere ante advertimus. Atque fi non a Deo poten- 
tidimo , fed vel a nobis ipfis, vel a quovis alio nos eife fin- 
gamus , qu6 mimis potentem originis noftra: authorem 
adignabimus , tanto magis erit credibile , nos tam ira- 
perfedos ede, ut femper fallamur. 

Sed interim a quocunque tandem fimus, & quantum- 
vis ille fit potens , quantumvis fallax ; hanc nihilominus 
in nobis liocrtatem efie experimur , ut femper ab iis cre- 
dendis , qua: non plane certa funt & explorata, podimus 
abdinerc ; atque ita cavere , ne unquam erremus. “ 

Sic autem rejicientes illa omnia, de quibus aliquo mo- 
do podiimus dubitare , ac etiam falfa ede fingentes ; fa- 
cile quidem fupponimus nullum ede Deum , nullum 
coelum , nulla corpora ; nofque etiam ipibs non habere 
manus , nec pedes , nec denique ullum corpus ; non au- 
tem ideo nos qui talia cogitamus nihil edTe : repugnat 
enim , ut putemus id quod cogitat , eo ipfo tempore quo 
cogitat, non exidete. Ac proinde hxc cognitio, ege cogi- 
to y , ergo fuMy cft omnium prima & cerridimajqu.x cuili- 
bet ordine philofophanti occurrat. 

Hxc- 



ParsPrima. 5 

Hxcquc opcima via e(l ad mentis naturam , ejuiquc a vi i r. 
corpore diftinitionem agnofcendam:Examiuantes enim 
quinam limus nos , qui omnia qua; a nobis diverialunt 
fupponiraus falfa cfle, pcrfpicue videmus, nullam exten- cerpm.fivs 
lioncm , nec figuram , nec motum localem , nec quid fi- 'tolullum 
mile, quod corpori fit tribuendum, ad naturam nollram ^corfo- 
pertinere, fed cogitationem folam ; qua; proinde priiis & rt»m,hine 
certius quam ulla res corporea cognofeitur j hanc enim 
jam percepimus , de aliis autem adhuc dubitamus. 

Cogitationis nomine , intclligo illa omnia, qu£ nobis ix. 
confeiis in nobis fiunt,quatenus eorum in nobis confeien- Sisftdjit 
tia eft : Atque ita non modo intelligere, velle, imaginari, 
fed etiam fentire, idem eft hic quod cogitare. Nam fi di- 
cam , ego video, vel ego ambulo, ergo fum j & hoc intel- 
ligam de vifione , aut ambulatione , qua; corpore peragi- 
tur , conclufio non eft ablblute certa ; quia, ut fa;pe fit in 
fomnis, poflum putare me videre , vel ambulare, quam- 
vis oculos non aperiam , & loco non movear , atque et- 
iam forte , quamvis nullum habeam corpus ; Sedfi intcl- 
ligam de ipfo fenfii , five conficientia videndi aut ambu- 
landi , quia tunc refertur ad mentem, qua; fiola fientit , fi- 
ve cogitat fie videre aut ambulare , eft plane certa. 

Non hic explico alia multa nomina, quibus jam ufiis 
fium , vel utar in fiequentibus , quia per Cc iatis nota mihi 
videntur. Et fia;pe adverti Philofiophos in hoc errare, 
quod ea qux fimpliciflima erant ac per fe nota , Logicis ^ 
dcfamuonibus explicare conarentur; ita enim ipfaob- 
ficuriora reddebant. Atque ubi dixi hanc propofitio- fturior» 
nem, ego cogito, ergo jum , clfc omnium primam & cemfii- 
mam , qua; cuilibet ordine philoibphanti occurrat , non cognitionis 
ideo negavi , quin ante ipfam ficire oporteat, quid fiteo- fttdione- 
gitatio, quid exiftentia , quid certitudo ; item quod fieri 
non poffit , ut id quod cogitet non exiftat , & talia ; fed mtrmiU. 

A z quia 



XI. 

C^tumodo 
tnms no- 
ftrm notior 
fit, quam 
corfut. 



XII. 
Cur non 
omnibtu 
aqui inno- 
ttfcat. 



XIII. 

§luo{mftt 
rtliqua- 
rum rorum 



4 P RiN c ip I o R V M Philosophiae 
quia hx funt (impliciffims notiones , Se qus fblz nullius 
rciexiftcntis notitiam praebent , idcirco non cenfuieile 
numerandas. 

lam vero ut fciatur , mentem noftram non modo prius 
& certius , fed etiam evidentius quam corpus cognofei , 
notandum eft , lumine naturali efle notiflunum , nihili 
nullas efle affediones fi ve qualitates ; atque ideo ubicun- 
que aliquas deprehendimus , ibi rem five fubHantiam, cu- 
jus illae lint , neceflario inveniri ; & quo plures in eadem 
re five fubftantia deprehendimus , tanto clarius nos illam 
cognofeere. Plura vero in mente noftra, qu^ in ulla alia 
re a nobis deprehendi , ex hoc manifeftum cfl: , quod 
nihil plane efficiat , ut aliquid aliud cognofeamus , quin 
idem etiam multo certius in mentis noftrae cognitionem 
nos adducat. Vt fi terram judico exiftere , ex eo quod il- 
lam tangam vel videam , certe ex hoc ipfo adhuc magis 
mihijudicandum eft mentem meam exiftere; fieri enim 
forfan poteft, ut judicem me terram tangere,quamvis ter- 
ra nulla exiftat ; non autem , ut id judicem , Se mea mens 
qux id judicat nihil fit ; atque ita de cajteris. 

Nec aliam ob caulam aliter vifiim eft iis , qui non or- 
dine philofophati funt,qu^ quia mentem a corpore 
nunquam fatis accurate diftinxerunt. Et quamvis fibi 
cenius efle putarim , Cc ipfos exiftere , qu^ quidquam 
aliud ; non tamen adverterunt , per fe ipfos , mentes folas 
hoc in loco fuifle intelligendas ; fed contra potius intel- 
lexemnt fola fua corpora , quae ocuhs videbant , & mani- 
bus palpabant, quibulque vim (entiendi perperam tri- 
buebant ; hocque iplbs a mentis natura percipienda avo- 
cavit. , 

Cum autem mens , quae fe ipfam novit , & de aliis o- 
mnibus rebus adhuc dubitat , undiquaque circumfpicit , 
ut cognitionem fiiam ulterius extendat ; primo quidem 

in. 



ParsPrima.' y 

invenit apudfc multarum rcmm ideas, quas quamdiu 
tantum contemplatur , nihilque ipfis fimile extra fc efle 
affirmat nec negat , falli non poteft. Invenit etiam com- 
munes quafdam notiones , & ex his varias demonftratio- 
nes componit , ad quas quamdiu attendit , omnino libi 
periliadct efle veras. Sic , exempli caula , numerorum & 
figurarum ideas in fe habet, habetque etiam inter commu- 
nes notiones , qwd fi jcqualibu4 aqualia addas , qua inde ex~ 
Jurgent erunt aqualia , & fimiles ; cx quibus facile demon- 
llratur tres angulos trianguli aequales efle duobus redis , 
&c. ac proinde haec & talia fibi perfuadet vera efle, quam- 
diu ad prxmiflTas , cx quibus ea deduxit , attendit. Sed 
quia non poteft femper ad illas attendere , cum poftea re- 
cordatur le nondum fcire , an forte talis natura creata fit , 
ut fallatur etiam in iis , quae ipfi evidentiffima apparent , 
videt le merito de talibus dubitare , nec ullam habere 
pofle certam fcientiam , priufquam lux authorem origi- 
nis agnoverit. 

Confiderans deinde inter diverfas ideas, quas apud 
fc habet , unam efle entis fumme intelligentis , fumme 
potentis & fumme perfedi, qux omnium longe prxei- 
puacft, agnofeitin ipla exiftentiam , non poflibilcm & 
contingentem tantum , quemadmodum in ideis aliarum 
omnium rerum , quas diftinde percipit , lecTomnino ne- 
ceflariam &xternam. Atque ut cx eo quod, exempli 
caula, percipiat in idea trianguli neceflario contineri, 
tres ejus angulos xquales efle duobus redis , plane fibi 
perfuadet triangulum tres angulos habere xquales duo- 
bus redis ; ita ex eo Iblo , quod percipiat , exiftentiam 
neceflariam & xternam in entis fiunmc perfedi idea con- 
tineri, plane concludere debet , ens fumme perfedum 
exiftere. 

Magifque hoc credet , fi attendat nullius alterius rei 

A 3 ideam 



etgnhio k 
Dei cogni- 
tione ie- 
penJent. 



XIV. 
Ex eo quki 
exifienti» 
neeejpiris , 
ia noftro dt 
Deo conct- 
ftn conti- 
nentur y rt- 
Be concludi 
Deum exi- 
fiere. 



rXV. 
NoH eoitm 
niti» in 
mlUrnm re- 
rum conce- 
ftibui exi 
ftentiem 
necejfnr^, 
fed contin- 
gentem 
duntsxnt 
contineri. 

XVI. 
Trejudici* 
impedire, 
^ub miniis 
ijin necejp- 
tsu exifien- 
tu Dei nb 
omnibsu 
cUri co- 
gnefcntur. 

XVIL 
G^b cujnf- 
queexno^ 
ftrit ideit 
objeBiv» 
perfeBio 
mnjor efi, 
ebejtucnn- 
ftmejfe de- 
bere nutjo- 
rem. 



< PrINCIPIORYM PHILOSOPHIiE 
ideam apud Te inveniri, in qua eodem modo neceflariaixi 
exiilenciam contineri animadvertat. £x hoc enim intel- 
ligct, iftam ideam entis fumme perfefti non cfle a & e£- 
fidam , nec exhibere chimazricam quandam , fed veram 
& immutabilem naturam , quxque non poteft non exi- 
ilere,cum neceflaria exidentia in ea contineatur. 

Hoc, inquam , facile credet mens nodra , d fe prius o- 
mnino prarjudiciis liberarit. Sed quia fumus afliicti, reli- 
quis omnibus in rebus eflentiam ab exidentia didin^c- 
re j atque etiam varias ideas rerum , qux nufquam funt, 
aut fuerunt, ad arbitrium effingere,facile contingit, cum 
in entis fumme perfedi contemplatione non fumus pla- 
ne defixi, ut dubitemus , an forte ejus idea una fit ex iis« 
quas ad arbitrium effinximus, aut faltem, ad quarum 
edentiam exidentia non pertinet. 

Vltcrius vero confiderantes ideas, quas in nobis habe- 
mus, videmus quidem illas, quatenus funt quidam modi 
cogitandi, non multum a fe mutuo differre, fed quatenus 
una unam rem, alia aliam repr£efentat,efre valde diverfas; 
& quo plus perfectionis obJeCtivaj in fe contincnt,e6 per- 
feriorem ipfarum caufam ede debere. Nam quemad- 
modum , fi quis in fe habet ideam alicujus machinx val- 
de artificiofie , merito quxri poted , quxnam fit caufa a 
qua illam habet \ an nempe viderit alicubi talem machi- 
nam ab alio fadam; an mechanicas fcientias tam accura- 
te didicerit, anve tanta fit in eo ingenii vis, ut ipfam nul- 
libi unquam vifampcrfe excogitare potuerit? Totum 
enim artificium quod in idea illa objerive tantum , five 
tanquam in imagine continccur,dcbct in ejus causa,qua- 
lifcunque tandem fit , non tantum objcClivc five reprx- 
fentative, faltem in prima & prxeipua, Icd rcipsa forma- 
litcr aut eminenter contineri. 

Sic quia Dei , five entis fummi ideam habemus in no- 
bis 



ParsPrima. 7 

bis , jure poflumus examinare, a qiianam causa illam ha- x vi i r. 
beamus ; rantamque in ca irameniitatem inveniemus, ut 
plane ex eo fimus certi, non poffc illam nobis fuific indi- diDeum 
tam, nifiarc, in qua fit revera omnium perfedionum 
complcmemum,hoc eft,nifi a Deo realitcr exiftente. Eft 
enim lumine naturali notifiimum, non mod6 a nihilo ni- « 

hil heri } nec id quod eft perfeftius ab eo quod eft minus 
perfedum, ut a causa efficiente & totali produci; fed ne- 
que etiam in nobis ideam five imaginem ullius rei efle 
pofle, cujus non alicubi, five in nobis ipfis, five extra nos. 
Archetypus aliquis omnes ejus perfectiones rcipfa conti- 
nens, exiftat. £t quia fummas illas perfeCtiones, quarum 
ideam habemus, nullo modo in nobis, reperimus, ex hoc 
ipfo reCte cocludimus eas in aliquo a nobis diverlb, nem- 
pe in Deo,cfl'c; vcl certe aliquando fuifle;ex quo eviden- 
tifCme fequitur, ipfiis adhuc efle. 

Hocque fatis certum eft & manifeftum , iis qui Dei 
ideam contemplari , fummafqueejus perfeCtiones adver- 
rere fiint affueti. Quamvis enim illas non comprehen - non com- 
damus, quia fcilicet m de natura infiniti , ut a nobis, qui 
fumus finiti , non comprehendatur ; nihilominus tamen 
ipfas clarius & diflinCtius quam ullas res corporeas intel- feffionete. 
ligere pofTumus , quia cogitationem noftram magis im- 
plent, funtque fimpliciores , nec limitationibus ullis ob- i„ebu 
(curantur. 

Quia vero non omnes hoc advertunt ; atque etiam 
quia non,quemadmodum habentes ideam artificiofae ali- 
cujus machina; , feire folent undenam illam acceperint, fidllolo 
ita etiam recordamur ideam Dei nobis aliquando a Deo 
advenifle , utpote quam femper habuimus ; quarrendum 
adhuc eft , a quonam fimus nos ipfi , qui fummarum Dei txi/ltrt. 
perfectionum ideam in nobis habemus. Nam certe eft 
lumine naturali notifiimum eam rem , qux novit aliquid 

fe 



XIX. 
£(/* Dri 
nntHTMm 



ct- 



XX. 
Kosnonk 
notii ifijity 



8 Principiorvm Philosophia 
fe pcrfedius , a fe non cfle : dcdiffet enim ipia fibi omnes 
perfectiones , quarum ideam in fe habet ; nec proinde et- 
iam pofle ab ullo eife , qui non habeat in fe omnes illas 

XXI. 

Exifienti* 
neftrt du- 

rationem rationis natutam ; quae talis cit , « ejus partes a le mutuo 
fuffitert.ad non pendeant , nec unquam fimul cxiftant ; atque ideo 
TiamDei cx hoc quod jam fi mus, non fequitur nos in tempore pro- 
dtmon- xime icquenti etiam futuros , nifi aliqua caufa , nempe 
ftrandam. ^ nos primum produxit , continuo veluti 

reproducat , hoc cft, confervet. Facile enim intelligimus 
nullam vim effe in nobis , per quam nos ipfos conferve- 
' , mus; iliumque in quo tanta eft vis, ut nos a fe diverfbs 
confervet, tanto magis etiam fe ipfum confervare, vcl 
• potius nulla ullius confervatione indigere, ac denique 
Deum effe. 

XXII. Magna autem in hoc exiftentiam Dei probandi mo- 

«7 fcilicet ideam , eft prorogativa ; quod fimul 

ftlutiaZ quifham fit , quantum naturo noftro fert infirmitas ag- 
Dticogno- nofcamus : Nempe ad ejus ideam nobis ingenitam refpi- 
cientes , videmus illum effe oternum , omnifeium, omni- 
attrilmt» potenteiTi , omnis bonitatis veritatilque lontcm , rerum 
naturali omnium creatorem , ac denique illa omnia in fe haben- 
*eognoft^b\- tem > fi' quibus aliquam perfeftionem infinitam , five 
liafimui nuUa imperfedione terminatam , clare poflumus adver- 
ecg^fei- tere. 

XXIII. Nam fane multa funt , in quibus etfi nonnilj perfe- 
flionis agnofeamus , aliquid tamen etiam imperfedionis 
reum , net five limitationis deprehendimus ; ac proinde competere 
ftntirt ut Deo non poflunt- Ita in natura corporea, quia fimul cum 
vtu\”Zili- locali extenfione divifibilitas includitur , eftque imperfe- 
tiam ft(. tho cfle divifibUem' } certum cft , Deum non efle corpus. 

eati. 



perfei^iones , hoc eft , qui non Iit Deus. 

Nihilque hujus demonftrationis evidentiam poteft ob- 
fcu^re , modo attendamus ad temporis five rerum du- 



9 



ParsPrima. 9 

Et quamvis in nobis perfectio quxdam fit, quod (cntia- 
mus, qiiia tamen in omnifenfii paffiocft, &paticftab 
aliquo pendere, ntllo modo Deum ientirc putandum eftj 
/ed tantummodo intcUigere & velle ; Neque hoc ipfum * > 
ut nos, per operationes quoddam modo diftinftas, (ed 
ita , ut per unicam, (emperque eandem dc fimpliciflTimam 
a£^ionem , omnia fimul intelligat , velit & operetur. O- 
mnia , inquam , hoc cft, res omnes : neque enim vult ma- " 
liti^pi peccati , quia non cft res. 

lam vero , quia Deus (olus omnium , qux (unt aut e(Te x x i v. 
pofTunt, veraefteaufa; perfpicuumeft tmtimam philo- 
(bphandi viam nos (cquuturos fi ex ifJlius Dei cogni- eresturm- 
tionc rerum ab eo creatarum explicationem deducere rum cogni. 
conemur , ut ita feientiam pcrfe«fti(fimam , qux cft cf- 
feftuum per cau^ , acquiramfts. Quod ut (atis tutd & corjmnho 
fine errandi periculo aggrediamur, ei nobis cautela cft 
utendum , ut femper quam maxime recordemur , & 

Deum autorem rerum efle infinitum , & nos omnino fi- 
nitos. 

Ita fi forte nobis Deus de fe ip(b , vel aliis aliquid reve- 
let , quod naturales ingenii noftd vires excedat , qualia 
jam‘fimt myfteria Incarnationis & Trinitatis , non recu/a- 
bimus illa credere , quamvis non clare intclligamus ; Nec 
ullo modo mirabimur multa efie, tum in immensa ejus 
'natura , tum etiam in rebus ab eo creatis , qux capturri 
noftrum excedant. 

Ita nullis unquam fatigabimur difputationibus de infi- 
nito ; Nam (ane cum fimus finiti , abfurdum eflet nos ali- 
quid de iplb determinare , atque fic illud quafi finire ac 
comprehendere conari. Non igitur rcfpondcre curabi* 
mus iis , qui quxrunt, an fi daretur linea infinita, ejus me- 
dia pars c(Tct etiam infinita ; vel an numerus infinitus fit 
par anve impar , & talia } quia de iis nulli videntur debere 

B . co- 



XXV. 
Crtdtndm 
■ojji omni* 
it Dto 
reveUtm 
fuM, 
ytnmvit 
CMftnm nt- 
firnm txc%- 
dant. 

XXVI. 

NunqMMn 
dijpitran- 
dumejfodo 
infinito', foi 
tantum on 
in quibuc 
nnOot fints 
ndvtrti. 



I 



' IO Principiorv M Philosophia 
mtu , q»*- cogitate , nili qui mentem fuam infinitam efle arbitran- 
lufMttx- autem illa omnia , in quibus liib aliqua confid©- 

ratione nullum finem poterimus invenire , non quidem 
hiUtat par. affirmabimus efle infinita , fed ut indefinita fpoflabimiis. 
*****l!w#^ Ita quia non pofliimus imaginari extenfionemtamma- 
ruifiiUa- gnam , quin intelligamus adhuc majorem efle pofle , di- 
cemus magnitudinem rerum poflibilium efle indefirii- 
^nitkhit tam. Et quia non poteft dividi aliquod corpusin tot par- 
ktnda. tes , quin finguls adhuc ex his partibus divifibiles in^clli- 
gantur , putabimus quantitatem efle indefinite divifibi- 
lem. Et quia non poteft fingi tantus ftellarum numerus , 
, quin plures adh\ic a Deo creari potuifle credamus , illa- 

rum etiam numerum indefinitum fiipponemus ; atque 
ita de reliquis. 

X X v 1 1. Hxcque indefinita dicemus potius quam infinita; cum 
Sluadifff ut nomen infiniti IbliDco relcrvemus, quia in eo Holo 
9 nmi ex parte, non modo nullos limites agnofeimus, 
fimtum & fed etiam pofitive nullos efle intelligimus tum etiam , 
tnfinitmm. eodem modo pofitive intelligimus , alias res a- 

liqua ex parte limitibus carere 1 (bd negative tantum eo- 
rum limites , fi quos ha()cant , inveniri a nobis non pofle 
confitemur.. ’ 

XXVIII. Ita denique nullas unquam rationes circa res natura- 
uencaMfa4 ^ ^ fine,quem Deus aut natura in iis faciendis fibi 
^TmeJea. propofiiit, ddumcmus ; quia non cantum nobis debe- 
tarum , ftd mus aiTogare , ut ejus confiliorum participes efle pute- 
aficitntts . gg J ipfum Ut caufiim efficientem rerum omnium 
‘nJmdai. confiderantes , videbimus , quidnam cx iis ejus attribu- 
tis , quorum nos nonnullam notitiam voluit habere , cir- 
ca illos ejus efledus qui fenfibus nobis apparent , lumen 
A naturale quod noftris indidit conclndendum eiTe often- 
dac ; memores tamen, ut jam didum eft, huic lumini na- 
I ' turali camdiu tantum cilc credendum > quandia nihil 
contrarium a Deo ipfo revelatur. Pri- 



P A R S P ^ I M A. II 

Primum Dei attributum quod hic venit in confidera- 
tionem,e{l> quod fit fumme verax, & dator omnis lu- 
minis i adeo ut plane repugnet ut nos fallat, five ut pro- 
prie ac pofitive fit caufa errorum , quibus nos obnoxios 
efle experimur. Nam quamvis forte pofle fallere , non- 
nullum ingenii argumentum apud nos homines clTc vi- 
deatur , nunquam cenc fallendi voluntas , nifi ex malitia 
vel metu & imbecillitate procedit, nec proinde in Deum 
cadere poteft. 

Atque hinc fcquitur , lumen naturae , five cognofeen- 
di facultatem a Deo nobis datam , nullum unquam obje- 
ctum polTe attingere , quod non fit verum , quatenus ab 
ipla attingitur hoc eft , quatenus clare & diftinCte perci- 
pitur. Meritd enim deceptor eflbt cTicendus , fi perver- 
ura illam ac falfum pro vero fiimentem nobis dedifict. 
Ira tollitur fumma illa dubitatio , quae ex eo petebatur , 
quod nelciremus , an forte talis ellemus naturae , ut falle- 
remur etiam in iis, quae nobis evidentillinia efle videntur. 
Quin & aliae omnes dubitandi caufae prius recenfitar , 
facile ex hoc principio tollentur. Non enim amplius 
Mathematicae veritates nobis fufpcClae efle debent , quia 
funt maxime perlpicuae. Atque fi advertamus , quid in 
Icnfibus , quid in vigilia , quidve in Ibmno clarum fit ac 
diflinCtum , illudque ab eo, quod confufum eft & obfcu- 
rum , diftingujimus ; facile quid in qualibet re pro vero 
habendum fit agnofeemus. Nec opus eft ifta pluribus 
verbis hoc in loco perlcqui , quoniam in Meditationibus 
Metaphyficisjam utcunque tradata funt,& accuratior 
eorum explicatio ex lequentium cognitione dependet. 

Quia vero , etfi Deus non fit deceptor , hihilominus 
tamen faepe contingit no^falU , ut erronim noftrorum 
originem & caufam inveftigemus , iplbfque prateavere 
difeamus, advertendum eft , non tam illos ab intelleftu, 

B z quam 



XXIX. 

Deum ne» 
ejfe erro^ 
rum CMM- 
frm. 



XXX. 
Hinc ftqui 
emni» qu» 
cUri ferti- 
ve~ 

r» tfft ,*e 
toUi Jubi~ 
tdticnet 
MUti net»- 
fitm. , 









XXXI, 

Errores no- 
Jlros,fi ni 
Deum rt- 
fernatur , 
ejfttnntim 



IZ 



utgMtiontf, 
fictus , 
frivMtu- 

U4t. 

XXXIL 
Duts tM»~ 
thm in na- 
iit tff* tn$- 
d»t cogi- 
tMndt^ ptr- 
ttfttonm 
fttUctt in- 
ttUeSii,(^ 
tftrafhni 
volnntMtii. 

XXXIII. 
Nos mn tr- 
rmr* , nifi 
titmdo rt 
non foti* 
foreeftijtt- 
dieumtu. 

XXXIV. 
Non ^Utm 
inttUo- 
Snm ,fed 
ottnm vo- 
luntatem 
nquiri 
udjud^ 
(ondum. 

XXXV. 
Hanc lUo 
latim pato- 
ri , trro- 
rumquo 
caufam in- 
deep. 



Principiorem Philosophia 
quani • voluntate pendere ; nec cfle res , ad quarum pro- 
dudionc.il realis Dei concurTus requiratur : fcd cum ad 
ipfum referuntur , ede tantum negationes } & cum ad 
nos , privationes. 

Quippe omnes inodi cogitandi , quos ki nobis experi- 
mur , ad duos generales referri poffunt : quorum unus 
cft , perceptio live operatio intclledus ; alius vero , voli- 
tio live operatio voluntatis. Nam fentire , imaginari , 8c 
pure intclligere , lunt tantum diverli modi percipiendi ; 
ut & cupere , averlari , affirmare , negare , dubitare , £lint 
diverfi modi volendi. 

Cum autem aliquid percipimus , modo tantum nihil 
plane de iplb affirmemus vel negemus , manifelhim cft , 
nos non falli; ut nc^ue etiam cum id tantum affirmamus, 
aut negamus , quod clare &: diftinde percipimus , efle lic 
affirmandum aut negandum : Icd tantummodo , cum, (ut 
fit) etli aliquid non rede percipiamus , de eo nihilominus 
judicamus. 

Atque ad judicandum requiritur quidem intclledus ; 
quia de re , quam nullo modo percipimus, nihil pollumus 
judicare ; Icd rMuiritur etiam voluntas, ut rei aliquo mo- 
do berceptae aflenlio praebeatur : Non autem requiritur 
(faltem ad quomodocunque judicandum) integra & o- 
' mnimoda rei perceptio ; multis enim pofTumus.allcntiri , 
qux nonmll pcroblcure & confiile cognolcimus. 

Et quidem intclledus perceptio , non nifi ad ea pauca 
quae ilii offeruntur, fe extendit, cftque Icmper valde finita. 
Voluntas vero infinita quodammodo dici poteft : quia ni- 
hil unquam advertimus, quod alicujus alterius voluntatis, 
vel immcnfx illius quae in Deo eft , objedum efle poffit, 
ad quod etiam noftra non fe wctendat:ade6 ut facile illam, 
ultra ea quae clare percipimus, extendamus ; hocque cum 
icimus , haud mirum ^ , quod contingat nos falli. 

Nc- 



ParsPrima. ij 

Neque tamen ullo modo Deus errorum noftrorum au- xxxvr. 
thor fingi poteft , propterea quod nobis intelicdum non 
dedit omnifeium. Eft enim de ratione intclledus creati , imfutmri 
ut fit finitus ; ac de ratione iutelledus finiti > ut non acbo- M*- 

mnia fe extendat. 

Quod vero latiffime pateat voluntas , hoc etiam ipfius xxxvii. 
naturae convenit} ac fumma quaedam in homine perfe- ^^T**"*. 
dio eft , quod agat per voluntatem , hoc eft libere ; atque 
ita peculiari quodam modo fit author fuarum adionum, ”*•»> 
ipfaslaudem mereatur» Non enim laudantur 
tomata , quod motus omnes ad quos inftituta funt ) accu- inniMem . 
rate exhibeant , quia necelfario Ulos fic exhibent ; lauda- • 

tur autem eorum artifex , quod tam accurata fabricarit, JuZZZi» 
quia non neceflario, fed libere ipfa fabricavit. Eademque ds^num 
ratione , magis profedo nobis tribuendum eft , quod ve- 
rum ampledamur , cum ampledimur > quia voluntarie id 
agimus , quam fi non poflemus non ampledi. 

Quod autem in errores incidamus, defedus quidem eft xxxviit 
in noftra adione five in ufu libertatis , fed non in nofira 
natura ; utpote qux eadem eft , cum nofi rede , quam jhimaio. 
cum rede judicamus. Et quamvis tantam Deus perfpi- 
cacitatem , intelledui noftro dare potuiflTct , ut nunquam 
falleremur} nullo tamen jure hoc ab ipfb poflumus exige- •rremlr.it 
re. Nec quemadmodum inter nos homines , fi quis ha- 
beat poteftatcm aliquod malum impediendi , nec tamen ptuZuuJ»- 
impediat, ipfiun dicimus efle ejus caufamS ita etiam, quia 
Deus potuiflet efficere , ut nunquam falleremur , ideo 
erronun npftrorum caufa eft putandus. Poteftas enim , tribui ftfe. 
quam homines habent uni in ^ios , ad hoc eft inftituta , 
ut ipfa utantur ad illos a malis revocandos : ea autem , 
quam Deus habet in omnes , eft quam maxime abfbluta 
& libera: ideoque fummas quidem ipfi debemus gra- 
tias, pro bonis qux nobis largitus eft } fed nullo jure queri 

B 5 poflu- 



XXX IX. 

Liytrtuttm 
mrbitrii ejft 
ftr ft nt- 
t*m. 



XXX^. 

Cettum tt- 
imm «mnis 
tffts Deo 
frtordins- 
ts. 



XLI. 

§lH«modt 

mrbttrii n«- 
ftr i libertMS 
Dtifrt- 
«rdinstio , 
fimul ctn- 
cilitntur. 



14 l' RI N C I P I O R V M PHlLOSOPHIiE 

polTiin ! . t]uod non omnia largitus ilc , quae agnofcimus • 

largiri poi ilfe. 

Quod autem iit in noilra voluntate libertas , & multis 
ad arbitrium vel aflentiri vel non aflentiri poilimus , adeo 
matjifeftumeft, ut. inter primas & maxime communes 
notiones , quae nobis liint innatx , iit recenfendum. Pa- 
tuitque hoc maxime paulo ante, cum de omnibus dubi> 
tare ftudentes , eo ufque fumus progrelTi , ut fingeremus 
aliquem potentiiTimum noilra: originis authorem , modis 
omnibus nos fallere conari ; nihilominus enim hanc in 
nobis libertatem eile experiebamur , ut poilemus ab iis 
credendis abftincre , quae non plane certa erant & 
rata : Nec ulla magis per ic nota & peripeila cilc poiUmt, 
quam qua: tunc temporis non dubia videbantur. 

Sed quia jam Deum agnofeentes , tam immeniam in 
eo poteilatem efle percipimus , ut nefas eile putemus exi- 
ilimare , aliquid unquam a nobis fieri pofle , quod non 
ante ab ipib fuerit praeordinatum $ facile poflumus nos 
ipfos magnis difficultatibus intricare , fi hanc Dei prxor- 
dinationem , cum arbitrii nollri libertate condiliare , at- 
que utramque fimul comprehendere conemur. 

Illis vero nos expedipmus, fi recordemur mentem no- 
ftram elTe finitam ; Dei autem potentiam, per quam non 
tantum onrnia , quae fimt aut eile poflunt, ab aeterno prx-i 
fcivit , fcd etiam voluit ac praeordinavit , elTe infinitam ; 
ideoque hanc quidem a nobis fatis attingi , ut clare & di- 
ftinfle percipiamus ipfamin DcoefTc; non autem fatis 
comprehenefi , ut videamus quo pa<^o liberas hominum 
ailiones indeterminatas relinquat ; libertatis autem & 
indifferentia: quae in nobis eft , nos ita Confeios efle , ut 
nihil *fit, quod evidentius & perfcAius comprehenda-r 
mus. Abfiirdum enim effet , propterea quod non com- 
prehendimus uriam rem , quam fcimus ex natura fua no- ^ 

bis 



Pars Pr*ima. ly 

biscHe debere incpmprehcnfibilem , de alid dubitare, 

'quam intime comprehendimus, atque apud nolmet ipfos ^ 

experimUr. • 

lam vero, cum fciamus errores omnes noftros d volun- X l 1 1. 
tate pendere , mirum videri poteft , quod unquam falla- 
mur') quia nemo e(l qui velit lalli. Sed longe aliud cll vel- hoUmm 
l»falli , quam velle alFentiri iis , in quibus contingit erro- 
rem reperiri. Et quamvis revera , nullus fit , qui exprefle 
velit falli, vix tamen ullus eft , qui non faepe velit iis aflen- /irmmvo- 
liri , in quibus error ipfo infeio continetur. Quin & ipla 
veritatis aflequenda: cupiditas , perfaepe efficit , ut ii qui 
non rede fciunt qua ratione fit affequenda,de iis qua: non 
percipiunt judicium ferant , atque idcirco ut errem. 

Certum autem eft , nihil nos unquam falfum pfo vero x L r 1 1 . 
admiffuros , fi tantum iis alfenfum praebeamus qu;e clare 
& diftmae percipiemus. Certum inquam,quia cum Deus cumftUt 
non fit fillax, facultas-percipiendi quam nobis dedit, non 
poteft tendere in fallum ; ut neque etiam facultas aflen- 
tiendi , cum tantum ad ea, qux clare percipiuntur, fe ex- timur. 
tendit. Et quamvis hoc nulla ratione proDaretur , ita o- 
mnium animis a natura impreflum eft , ut quoties aliquid 
clare percipimus , ei Ipontc alfcntiamur , &; nullo modo 
polfimus dubitare , quin fit verum. 

Certum etiam eft , cum aflentimur alicui rationi quam w», €nm 
non percipimus , vel nos Elii , vel cafii tantum incidere 
in veritatem ; atque ita nefeire nos non falli. Sed (ane ra- ptrctptu , 
ro contingit , ut aflentiamur iis , quz advertimus a nobis 
non efle percepta ; quia lumen natura: nobis didat , nun- 
quam nifi de re cognita eflfe judicandum. In hoc autem iJq tu tX M 
frequentiflime erramus , quod multa putemus a nobis o- 
lim fuifle percepta , iifquc memoriae mandatis , tanquam 
omnino perceptis , aflemiamur i quae tamen revera nun- mu» 
quam percepimus. _ 






XLVI. 
Exempli 
dilorii if- 
ttnditur, 
elirsm ejf* 



j6 Principiorvk^ Philosophia 
XLV. Quir. permulti homines, nihil plane in tota vita ^ 
percipiunt .tisre£lc, ad certum de eo judicium feren- 
iurTjitid dum. Etenim ad perceptionem cui certum & indubita- 
difiinH». tum judicium poliit innitijnon modo requiritur ut fit cla- 
ra, ied etiam ut fit diftinfta. Claram voco illam ,,quz 
menti attendenti praefens & aperta eft ; liait ea elate a 
nobis videri dicimus , qua: oculo intuenti praefentia , (aris 
fortiter &: a'perte illum movent. Diftinaam autem 11- • 
• lam , qux , cum clara fit , ab omnibus aliis ita fejuni'ka cft 
& prxeifa , ut nihil plane aliud , quam quod clarum cft j 
in (e contineat. 

Ita dum quis magnum aliquem fentit dolorem , cla- 
.rifiimt quidem in eo eft ifta perceptio doloris , (cd non 
femper eft diftinda ; vulgo enim homines illam con- 
fundunt, cumobfcuro fuojudicio , de natura ejus quod 
^ftiineZ%- putant in paHC dolente , fimilc fenfui doloris , quem 
jtnonfitdi folum clarc percipiunt. Atque ita*poteft efte clara per- 
mmumdi^ ccptio, qux non fit diftinfla j non autem uUadiftinfta, 
nili fit clara. 

fifiteUr». Et quidem in prima xtate mens ita corpori fuit im^ 
AdprtmA n^crla , ut quamvis multa clare-j nihil tamen unquam cli- 
ftinde perceperit ; cumque tunc nihilominus de multis 
jMdttti i- judicarit , hinc multa haufimus prxjudicia , qux a plerif- 
fimplicts que nunquam poftea deponuntur. V t autem nos iis polli- 
notitntstjfe jnus libctare, fummatim hic enumerabo fimplices omnes 
notiones , ex quibus cogitationes noftrx componuntur; 
quidin & quid in unaquaque fit clarum, quidque obfcurum, five 
'qumquefit jn qyQ polfimus falli , diftinguam. 

XL^ir. Quxeunque fub perceptionem noftram cadunt , vcl 
omnim qui tanquam res , remmve afteftiones quafdam conlidera- 

fubptrcf 

mus } vel tanquam xternas veritates , nullam eXiftentiam 
extra cogitationem noftram habentes. Ex iis qux tan- 
duHt , jpi- quam res , confideramus, maxime generalia funt fiibftan* 

ua > 



Pars Prima. 17 

tia , duratio , ordo , numerus , & fi quae alia funr jjufino- rerumvt 
di,quaBadomniagenera'rerumfi: extendunt Non au- 
tcm plura quam duo fiimma genera rerum agnofco ; n^t-vernm- 
unum eft rerum intelletkualium, five cogitativanim , hoc >&re~ 
cft , ad mentem five ad fubftantiam cogitantem perti- 
nentium ; aliud rerum materialium , five quae pertinent 
ad fubftantiam exteniam , hoc eft , ad corpus. Perceptio, 
volitio , omnefque modi tam percipiendi quam volendi , 
ad fubftantiam cogitantem referuntur ; ad extenfam au- 
tem magnitudo , five ipiamet extemiio in longum , latum 
ii prfifundum , figura , motus , fitus , partium ipiarum 
divifibiliras , & -talia. Sed & alia quxdam iil nobis expe- 
rimur , quae nec ad folam mentem , nec etiam ad fblum 
corpuyeferri debent , quaeque, ut infra fuo loco oftende- , 
tur , ab arfta Siintima mentis noftra: cum corpore unio- 
ne proficifeuntur; nempe appetitus famis, fitis , &c. Item- . 
que commotiones , five animi pathemata, quae non in fo- 
la cogitatione confiftunt , ut commotio ad iram , ad hila- ! ‘ . 
ritatem*, ad triftitiam, ad amorem , 8^c. Ac denique fen- 
fiis omnes , ut doloris, titillationis, lucis & colorum , fo- 
norum , odorum , faporum , caloris , duritiei, aliarumque 
xadlilium qualitatum. 

Atque haec omnia tanquam res , vel rerum qualitates x L i x. 
feu modos confideramus. Ciim autem agnofeimus fieri ^f^**** 
non pofle , ut ex nihilo aliquid fiat , tunc propofitio haec , 
cx nihilo nihil fit , non taQquam res aliqua exiftens , nc- numerari , 
que edam ut rei modus confideratur , fed ut veritas quae- 
dam zterKa , quae in mente noftra fedem habet , voca- 
turque communis notio , five axioma. Cujus generis funr, 
impolfibilc cft idem fimul cfle & non cife; Quod fa- . » ^ 

£him cft , infedum cfle nequit : Is qui cogitat , non potefl: 
non exiftere dum cogitat : Et alia.innumera, quae quidem 
omnia recenferi facile non poflunt, fed nec etiam igno- 
. C rari 



L. 

Io4 cUri 
fercipi , f*i 
ncn omnt$ 
mbemnibui, 
fropttr 
fTAJHiici*. 



LI. 
Sluidjti 
fMbfimmi*: 
& ijttbd 
iJludnomtn 
J)*o 

trtAtMrit 
non convt- 
nint nni- 
voci. 



LII. 

f^odmon- 
ti corpo- 
ri mnivoci 
comvmiot , 
quomo- 
do ipf» c<r- 
gnofcutHr. 



l8 PrINCI l*IORVM PhILOSOPITI JE 
rarijCLmoccurric occafio ut dc iis cogitemus « & 'nullis 
pra:judicus cxcarcamur. 

Et quidem quantum ad has communes notiones , non 
dubium eft , quin clare ac diftinite percipi poiTint , aito- 
qui enim communes notiones non edent dicendx: Vc 
etiam cevera quaedam ex ipiis, non aeque apud omnes ifto 
nomine digna: funt , quia non aeque ab omnibus perci- 
piuntur. Non tamen , ut puto , quod unius hominis co- 
gnofeendi facultas , latius pateat quam alterius ; fcd quia, 
torte communes iftae notiones., adverfantur praejudicatis 
opinionibus quorundam hominiun , qui eas idcirco non 
facile capere^flunt: etiamli nonnulli alii,qui praejudiciis 
iftis tiint liberi, evidentilEme iplas percipiant. 

Quantum autem ad ea, quaetanquam res ve^ rerum 
modos fpedamus , operae pretium eft , ut. lingula feorftm 
confideremus. Per fubftantiam nihil aliud intelligerc 
poflumus , quam rem quae ita exiftit , ut nulli alia re in- 
digeat adexiftendum. Et quidem fubftantia quae nulli 
pl^e re indigeat , tlnica tantum poteft intelligi t nempe 
Deus. Alias vero omnes , non nifi ope concurlus Dei 
exiftere pofle percipimus. Atque ideo nomen fubftanti* 
non convenit Deo & illis univoce^ ut dici folet in Scholis » 
hoc eft , nulla ejus nominis fignificatio , poteft diftinftc 
intelligi , quae E)eo & creaturis fit communis. 

PoUunt autem fubftantia corporea , & mens , five fiib- 
ftantia cogitans , creata , fub hOc communi conceptu in- 
telligi i quod fint res , qux folo Dei* concurfu egent ad 
exiftendum. Verumtamen non poteft fubftantia primum 
animadverti ex hoc Iblo , quod Iit res exiftens , quia hoc 
folum per fe nos non afficit : fcd facile ipfam agnofeimus 
ex quolibet ejus attributo , per communem illam notio- 
nem , quod nihili nulla iint attributa , nullacve proprieta- 
tes , aut qualitates. Ex hoc enim , quod aliquod attribu- 
tum 



PaRsPK-IMA. I5L 

nim adeffc percipiamus , concludimus aliquam rjm exi- 
ftemem > fWe TubHantiam cui illud tribui poilit, nccefl^ 
rio etiam adeflc. 

Et quidem cx quolibet attributo fubllantia cognofei- i. n r. 
tur : fcd una tamen eft cujufque fubftantiai praecipua pro- 
. prietas , quae iptius naturam dTentiamque confhtuit , & unum ejf» 
ad quam aliae omnes referuntur» Nempe extenfio in Ion- 
gum , latum &c profundum fubftantiae corporeae naturam 
conftituit } & cogitatio conftituit naturam fubftantiae co- mentu 
gitantis. Nam onine aliud quod corpori tribui poteft , 
extenfionem praefupponit , cftque tantum modus qui- 
dam rei extenfae j ut Sc omnia , quae in mente repetimus , 
funt tantum diverfimOdi cogitandi. Sic exempli causa, 
figura nonnifi in re extensa poteft intelligi , nec motus 
nili in fpatio extenfo ; nec imaginatio , vel fenfus , vel vo- 
luntas , nifi in rc cogitante. Sed c contra poteft intelligi 
extenfio , fine figura vel motu , 8c cogitatio fine imagina- 
tione , vel fenfu , & ita de reliquis : ut cuilibet attendenti 
fit manifeftum. 

Atque ita facile poflumus duas claras & diftinffas ha- ^ 
bere notiones , fivc ideas , unam fubftantiae cogitantis 
creatae, aliam fubftantiae corporeae; fi nempe attributa diflina/u 
omnia cogitationis , ab attributis extenfionis accurate di- ^^‘^***‘ . 
ftinguamus. Vt etiam habere poflumus ideam claram & jUnM.fnC- 
diftindlam, fubftantiae cogitantis increat® atque inde- 
pendentis , id eft , Dei ; modo n*e illam adaequate omnia ^ 
quae in Deo funt exhibere fupponamus , nec quidquqm ium D$i. ‘ 
etiam in eaefle fingamus, lecf ea tantum advertamus, 
quae revera in ip^ continentur , qilaeque evidenter perci- 
pimus ad naturam entis fumme perfe«fti pertinere. Nec 
certe quifquam, talem ideam Dei nobis inefle negare 
poteft , nili qui nullam plane Dei notitiam in humanis ^ 

mentibus efte arbitretur. 

C a 



Du- 



LV. 

QMomeJ$ 

duratie , 

»rd$fnumt- 

rm etiam 

difimUi 

inteUiga»- 

t»r. 



£vi. 

§ltudfint 
medi, qua- 
li tat es, at - 
tributa. 



LVII. 

§lHadam 
attributa, 
ejftiare- 
^\Mliaim 
eegitatie- 
ne.Et quid 
durati» ($» 
terttfm. 



. - 1 > 



% o , Principiorvm Philosophiae 

Duiu ■ ordo , & numerus , a nobis etiam diflin^i/n> 
me intelli|^>- itur , (i nnUum iis fubftantiae conceptum af- 
fingamus , fed putemus durationem rei cujuique, efle 
talitum modum , fiib quo concipimus rem iftam , qua- 
tenus efic jperfevcrat ; Et fimiliter , nec ordinem , nec nu- 
merum efle quicquam diverfum a rebus ordinatis , &: nu- 
meratis , fed efle tantum modos , fub quibus illas confi- 
deramus. 

Et quidem hic per modos plane idem intelligimus > 
quod alibi per attributa , vel qualitates. Sed cum confi- 
deramus fubftantiam ab illis affici , vel variari , vocamus 
modos ; cum ab ifta variatione talem pofle denominari , 
vocamus qualitates ; ac denique , cum generalius fpe<51a- 
mus tantum ea fubftantix inefle , vocamus attributa. Id- 
coque in Deo non proprie rpodos aut qualitates , led at- 
tributa tantum efle dicimus , quia nulla in eo variatio eft 
intelligenda. Et etiam in rebus creatis, ea quae nunquam 
in iis diverfo modo habent , ut exiftentia & duratio , in 
re exiftente & durante , non qualitates , aut modi , fed 
attributa dici debent. 

Alia autem funt in rebus ipfis , quarum amibuta vel 
modi efle.dicuntur ; alia vero in nofti^ tantum cogita- 
tione. Ita ciim tempus a duratione generaliter fiimpta 
diflinguimus , dicimulqilc.eflc numerum motus , eft tan- 
tunn modus cogitandi ; Neque enim profero intelligi- 
mus in motu , aliam durationem qu^ in rebus non mo- 
tis: ut patet ex eo, quod fi duo corpora, unum tarde, 
aliud celeriter per horam moveatur , non plus temporis 
in uno quiun in alio nuftieretnus , etfi multo plus fit mo- 
tus. Sed ut rerum omnium durationem metiamur, com- 
paramus illam cum duratione motuum illorum maximo- 
rum, & maxime xquabilium , a quibus fiunt anni & dies, 
haneque durationem tempus vocamus. Quod proinde 

nihil 




Pars Prima.' a i 

nihil praeter modum cogitandi , durationi generaliter 
fumptz fupcraddic. 

Ita etiam cum numerus non in ullis rebus creatis , led 
tantum in abflrailo , five in genere* coniideratur, eft mo- 
dus cogitandi duntaxat : Ut & alia omnia quae univerfa- 
lia vocamus. 

Fiuntque haec univerialia ex eo tantum , quod uni & 
eadem idea utamur ad omnia individua,quae inter fe fimi- 
lia funt , cogitanda : Ut etiam urium & idem nomen o- 
mnibus rebus per ideam illam repraelentatis imponimus, 
quod nomen eft univerlale. Ita cuip videmus duos lapi- 
des, nec ad iplbrurn naturam , fedadhoc tantum quod 
duo lint attendimus , formamus ideam ejus numeri quem 
vocamus binarium ; cumque poftea duas aves , aut duas 
arbores videmus , nec etiam earum naturam , fcd tantum 
quod dux lint conlideraimis , repetimus eandem ideam 
quam prius , quae ideo eft univetialis ; ut & hunc nume- 
rum eodem univerlali nomine binariun» appellamus. 
Eodemque modo , cum Ipedamus figuram tribus lineis 
comprehenfiun , quandam ejus ideam formamus , quam 
vpeamus ideam trianguli ; & eadem poftea ut univerlali 
utimur , ad omnes alias figuras tribus lineis compre- 
henlas animo nollro exhibendas. Cumque adverti- 
mus, ex triangulis alios efle habentes Imum anguliun rc- 
dum , alios non habentes , formamus ideam univerfa- 
lem trianguli redl^nguli , qux relata ad pratcedentem ut 
magis generalem , fpecies vocatur ; Et illa anguli re^litu- 
do , eft differentia univerfalis , qua omnia triangula rc- 
dangula ab aliis diftinguuntur;.Et quod iniis balis poten- 
tia aequalis fit potentiis laterum, eft proprietas iis omnibus 
& folis conveniens : Ac denique , fi fupponamus aliquos 
ejufinodi triangulos moveri, alios non moveri, hoc erit in 
iis accidens univerlale. Atque hoc paclo quinque univer- 
♦ , C 5 bdiii 



Lvm. 

Noerum 
tfunivir- 
ftii* 0- 
mnU, ejft 
t»nthm 
modos cogp- 
tMttds. 
LIX. 

Siuomod» . 
univorfis- 

qUA fint 
quinque 

vsslgmsu-^tr 

nm.Jpecsts, 

differentsMr 

frofriumy 

Moeidenf. 






LX. 

D* diftin% 
ffionibtu ^ 
AC primo it 



• • 



% 

« 



LXI. 
J>t Difiin- 
Biontmt' 
dAli. 



xh pRiNciPioRVM Philosophia 
falia vui^ numerantur j genus , fpccies, difterentia, prp- 
prium , & . ccidens. 

Numerus autem in ipfis rebus , cy*itur ab earum diflin- 
^ione : qux diflin^io triplex eil > realis , nKxialis , & ra- 
tionis. Realis proprie tantum cft inter duas vel plurcs 
Tubilantias : Et has percipimus a (c mutuo realiter elFe df- 
ftindas, exhocfolo, quod unam abfque altera clare &: 
diftinde intcllicere pofllmus. Deum enim agnofcentes , 
certi fumus ipfum pofle efficere , quidquid dillin»Se in- 
telligimus; adeo ut > exempli causa, ex hoc folo , quod 
jam habeamus ideam fubifantiac extcnfa: five corporea: , 
quamvis nondum certo feiiunus ullam talem revera exi- 
ftere , certi tamen fumus illam pofle exiftere} atque fi exi- 
ftat , unamquamque ejus partem a nobis cogitatione de- 
finitam , realiter ab aliis ejufdeiWubflantix partibus cfle 
diffindam, itemque exhocfolo-, quod unufquifquc in- 
tcUigat fc cfle rem cogifantem , & pbffit cogitatione ex- 
cludere a fc ipfo omnem aliam fubffantiam, tam cogitan- 
tem quam extenfam , certum efl unumquemque fic fpe- 
datum , ab omni alia fubflantia cogitante , atque ab o- 
mni fubflantia corporea realiter diftin^ii. Ac etiamfi 
fupponamus , Deum alicui tali fubflantia: cogitanti , fub- 
ftantiam aliquam cotporcam tam arde conjunxifle , ut 
ardius jungi non pofTmt , &: ita ex illis duabus unum quid 
conflaviffc, manent nihilominus 'realiter diflinda:; quia 
quantumvis arde ipfas univerit , potentia, quam ante Ha- 
labat ad eas feparandas , flve ad unam abfque alia con- 
fervandam , fcipfum exuere non potuit , & qua: vel a Deo 
poflunt feparari, velfejundim confcrvari, realiter fune 
diflinda. 

Diflindfio modalisefl duplex, aliafcilicet inter mo- 
dum proprie didum , & fubflantiam , ciijus efl modus \ 
alia inter- duos modos ejufdem fubflantia:. Prior ex eo 



ParsPrima. zj 

cognofcitur , quod poflimus quidem fubftantiam dare 
perdperc abfquc modo , quem ab illi differre dicimus , 
fed non poflimus viceveria , modum illum intelligere fine 
ipfa. V t figura & motus , diftinguuntur modalicer a fub- 
ftantia corporea , cui inliint ; ut etiam affirmatio & recor- 
datid a mente. Pofterior vero cognofeitur ex eo , quod 
unum quidem modum abfque alio poffimus agnofeere , 
ac viceverfa ; fed neutrum tamen fine eadem fubftantia 
cuiinfunt: Vtfi lapis moveatur, &fit quadratus, pofi- 
Ium quidem intelligere ejus figyram quadratam fine mo- 
tu ; & viceverfa , ejus motum , fine figura quadrata ; fed 
nec illum motum , nec illam figuram poflum intellige- 
re fine lapidis fubflantia. Diflin<^io autem qui modus 
unius fubflantix differt ab alia fubffantii , vel a modo al- 
terius fubflantiat , ut motus unius corporis ab alio corpo- 
re, vel a mente, atque ut motus i <iuratione,realispo- 
ttus dicenda effe videtur , quam modalis j quia modi illi 
non clare intelliguntur fincfubflantiis realiter diffindis , 
quarum fimt modi. 

Denique diffindio rationis, cft inter fubffantiam & 
aliquod ejus attributum , fine quo 'ipfa intelligi non pot- 
eff ; vel inter duo talia attributa ejuldem alicuius fubftan- 
tiaj. Atque agnofeitur ex eo , quod non poffimus claram 
& diffindam , iff ius fubffantiae ideam formare \ fi ab ea il- 
lud attribunim excludamus; vel non poffimus umiis ex 
ejufinodi attributis , ideam clare percipere, fi illud ab alio 
feparemus. Vtquia fubff antia quxvis , ficeflet durare, 
ceflat etiam effe , ratione tantum a duratione fiia diff in- 
guitur ; Et omnes modi cogitandi, quos tanquam in obje- 
^s confideramus , ratione tantum diffemnt , mm ab ob- 
jedis de quibus cogitantur , tum a fc mutuo in uno & eo- 
dem objedo. Memini quidem , mc alibi hoc gtnus di- 
ftindidnis cum modali conjunxifle ; nempe in fine rc- 



Lxrr, 



tionit. 



' LXIII. 
§lMom»io 
cigitMtio 
exttnji» di- 
fiinSi co- 
gtufciftf- 
fint^Mteen- 
ftittunttt 
tuuurMm 
mtntU 
etrftru. 



LXIV. 
§lMomodo 
etism ut 
. modifuh- 



i4 pRiNCipiORVM Philosophia 
fponfionis ad primas objedioncs, in Meditationes de pri- 
ma Philoibphia j fed ibi non erat occatio de ipfis accura- 
te difFerendi, Sctiiiticicbat ad meum inilitutum , quod 
utramque a reali ditiinguerem. 

Cogitatio & exteni» , fpeclari potiunt ut conftituen- 
tes naturas fubftantix intelligcntis & corporeae ; tuncque 
4 on aliter concipi debent , quam ipfa 1'ubtiantia cogitans 

fubtiantia fextcnia , hoc eft , quam mens & corpus j 
quo pai^o clariffimc ac ditiincliltime intelliguntur.. C^in 
& facilius inteUigimus ^bftantiam extcnlam , vel mb- 
tiantiam cogitantem , quam tiibllantiam folam , omitib 
-co quod cogitet vel Iit cxtcnfa Nonnulla enim eft .diffi- 
cultas , in abtirahenda notione fubtiantix ,* a notionibus 
cogitationis vel extentionis , qux fcilicet ab ipfa ratione 
tantum diverfx funt ; & non diftindior fit conceptus ex 
eo , quod pauciora in eo comprehendamus , fed tantum 
ex eo ) quod illa qux in ipfb comprehendimus , ab omni- 
bus aliis accurate ditiinguamus. 

Cogitatio & extentio , funfl etiam potiunt pro modis 
fubtiantix ; quatenus fcilicet una & eadem mens , plures 
diverfas cogitationes habere poteft ; atque unum & idem 
corpus , retinendo tiiam eandem quantitatem , pluribus 
divertis modis poteft extendi j nunc fcilicet magis fecun- 
dum longitudinem , minufque fecundum latitudinem , 
ycl profunditatem , ac paulo poti e contra magis, fetun- 
diini latitudinem , & minus fecundum longitudinem. 
Tuncque modalitcr a fubtiantia diftinguumur ,• & non 
minus clare ac diftinde quam ipfa potiunt intclligi ; mo- 
do non ut fubtiantix > tive res quxdam ab aliis fcparatx , 
fed tantummodo ut modi rerum fpeffentur. Per hoc 
enim , quod ipfas in fubftantiis quarum funt modi confi- 
deramus , eas ab his fubftantiis ditiinguimus , & quales 
revera funt agnofeimus. Ac e contra, fi eafdem abfquc 

fub- 



Pars Prima. ly 

fubftantiis, quibus infunt , vellemus confiderare, hoc ipfo 
illas ut res fubnUentcs fpedaremus y atque ita ideas modi 
& liibftantiae confunderemus. 

Eadem ratione diverfos cogitationum modos , ut in- ^ v. 
tellcdionem , imaginationem , recordationem , volitio- 
nem , &c. itemque diverfos modos extenfionis , iive ad moji fint 
. extenfionem pertinentes , ut figuras omnes finis par- 

ft./* snofetndi, 

tmm , &: iplarum motus optime percipiemus , li tantum 
ut modos rerum quibus infunt fpedemus; & quantiimad 
motum fi de nullo nifi locali cogitemus , ac de vi , a qua 
excitatur , (quam tamen fuo loco explicare conabor) non 
inquiramus. 

Superfunt fenfus 
etiam clare percipi 
quid amplius de iis ji 
perceptione noftra continetur , & cujus intime confeii 
iumus. Sed perdifficile eft id obfervare , faltem circa fen- 
fus ; quia nemo noftrum eft , qui non ab incunte aetate 
judicarit , ea omnia quae fentiebat , efle res quafdam ex- 
tra mentem fuam exiftentes , &: fenfibus fuis , hoc eft , cemui. 
perceptionibus, quas de illis habebat, plane fimiles: adeo 
ut videntes , exempli gratia , colorem , putaverimus nos 
videre rem quandam extra nos pofitam , &: plane limilem 
ideae illi coloris , quam in nobis tunc experiebamur ; id- 
que ob confuetudinem ita judicandi , tam clare & diftin- 
fte videre nobis videbamur , ut pro certo & indubitato 
haberemus. 

Idemque plane eft de aliis omnibus quae fentiuntur, LXvii. 
etiam de titillatione ac dolore. Quamvis enim haec ex- 
tra nos dTe non putentur ; non tamen ut in fola mente , cio fife nts 
five in perceptione noftra folent fpedari , fod ut in ma- 
nu , aut in pede , aut quavis alia parte noftri corporis. 

Nec fane magis certum eft, cum, exempli caufa, do- 

D lorem 



, affcflus , & appetitus , qui quidem v i. 
poliunt, li accurate caveamus, ne 
iidicemus , quam id praecife , quod in aut 



i6 Principi ORVM fniLOSOiPHiiE 
lorcm (eiuimus tanquam in pede , illum dfc quid extra 
noftram mentem , in pede exiftens , quam cum videmus 
lumen tanquam in Sole, illud liunen extra nos in Sole exi- 
ftere i fed ucraque illa praejudicia funt primae nollrae zta- 
tis , ut infra clare apparebit. 

LX V II I. Vt autem hic qu(^ clarum ell , ab eo quod oblcurum , 

dillinguamus , diligentilfimc eft advertendum , dolorem • 
quiicUri quidem & colorem , & reliqua ejufmodi clare ac diftindd 
tognofc$- percipi , cum tantummodo ut fenlus , fivc cogitationes 
fpc<3:antur ; Cum autem res quaedam elTc judicantur ,'cx- 
poffumm, tra mentem noftram exiftentes , nullo pl^c modo pofte 
intelligi quaenam res fint, fed idem plane efle cum quis 
lut Htn. fc videre in aliqup corpore colorem , velfentire in 

aliquo membro dolorem , ac ft diceret le id ibi videre vei 
fentire , quod quidnam fit plane ignorat , hoc eft , fc ne> 
fcire quid videat aut fentiat. £tfi enim minus attenden- 
do , libi facile perfuadeat fe nonnullam ejus habere noti» 
tiam , ex eo quod fupponat elTc , quid fimilc fenfui illi co- 
• loris , aut doloris , quem apud fc experitur ; fi tamen exa- 
minet quidnam fit , quod ille fenfus coloris , vel doloris , 
tanquam in corpore colorato, vel in parte dolente exi- 
ftens repraelentet , omnino advertet fe id ignorare. 

L X I X. Prazlertim fi confideret , fe longe alio modo cognofcc- 
Leng^mU- fCjqui(inam fitinvifo corpore magnitudo, vel figura, 

. ^gniJdi- vel motus (faltem localis ; Philofophi enim alios quof- 
ntm ,figu- dam motus a locali diverlbs effingendo , naturam ejus libi 
minus intelligibilem reddiderunt) vel litus , vel duratio, 
rtt , dcU. vel numerus , & fimilia , quat in corporibus clare percipi 
* rtt , diilum eft ; quam quid in eodem corpore fit color j 

vel dolor , vel odor , vel fapor , vel quid aliud ex iis , quae 
ad fenfus dixi elfe referenda. Quamvis enim videntes ali*- 
quod corpus , non magis certi limus illud exiftere , qua- 
tenus apparet figuratum , quam quatenus apparet colo- 
ratum; 



P, A R S P R I M A. zy 

ratum ; longe tamen evidentius agnofeimus, quid fit in eo 
cfle figuratum , quam quid fit efle colorauim. 

Patet itaque in re idem efle, cum dicimus nos percipe- x x. 

re colores in objeftis , ac fi diceremus nos percipere ali- 
quid m objedis , quod quidem quid fit ignoramus , fed a dud$ftnfi- 
quo efficitur in nobis ipCs , fenfus quidam valde manife- 
ftus & pcrfpicuus • qui vocatur fenfus colorum. In modo 
autem judicandi permagna efl; diverfitas: nam quamdiu unotrro- 
tantum judicamus aliquid effe in objedis ( hoc cft , in re- 
bus , qualefeunque demum illa: lint , a quibus fenfus oo- trrortm 
bis advenit) quo^d quidnam fit ignoramus , tantum abeft incidmui. 
ut fallamur,quin potius in eo errorem praecavemus, quod 
advertentes nos aliquid ignorare , minus proclives fimus 
ad temere de ipfb judicandum. Cum vero putamus nos 
percipere colores in objeitis , etfi revera nefeiamus quid- 
nam lit , quod tunc nomine coloris appellamus , nec ul- 
lam fimilitudinem intclligcre poflTimus , inter colorem 
quem fupponimus efle in objeftis , & illum quem expe- 
rimur efleinfenfu, quia tamen hoc ipfumnon adverri- 
mus , & multa alia funt , ut magnituefo , figura , numc- * 
rus", &c. qux clare percipimus , non aliter a nobis fentiri 
vcl intclligi , qu^ ut funt , aut (altem e(fc polTunt in ob- 
jcdlis , facile in eum errorem dclabimur , ut judicemus 
id , quod in objedis vocamus colorem, eflfe quid omnino 
fimilc colori quem (entimus , atque ita ut id j quod nullo 
modo percipimus , a nobis clare percipi arbitremur. 

Hicque primam & prxeipuam errorum omnium cau- 
(am licet agno/berc. Nempe in prima ztate , mens no- 
ftra tam arde corpori erat alligata , ut non afiis cogitatio- cttnfrm , a 
nibus vacaret , quam iis fohs , per quas ea (entiebat qiix 
corous afficiebant; necdum ipfasad quidquam extra fe 
pofitum referebat , (ed tantum ubi quid corpori incom- 
modum occurrebat , fentiebat dolorem ; ubi quid com- 

D X modum ' 



LXXI. 

Prdcipium 

errorum 



i8 Principiorvm PniLosoPHiit 
modum fcntiebat , voluptatem j &c ubi Ime magno com- 
modo vel incommodo corpus afficiebatur , pro diverfi- 
tate partium in quibus , & modorum quibus afficieba- 
tur, habebat diverfos quofdam fenfus-s iUos fcilicet quos 
vocamus fenfus faporum, odorum, fonorum, caloris, 
frigoris , luminis , (florum , & fimilium , qux nihil extra 
cogitationem pofitum reprxfentant : Simulque etiam 
percipiebat magnitudines , figuras , motus , &: talia ; qux 
illi non ut fenfus , fed ut res quxdam , vel rerum modi , 
ex^ra cogitationem exiftentes , aut faltem exiflendi capa- 
ces exhibebantur, etfi hanc inter ifta differentiam non- 
dum notaret. Ac deinde cum corporis machinamen- 
tum , quod fic a natura fabricatum efi , ut propria fiia vi 
variis modis moveri poffit , hinc inde temere le contor- 
quens , cafu commodum quid airequebatur , aut fugie- 
bat incommodum , mens illi adhxrens incipiebat adver- 
tere , id (^uod ita aflequebatur , aut fugiebat extra fe effe ; 
nec tantum illi tribuebat magnitudines , figuras , motus , 
& talia, qux utres aut rerum modos percipiebat, fed 
etiam fapores , odores , &: reliqua , quorum in fe fen- 
fum ab ipfb effici advertebat. Atque omnia tantum. re- 
ferens ad utilitatem corporis , cui erat immerfa , eo plus 
aut minus rei effe putabat , in uno quoque objedo a 
quo afficiebatur , prout plus aut minus ab ipfb afficieba- 
tur. V nde fadum eft , ut multo plus fubflantix , feu cor- 
poreitatis , effe putaret in faxis aut metallis , quam in 
aqua vel acre , quia plus duritiei & ponderofitatis in iis 
fcntiebat. Quin & aerem , quandiu nullum in eo ven- 
tiim , aut fflgus , aut calorem experiebatur , pro nihi- 
lo prorfus ducebat. Et quia non plus luminis a flcllis 
quam ab exiguis flammis lucernarum ipfi affulgebat , 
idcirco nullas ftellas flammis iflis majores fibi rcprxfcn- 
tabat. Et quia ncc terram in gyrum verti, nec ejus fu-* 

per- 



Pars Prima. 19 

pcrficiem in globum curvatam eirc notabat , ideo pro- 
clivior erat ad putandum, &eam immobilem, & ejus 
Tuperficiem planam elfc ; Milleque aliis ejufmodi pra:- 
judiciis , a prima infantia mens noftra imbuta eft ; qua: 
deinde in pueritia , non recordabatur fiiifle a fe fine fuf- 
^ficienti examine recepta, icd tanquam ienfii cognita, 
vel a natura fibi indita , pro verilfimis , evidentiflimifque 
admifit. • 

, Er quamvis jam maturis annis, cum mens non amplius Lxxir. 

tota corpori fervit, nec omnia ad illud refert, fed etiam 
de rerum , in fe ipfis fpevtatarum , veritate inquirit , per- emufrm 
multa ex iis , qua: fic antea judicavit , falfa efle deprehen- 
dat ; non tamen ideo facile ipia ex memoria fua expun- 
git , 6 l quamdiu in ea haerent , variorum errorum caufie vifei ne- 
clfe poflunt. Ita , exempli cauia , quoniam a prima a:tate 
Hellas imaginati fumus perexiguas , etfi jam rationes 
Aftronomica: perfpicuc nobis oftendant , ipfas efle quam 
maximas , tantum tamen prxjudicata opinio adhuc va- • 

Ict , ut nobis perdifficile fit , ipfas aliter quam priiis ima- 
ginari. Lxxiir. 

Prxtcrca mens noftra , non fine aliqua difticultate ac urttmm 
defatigatione , poteft ad ullas res attendere ; omniumque 
difficillime ad illa attendit , qua: nec fcnfibus , nec qui- def^ige- 
dem imaginationi pradentia funt : Sive quia talem ex eo mur^mdett 
quod corpori conjunda fit , habet naturam ; five quia in 
primis annis , cum tantum circa fenfus 6^ imaginationes tinnonfnnt 
occuparetur , majorem de ipfis quam dc ca:tcris rebus 
cogitandi ufum & facilitatem acquifivit. Hinc autem fit, ^ffuetifi- 
ut jam multi nullam fubftantiam intelligant, nifi ima- mmdtiuu 
ginabilem , &: corpoream , & etiam fcnfibilcm. Neque 
enim norunt ea fola efle imaginabilia , qua: in extenfio- ptione ,fed 
ne , motu & figura confiftunt , etfi alia multa intclligi- *xfruon- 
bilia fint j nec putant quidquam polfc fubfiftcrc ; quod 

D 3 non CMf 0 . 



LXXIV. 

taufmm ef- 
f* , q!*od 

roneefttu 

n$firu 

‘Verbi4,qU£ 

rtbui MUif 

r*ii non 

reJponJent, 

nUiltmiu. 



L XX V. 
Summn to- 
rum ^MA 
tbftrvnndm 
fmnt, nd re- 
Hi fhoUfe- 
phnudum. 



Jd PrINCI?IORVM PHXLOSOPHIiE 
non Ht corpus; ncc denique ullum corpus non fcnlibile; 
£c quia revera nullam rem , qualis ipia e(l , feniu (olo pcr< 
cipimus , uc infra clare odendetur , hinc accidit , uc ple- 
rique in tota vita nihil nili confuse percipiant. 

Et dpnique propter loquelx ufum > conceptus omnes 
noftros verbis , quibus cos exprimimus , alligamus , ncc 
eos nifi flmul cum illis verbis mcmorixmandamus:Cum- 
que facilius poftea verborum quam rerum recordemur , 
vix unquam ullius rei conceptum habemus tam diftin-,' 
dum j ut illum ab omni verborum conceptu feparemus : 
cogitationcfque hominum fere omnium, circa verba ma-, 
gis , quam circa res verlimcur $ adeo ut perfxpc vocibus 
non incelledis praebeant allenfum , quia putant fc illas 
olim intellcxide , vel ab aliis qui eas rede intclligebant 
accepilTc. quae omnia , quamvis accurate hic tradi non , 
polTint , quia natura humani corporis nondum fiiit expo- 
lita , necdum probatum eft ullum corpus exiftere , viden- 
tur tamen fatis polTe intelligi , ut juvent ad claros &: di- 
ftindos conceptus ab obfcuris & confulis dignolcendos. 

Itaque ad ferio philofbphandum , veritatemque o- 
mnium rerum cognolcibilium indagandam, primo omnia 
praejudicia funt deponenda ; live accurate eft cavendum , 
ne ullis ex opinionibus olim a nobis receptis hdem ha- 
beamus , nili prius , iis ad novum examen revocatis , ve- 
ras elTe comperiamus. Deinde ordine ell attendendum 
ad notiones , quas ipfimet in nobis habemus , exque o- 
mnes & folx , quas lic attendendo clare ac diftinde co- 
gnofeemus , judicandx funt verx. Quod agentes , in- 
primis advertemus nos exiftere , quatenus fumus naturx 
cogitantis ; Et fimul etiam & efle Deum , & nos ab illo 
pendere , & ex ejus attributorum confideratione , exte- 
rarum rerum veritatem polTe indagari , quoniam ille, eft 
iplarum caufa ; Et denique prxtcr notiones Dei & men- 
tis 



Pars Prima. 

tis noftrac, efle etiam in nobis notitiam multarum propo- 
fitionum «cmjc veritatis , ut quod ex nihilo nihil fiat , 

&c. itemque naturx cujufdam corporex , five extenfx , 
divifibilis, mobilis, &c. itemque fenflium quorundam 
qui nos afficiunt , ut doloris , colorum , faporum , &c. 
quamvis nondum fciamus qiix fit caufa , cur ita nos affi- 
ciant. Et hxc conferentes cumiisqux conflifius antea 
cogitabamus , ufiim claros & difliniios omnium rerum 
cognofeibilium conceptus formandi acquiremus. Atque 
in his paucis , prxeipua cognitionis humanx principia 
contineri mihi videntur. 

Prxter extera autem , memorix noftrx pro fiimma re- l- X x v l 
gula eft infigendum , ea qux nobis a Deo revelata funt , 
ut omnium certiffima effe credenda ; Et quamvis forte 
lumen rationis , quam maxime clarum & evidens , aliud ptuns no- 
quid nobis fuggerere videretur, foli tamen authoritati 
divipx potius , quam proprio noftro judicio, fidem effe d»m:ftd 
adhibendam : Sed in iis , de quibus fides divina nihil nos 
docet , minime decere hominem jphUofophum , aliquid 
pro vero afllimere , quod verum eflc nunquam pcrfpexit j p^um mtik 
& magis fidere fenfibus , hoc eft , inconfideratis iiifimtix 
fux judiciis , qu^ maturx rationi. /miv/T 



3 ^ 



PRINCIPIORVM 

PHILOSOPHIA 

PARS SECVNDA. 

De Principiis rerum mattfialium. 



I. 

§luihM 

rmtionibu* 

ttTHtn m*~ 

urMium 

exiflertti* 

ttrto co • 

gnofcMtur. 



Tfi nemo non fibi fatis perfuadeat res mate- 
riales exiftere , quia tamen hoc a nobis pau- 
lo ante in dubium revocatum cft, Sc inter pri- 
mae noftrac xtatis prxjudicia numeratum , 
nunc opus cft , ut rationes inveftigemus , per 
quas id certo cognofeatur. Nempe quicquid fentimus , 
procul dubio nobis advenit a re aliqua , qux a mente no- 
ftra diverGi eft. Neque enim eft in noftra potellate effi- 
cere, ut unum potius quam aliud fentiamus; fedhoca 
re illaqux fenuis noftros afficit plane pendet. Quxri 
quidem poteft an res illa fit Deus , an quid a Deo diver- 
fum : Sed quia fentimus , live potius d fcnfu impulfi clare 
ac diftin(fte percipimus materiam quandam cxtcnlam in 
longum , latum & profundum , cujus varix partes va- 
riis figuris prxditx lunt, ac variis motibus cientur; ac 
etiam efficiunt ut varios fenfus habeamus colorum , odo- 
rum , doloris , &c. fi Deus immediate per fe ipfum iftius 
materix extenfx ideam menti noftrx exhiberet , vel tan- 
tum fi efficeret , ut exhiberetur a re aliqua, in qua nihil 
eflet extenfionis , nec figurx , nec motus ; nulla ratio 
poteft excogitari , cur non deceptor efiet putandus. 
Ipfam enim clare intclligimus tanquam rem a Deo , & 
a nobis five a mente noftra plane diverfam ; ac etiam cla- 
re videre nobis videmur, ejus ideam a rebus extra nos 
politis , quibus omnino fimilis efi , advenire : Dei autem 

na- 






' P-A R S S V N D A. J5 

latursc plane repugnare ut fit deceptor , jam ante eft 
iniinadverfum. Atque ideo hic omnino’ concludendum 
, rcrrkquandam extenlam in longum , latum & pro- 
iundum , omnerque illas proprietates quas rei extenfe 
convenire clare percipimus habentem' , cxifterc. Eft- 
que haec res extenfa , quam corpus live materiam appeh 
lamus. . , ' . 

£adem ratione menti noftrae corpus quoddam magis i r. 
ar£te , quam reliqua alia corpora conjundum efle , con- 
cludi poteft , ex eo quod perlpicue advertanius dolores , «r-. 

alioiquc ienfus nobis improvilb advenire ; quos mens fmhMms- 
cft confcia non a fe fola proheifei , nec ad ie polfe perti- 
nere cxcolblo quod Utres cogitans ,.fedtantdm ‘exeo «»/««- 
quod alteri cuidam rei extertfe ac mobili adjunda lit,quae 
res humanum corpqs appellatur. Sed accuratior ejus rei 
explicatio non elt hujus loci. 

Satis erit, fi advertamus , icnfuum perceptiones non safuum 
referd , nifi ad iflam corporis humani cttm mente con- ptrctfth- 
jimdionem » & hobisquidem ordinarie cxhiberc> quid ad 
illam externa corpora prodellb poflfmt , aut nocere ; non 
autem , nifi interdum & ex accidenti, nos docere , qualia i 

in feipfis exifiant. Ita enimfcnfuum prxjudicia &cile de- 
ponemus , 6£*lblo inteUedu , ad ideas libi a natura inditas pofito-pro/u^- 
diligenter attendente , hic utemur, - ' , . 

Quod agentes , percipiemus, naturam materiaj , five 
corporis in univerlum Ipedati , non confiftere in co NMturmm 
qu(xl fit res dura, vel ponderola, vel colorata, vel alio 
tJiqwo modo fcnfus afficiens y Icd tantum in eo , quod 
fit jtes cxtenla in longum , latum & profundum. Nam 
quantum ad duritiem , nihil aliud de illa fenfus nol^is in- 
dicat , quam partes durorum corporunf refifiete mo- unp»nt 
tuimanuum nollrarum, cum in illas incurrunt. Si e- 
nim quotiefeunque manus iy>ftr<e verfiis aliquam partem 
•• * ' E mo- 



V. 



54 Principiorym PHitasapiiiiE 
movemur , corpora omnia ibi exiilentaa ^ recederent caa 
dem celeritate , qua illx accediiht j nullam unquam ulu- 
ritiem rentiremus. Nec ullo modo poteft intelligi, cor- 
pora qux lic recederent idcirco naturam corporis elTc 
miflura > nec proinde ipfa in duritie coniidit. Eademque 
ratione oilendi potcA , & pondus , & calorem , & alias o> 
mnes cjufmodi qualitates , qux in materia corporea fen- 
tiuntur , ex ea tolli poffe , ipfa integra remanente : unde 
fequitur , a nulla ex illis ejus naturam dapendere. 

. ► Duaj veto adhuc caufac fuperfunt , ob quas potCft du- 
Jewifs '' '^cra natura corporis in fola.extcnfione confi- 

aiontd' fbit. Vna eft, quod multi exiftiment, pleraque corpora 
dt vMCMo, {Jq pofle rarefieri , ac condeniari , ut. rarefada plus ha- 
rVnmt^* bcanc cxtcnfionis quam condenfata ; fintque etiam non^ 
rmmobfcH- nulli adco fubtilcs , ut fubilantiam corporis ab ejufdcm 
quantitate ) atque ipfam quantitatem abextenfione di- 
ilinguant. Altera cft > quod ubi mhil aliud elTe intclligi- 
mus, quam extenfionem in longum , latum &: profun- 
dum , non ibleamus dicere ibi die corpus , fed tantum- 
modo fpatium , quidem fpatium inane ^ quod fere o- 
mnes libi perfuadent elle purum nihil. 

Sed quantum ad rarefadionem & condenfationem , 
quicunque ad cogitationes fuas attendet , #c nihil volet 
admittere nifi quod clare percipiat, non putabit in ipfis- 
aliiid quidquam contingere , qu^ figurx mutationem ; 
ita fcilicet , ut rara corpora illa fint , inter quorum partes 
multa intervalla exiftunt , corporibus aUis repleta ; & 
per hoc tantum denfiora reddantur , quod iplbmm par- 
tes ad invicem accedentes , intervalla ifta imminuant , 
vel plane tollant : quod ultimum fi aliquando contingat , 
tunc corpus taA denfum evadit , ut repugnet ipfiim den- 
fius redoipolTe. Atqui non ideo miniis tunc cxtenfiim 
eft, quam cum panes habo»sa le mutuo dillitas majus 



rioremf*~ 
tert. 



VI. 

§lHtmodo 
fi*t TAr»- 



4 



■S 



Pars Prima. " 

!^tium ample<9:itur : quia quicquid cxtenfionis in poris , 
ivc intervallis , a partibus ejus reliftis continetur , nullo 
nodo ipfi tribui debet , fed aliis quibufvis corporibus , a 
|uibus intervalla ifta replentur. Vt cum videmus Ipon. 
riam , aqua vel alio liquore turgentem , non putamus 
pi^ , fecundum fmgulas liias partes magi|textcnlMh , 
juam cum comprefla eft & ficca ; fed tantummodo po- 
os habere magis patentes, ac ideo per majus fpatium efle 
liffufam. 

Et fanc non video , quid moverit nonnullos , ut mal- 
entdicere rarefaihonem fieri per augmentationemquan- 
itatis , quam ipfam hoc Ipongias exempto explicare, miienxuio 
SJam etfi cum aer aut aqua rarefiunt , non videamus ul- 
•s ipforumporos qui ampliores reddantur , nec ullum ^ 
aovum corpus , quod ad illos replendos accedat ; non eft 
:amcn rationi tam confentaneum , aliquid non intelligi- 
)ile effingere, ad eorum rarefadionem verbotenus ex- 
>licandam , quam ex hoc quod rarefiant , concludere in 
pfis efle poros , five intervalla qua: ampliora redduntur , 

5«: novum aliquod corpus accedere, quod ipla implet; 

:tfi hoc novum corpus nullo fenfu percipiamus, nulla 
mii^ ratio nos cogit ad credendum , corpora omnia qua: 

:xiftunt debere fenfus noftros afficere . ^c rarefaiiio- 
lem perfacile hoc modo , non autem ullo alio , fieri pofle ' 

perdpimus. Ac denique plane repugnat aliquid nova 
pantitate, vel nova extenlione augeri , quin fimul etiam 
lova fiibftantia extenla, hoc eft, noVum corpus ei ac- 
:edat : Neque eriim ullum additamentum extenfionis 
/el quantitatis , fine additamento fubftantia: , qua; fit 
quanta & extenla , potelbintelligi , ut ex fequentibus cla- 
rius patebit. ' • 

(^ippe quantitas a fubftantia .extenla inTC non dif- v 1 1 1. 
fert/^a tantum ex parte noftri conceptus , t* & numcr 

£ z rus 



J<5 PRINCIPIORVM PhILOSOPHIjC 
mtrimdif rus a rc numerata. Ita fdlicet ut totam naturam fubftan- 
ferr$ tM- jj[gg 'corporcx , qua: efl: in fpatio decem pedum , pollimus 
wiM- coniiderare , quamvis ad iftam menfuram decem pedum 
qUJUUM non attendamus ; quia plane eadem intelli|itur in qua- 
n»m€r»ts. Ipatii parte ac in toto. Et vice verla , poteft in- 

telligi nunf^rus denarius , ut edam quantitas continua 
• decem pedum , etfi ad iftam determinatam fubdannam 
non attendamus : quia plane idem eft conceptus numeri 
denarii , five ad hanemenfuram decem pedum, fivead 
quidlibet aliud referatur ; & quantitas continua decem 
pedum , etfi non poflit intelligi fine aliqua fubftantia ex- 
tenla , cujus ^ quantitas , potell tamen (me hac determi- 
nata. In re autem fieri non poteft , ut vel minimum quid 
ex ifta quantitate aut extcnlione tollatur, quin tantuy- 
dem etiam de fubftantia detrahatur ; nec vice verfa , ut 
tandllum de fubftantia detrahatur , quin tantundem de 
quantitate ac extenfione tollatur. 

IX. Et quamvis foite nonnulli aliud dicant,. non puto ta- 

percipere ; fed cum fubftantiam 
fw» ab extenfione , aut quantitate diftinguunt , vel nihil per 
AfMMHtitM- nomen fubftantiaeintelligunt, vel confulam tantum lub- 
.(innzix incorporeae ideam habent, quam falfo tril^unt 
e$u/Msi ’ corporeae , hujulquc. fubftantiae corporea: veram ideam 
toneifit*n- extenfioni relinquunt , quam tamen accidens vocant : at- 
que ita planc iliud efferunt verbis, quam mente compre- 
hendant. 

X. Non etiam in re differunt fpatium, five locus internus, 
& fubftantia corporea in eo contenta , fed tantum in 
vtUeZin- modo , quo a nobis concipi folent. Revera enim exten- 
urtm. fio in longum , latum & profundum, quse Ipatium confti- 
. tuit, eadem plane eft cum illa, quas^ronftituit corpus. 
Sed in hocxliftcrentia eft , qudd ipfam in corpore ut fin- 
gularem<iNifi<ieremus, & putemus femper mutari quo- 

’ ties 



Pars Secvnd^.' 57 

tics mutatutcorpus ; infpatio vero unitatem tantum gc- 
nericam ipfi tribuamus , adeaut mutato corpore quod 
[patium implet) noi> tamen exteniio Tpatii mutari cen* 
(eatur , Ted remanere una & eadem, quamdiu manet ejuf^ 
Jem magnitudinis ac figurae , fcrvatquc eundem Ctum 
nter externa quaedam corpora , per quae illud fpatium 
Jeterminamus. 

Et quidem facile agnofcemusy eandem tiTe extenfio- 
nem , quae naturam corporis & naturam fpatii confticuit, 
lec magis haec duo a Ic mutuo difierre , quam natura ge- 
icris aut fpcciei differt a natura individui j fi attenden- 
:es ad ideam , quam habemus alicujus corporis , exem- 
pli causa lapidis , rejiciamus ab illa id omne, quod ad cor- 
poris naturam non requiri cognofeimus : nempe rejicia^ 
nus primo dflriticm , quia fi lapis liquefiat j aut in pui- 
dfculos qu^ minutilllmos dividatur , illam amittet , nc- 
JUQ tamen ideo dcfinei efle corpus i rejiciamus etiam co- 
orem , quia vidimus fkpe lapides adeo pellucidos , ut 
lullus in iis eflet color; rejiciamus gravitatem, quiaquam- 
ris ignis fit leviflimus , aonddeo minus putatur effe cor- 
Dus ; Ac denique rejiciamus frigus , & calorem , aliafquc 
)mnes qualitates , quia vel non confiderantur in lapide , 
^el iis mutatis , non ideo lapis corptaij naturam amifific 
jjjiftimatur. Ita enim advertemus , nmil plane in ejus idea 
emanere, prsterquam quod fit quid extenfum inlon- 
jum, latum & pro^ndura; quod idem concinetur in 
dea fpatii , non modo corporibus pleni , fed ejus etiam 
juod vacuum appellatur, 

Eff autem differentia in modo concipiendi, nam fiibla- 
:o lapide exfpatio velloco in quo eft, putamus etiam 
ijus extenfionem efie fublatam , utpote quamutfingu- 
arem & ab ipfo infepaiabilem fpedamus : fed interim 
:xtenfionem loci , ip quo erat lapis ; remanere arbitra- 

E 3 mur. 



XI. 

§luom«ih 
in rt non 
differat i 
fu^antii 
corfortaL 



XII. 
§h4omodo 
ab eadem 
differat in 

tontifitur. 



ylll. 
Sluiti fit la- 
tui axttr- 
rim. 



X*IV. 

Zm tjua iif- 
fnunt la~ . 
em&^ 
tium. 



58 PrINCIPIORVM PHILOSOPHliE 
mur , candcmque cfTc , quamvis jam ille locus lapidis \ 
ligno , vel aqua , vel aere , vel alio quovis corpore occu- 
petur , vel etiam vacuus elle credatur. Quia ibi conUdc- 
ratur extenfio in genere , cenfeturque eadem eflc lapidis, 
ligni , aqna:, acris, aliorumque corporum, vel etiam ipfius 
vacui , fi quod detur , modo tantum fit cjufdcm magnitu- 
dinis ac figurae , fcrvetque eundem fitum inter corpora 
externa , qu* fpatium illud determinant. 

Quippe nomina loci aut (patii , non fignificant quic- 
quam diverfum a corpore , quod dicitur elle in loco j fcd 
tantum ejus magnitudinem , figuram , & fitum inter alia 
corpora defignant. Et quidem ut ille fitus determinetur , 
refpicere debemus ad alia aliqua corpora , qux ut immo- 
bilia fpewlemus : Ac prout ad divcrla refpicimus , dicere 
poflumus eandem rem , eodem tempore Idfcum mutare , 
ac non mutare. V t cum navis in mari provehitur , qui fc- 
det in puppi manet femper uno in loco^ fi ratio habeatur 
partium navis , -inter quas eundem fitum fervat ; &c ille 
idem afliduc locum mutat , fi ratio littorum habeatur , 
quoniam afilduc ab unis recedit , & ad alia accedit. Ac 
praeterea, fi putemus terram moveri ; tanmmquc praeci- 
Ic procedere ab Occidente verfus Orientem , quantum 
navis interim ex Oj^iente in Occidentem promovetur ; 
dicemus rurfiis illum qui (edet in puppi , locum fiium non 
mutare : quia nempe loci determinationem , ab immotis 
quibufdam cceli punftis defiimemus. Sed fi tandem co- 
gitemus , nulla ejufinodi punda vere immota in liniverfo 
reperiri , ut probabile efle infra oftendetur j inde conclu- 
demus , nullum efle permanentem ullius rei-locum» nifi 
quatenus a cogitatione noftra determinatur. 

Differunt autem nomina loci & (patii , quia locus ma- 
gis exprefle defignat fitum , quam magnitudinem aut fi- 
guram j & c contra , magis ad has attendimus , cum lo- 
quimur 

t - 

Di - 



Pars Prima. ' ^9 

[uimur dcfpatio. Dicimus enim frequenter unam rem 
ti locum alterius fuccedere , quamvis non fit accurate 
jufdem magnitudinis , nec figun ; fed tunc negamus il- .. 
im idem foatium occupare ; ac femper cim ille fitus 
lutatur , dicimus locum mumri , quamvis eadem ma- 
nitudo ac figura permaneat ; Cum^||e dicimus rem efle 
1 hdc loco , nihil aliud intelligimus , quam illam obtinc- 
s hunc fitum inter alias res ; Sc cum addimus ipl^n im- 
lere hoc fpatium , vel hunc locum , intelligimus praeter- 
a ipfam efle hujus determinatae magnitudinis , ac figurae. 

Atque ita fpatium quidem femper fumimus pro ex- ^ 
mfione in longum, latum & profundum. Locum 
jm aliquando confideramus , ut rei quae^m loco eft in- ntu.pro fit- 
;rnum , & aliquindo ut ipfi externum. Et quidem in- 
erilus idem plane eft quod fpatium j externus autem fu- 
li poteft pro fuperficic quae proxime ambit locatum, reaifn 
lotandumque eft per fuperficiem , non hic intelligi ul- 
im corporis ambientis partem , fed fblum terminum , 
ui medius eft inter ipfum corpus ambiens, &id quod 
mbitur ; quique nihil aliud eft quam modus: vel certe 
ifelligi fuperficiem in communi , qux non fit pars unius 
orporis magis qu^ alarius, fed eadem femper efle cen-» 

:atur, cum retinet eandem magnitudinem & figuram, 
tfi enim omne corpus ambiens , cum fua fuperficic mu- 
Jtur ; non ideo res quam ambit , locum mutare exifti- 
latur , fi eundem kiterim fitum fervet inter illa externa , 
ux tanquam immobilia fpe<ftantur. Vt fi navim inu- 
am partem a fluminis^pfu , & in contrariam a vento 
un xqualiter impelli fup^onamus , ut fitum fiium in- • 

:c ripas non mutet , facile aliquis ctcdct ipfam manere ' 

I eodem loco , quamvis omnis fuperficies ambiens mu- 



mmtHT. 



:tur. 



Vacuum autem philofbphico more fumptum, hoc eft, 

in 



'i 



L 



eerfm. 



■40 Pluuc iPioRVM Philosophia 

XVI. in quo nulla plane fit fiibftantia , dari non polfc manifc- 

^dftur* quod cxtenfio fpatii , vcl loci interni, non 

vMcuum. difterat ab extenfione corporis. Nam cum cx hoc folo , 
frvtinqtto qu^ corpu*fit cxtcnfumin longum, latum & .profuiv- 
MiUjUni concludamus illud clle fiibftantiam ; quia o- 

mnino repugnat u^^hili fit aliqua cxtenfio , idem etiam 
de fpatio , quod vacuum iupponitur , eft concludendum; 
quod nempe cum in eo fit cxtenfio ^ ncccilario etiam in 
ipfo fit fubllantia. . 

XVII. Et quidem ex vulgi ufu per nOmen vacui, tion folemus 
fignificarc locum vcl fpatmm in quo nulla plane fit res , 

Hfii* txclm- ^ed tantummodo locum in quo nulla £t cx iis rebus , quas 
d*r* 9 mn$ in co cflc dcbdffe cogitamus. Sic quia urna fada ell ada- 
quas continendas , vacua dicitur , cum aere tantum eft 
plena ; Sic nihil eft in piTcina , licet aquis abundet , fl in 
ea defint pifees ; Sic inane eft navigium , quod compa- 
ratum erat ad vehendas merces, fi (olis arenis, quibus 
frangat impetus venti , fit onuftuiii ; Sic denique inane 
eft fpatium , in quo nihil eft fenllbile , quamvis materia 
creata & perfe rubfiftente plenum fit ; quia non folemus 
confiderare , nili eas res qux a fenfibus attinguntur. At- 
qui fi poftea , non>attcndentcs , (^id per nomina vacui 6 C 
nihili fit intelliscndum ,*in fpatio quod vacuum clle dixi- 
mus , non modo nihil fcnfibilc , fed omnino nullam rem 
contineri exiftimemus ; in eundem errorem, incidemus , 
ac fi ex eo quod ufitatum fit dicere , urnam in qua nihil 
eft nifi aer , vacuam clle , ideo judicaremus acrem in ea 
concentum non ellc rem fubliftdlltcm» 

Lapfiquc fumus fere omnes , a prima setate in hunc cr- 
rOxem , propterea quod non advertentes , ullam die in* 
ter vas & corpus in eo contentum , ncccflariam conjun- 
ctionem ; non putavimus quicquam obftare , quo minu^ 
falcem Deus efficiac , iit corpus , quod vas aliquod replet, 
pt0! ' inde 



XVIIL 

§lu»mtd9 
tmtndmtt- 
. dum fit 
frtjmdi- 
riumd* 

VMCHO *h- 



.P A S E C Y N D A. 41 

ide auferatur , & nullum aliud in ejus locum fuccedat. 
im autem , ut errorem illum emendemus , confiderare 
portet nullam quidem efle connexionem , intervas & 
oc vel illud corpus particulare q^d in eo continetur , , 
:d-eflc maximam ac omnino neccHariam , inter vafis fi- 
uram concavam 8c extenfionem in genere fumptam , 
uae in ea cavitate debet contineri : Adeo ut non magis 
jpugnet nos concipere moBtera fine valle , quam intelli- 
ere iftam cavitatem abiquc extenfione in ea contenta , 
el hanc extenfionem abique fubftantia quse fit extenia : 
uia , ut fajpe didum eft , nihili nulla poteft efle extenfio. 
ic proinde fi quxratur quid fiet , fi Deus aufeAt omne 
orpus quod in aliquo vale continetur , & nullum aliud 
1 ablati locum venire permittat ? refpondendum eft , va- 
s latera fibi jnvicem hoc ipib fore contigua, cum enim 
Iter dfio corpora nihil interjacet, necefle eft ut fe mutuo 
angant , ac raanifefte repugnat ut diftent , five ut inter 
pfa fit diftantia , & tamen ut ifta diftantia fit nihil rquia 
mnis diftantia ^ modus extenfionis , & ideo fine lub^ 



tantia extenia efle non poteft. 

Poftquam fic advenimus fubftantiae corporeae natu- xix 
amin eo tantum confiftere, quod fit res cxtenfa: ejuf- ^^t'***' 
[ue extenfionem non elle diveriam ab ea, qus Ijpatio quaders. 
[uantumvis inani tribui iblet ; facile cognofeimus fieri 
lon pofle , ut aliqua ejus pars plus fpatii occupet una vi- 
:c quam alia, ficque aliter rarefiat, quam mod() paulld 
nte explicato j vel ut plus fit materia: , five fubftantiae 
:orpd^eae in vaic , cum plumbo , vel auro , vel alio quan- 
umvis gravi ac duj^p corpore plenum eftp quam cum ae- ;♦ 
em tantum concinet, vacuumque exiftimatur. quia par- 
ium materiae quantitas , noa pendet ab carum gravitate , 

Lut duritie , ied a ibla extenfione , quae iemper in eodem . 

^afe eft aequalis, • 

F Co- 



F 



4t Prihcipiorvm Philosoph IA 
XX. Cognofcimus etiam fieri nonpoHe utaliqux atomi > 
fmmJtmln- materix partes cx natura fua indivifibiles exiftant. 

Cum'enim fi qux fint , neceflario debeant efle extenfx , 
iMMumot, quantumvis parvx imgantur , pofliunus adhuc unam- 
quamque ex ipfis in <ftas aut plures minores cogitatione 
dividere, ac proinde agnofeere efle divifibiles. Nihil enim 
poflTumus cogitatione dividere , quin hoc ipfo cognoCca- 
mus eflTe divifibile ; atque icfco , fi judicaremus idipfum 
eflfe indivifibile , judicium noftrum a cognitione diflenti- 
ret. Quin etiam fi fingamus , Deum efficere voluifle , ut 
aliqua materix particula in alias minores dividi non poi^ 
fit , noif tamen illa proprie indivifibilis erit dicenda. Vt 
etenim effecerit eam a nullis creaturis dividi pofle, non 
certe fibi ipfi cjufdem dividendx facultatem patuit a- 
dimere; quia fieri plane non poteft,ut propjiam fuam po- 
. tentiam imminuat : quemaamodum fiipra not^m eft. 
Atque ideo abfblutc Ibqucndo , illa divifibilis remanebit, 
quohiam ex natura fua efl talis. 

^ Cognofcimus prxterea hunc mundum, five fiibflantix 
corporex univerlitatcm , nullos extenfionis fux fines ha- 
bere. Vbicunque enim fines illos efle fingamus , femper 
ultra ipfbsaliqua fpatia^ indefinite cxtenfa, non modo 
imaginamur , fed etiam vere imaginabilia , hoc eft:, realia 
effe percipimus ; ac proinde etiam fubftantiam corpo- 
' ream indefinite extenfam in iis contineri. Quia , uc jam 

fuse orfenfum eft , idea ejus extenfionis , quam in fp^o 
qualicunque concipimus , eadem plane eft cum idea fub- 
XXII. ftantix corporex. 

Item uniun Hincque etiam colligi facile potelj, non aliam effe ma- 
<5. fnitm tcriam cocli quam terrx ; atque omnino fi mundi eflent 
*£mTJu infiniti , non pofle non illos omnes ex una & eadem ma- 
f^terrA-,^ tetia conftare ; nec proinde plures, fed unum tantum, 
(T * pofle : quia perlpicue intclligimus illam materiam , 
‘ CUJUS 



XXI. 
Item mun- 
dum effit 
indefiniti 
extenfum. 



Pars Secvnda. 4j 

ijus natura in eo folo coniiftit quod fit fiibfiantia cxten- 
f omnia omnino fpatia imaginabilia > in quibus alii ifii 
lundiefle deberent occupare:. nec ullius alterius 
lateris ideam in nobis repcrimus. 

Materia itaque in toto univerlbuna& eaddmexiflit; xxiii. 
:pote quae omnis per hoc unum tantum agnofcitur , 
lod fit extenfa. Omnelque proprietates , quas in ea VAriatio- 
are percipimus , ad hoc unum reducuntur quod fit par- 
bilis,&: mobilis fecundum partes & proinde capax illa- forarim 
m ommum affedionum , quas ex ejus partium motu dtverfitA- 
qui pofife percipimus. Partitio enim , quae fit fola co- 
tatione , nihil mutat } fcd omnis materis variatio , five 
nnium ejus formarum diverfitas, pendet a motu. Quod 
iflim etiam a Philofophis videtur fuille animadverfum ; 
lia dixerunj naturam efic principium motus & quie- 
>. Tunc enim per naturam intellexerunt id, per quod 
:s omnes corpores tales evadunt quales ipfas efie expe- 
nur. 

Motus autem , (firilicet localis , neque enim ullus alius x x i v. 
b cogitationem meam cadit ; nec ideo eti^n ullum a- 
im in rerum natura fingendum puto) moms , inquam , vuig»~ 

: vulgo fiimitur , nihil aliud eft quam a^io , qui corpus aU- 
\odex uno loco in alium tffigrat. Et idcirco, quemadmo- •'**”’* 
jm fiipra monuimus , eandem rem eodem fbmpore dici 
dAc locum mutare ac non mutare , ita eadem etiam di- - 
poteft moveri & non moveri. Vt qui (edet in navi, dum ^ 

1 folvit e portu , putat quidem fe moveri , fi refpiciat ad 
rtora , eaque ut immota confideret ; non autem fi ad 
»lam navim, inter cujus partes eundem femper fitum 
rvat. Quin etiam , quatenus vulgo putamus in bmni 
lotu efle aftionem, in quiete vero celfationem aftionis , 
lagis proprie tunc dicitur quiefeere quam moveri , quia 
ulLam in ie adionem fentit. 

F 2 



Sed 



44 Principiorvm Philosophia 
X X V, Sed fi non tam ex vulgi ufii, quam ex rei veritate , con- 
. fideremus , quid per motum debeat intelligi , ut aliqua ei 
prii fum- determinata natura tribuatur ; dicere pollumus elle tranf- 
t*"*- Ut iorum unifufdrtis materUi fiycunim corporis j ex vicirtU 

eorum corporum i qtu illud immediate corrtirrgunt y (jrtoffquam 
quiefeerttia /peilantur ; irt viciniam aliorum. Vbi per unum 
corpus*, five unam partem materiae , intelligo id omne 
que^ fimul transfertur ; etfi rurfus hoc ipfura conflare 
poflit ex multis partibus , qux alios in fe haoeant motus ; 
Et dico efle tranflationem non vim vcladionem quae 
transfert , ut bftendam illum femper efle in mobili , non 
in movente , quia*haec duo non fatis accurate fblent di- 
ftingui ; ac efle duntaxat ejus modum , non rem aliquam 
fubfiflentem , ficut figura efl modus rei figuratae , ac quies 
rei quicfccntis. 

XXVI. ippe notandum efl magno nos , in hoc, praejudicio 

m^ionkrt- > quod plus a-Slionis ad motum requiri arbitre- 

quiri mi niuT , qu^ ad quietem. Hocque ideo nobis ab ineunte 
mnum , jctate perfuafimus , quod corpus noflrum folcat moveri a 
noflra Voluntate , cujus intime confeii fumus , & quiefee- 
• re ex hoc fblo , quod terrae adhaereat per gravitatem , cu- 

jus vim non fentimus. £t quidem quia ifla gravitas , aliae- 
que plures caufae a nobis non animadvenae, motibus, 
quos in mereris noflris ciere volumus ,rcfiflunt,'cffi- 
ciuntque ut fatigemur, putamus majore adione, five ma- 
m jore vi opus efle ad motum ciendum < quam ad illum fi- 
flendum ; fumentes fcilicet aclionem , pro conatu illo 
quo utimur ad membra noflra, & illorum ope alia corpo- 
ra permovenda. Quod tamen praejudicium facile exue- 
mus , fi confideremus > non modo conatu nobis opus efle 
ad movenda corpora externa , fed fkpc etiam ad eorum 
motus fiflcndos , cum a gravitate aliave caufa non fiflun- 
tur. Vt exempli gratia, non majori’ utimur a^lionc ad 

na** 

f m 



Pars Secvnda.' 
avigium in aqua ftagnante quieicens impellendum , 
uam ad idem , curA movetur , fubitd recinendum ; vel 
srce non mulcomajori ; hiuc enim demenda ell aquae 
b eo fublevatae gravitas j & ejuidem lentor , a quibus 
aulatim fifti poflet. 

" Ciiin autem hic non agatur de illa aftione , quae intel- 
gitur efle in movente , vel in eo qui motum fiftit , Ted de 
»la ttanHatione*, ac tranilationis abfcntia, iive quiete; 
lanifellum cil, hanc tranflationem extra corpus motum 
[Te non pofle , atque hoc corpus alio modoJe habere , 
um transfertur ; & alio cum non transfertur , five cum 
uiefcic : ade6 ut motus & quies nihil aliud in eo finc , 
uam duo diverfi modi. 

Addidi praeterea , tranflationem fieri ex vicinia corpo- 
am contiguorum , iii viciniam aliorum, non autem ex 
no loco in alium : quia, ut fiipra explicui , loci acceptio 
aria efl , ac pendet a ^noflra cogitatione: fed cum per 
aotum intelligimus eam tranflationem , qux fit ex vici- 
lia corporum contiguorum , quoniam una tantum cor- 
lora , eodem temporis momento ejuidem mobilis, cdnti- 
;ua efle poflunt , non poiTumus iffi mobili plures motus 
odem tempore tribuere , fed unum tantum. 

Addidi denique , tranflationem illam fieri ex vicinia, 
lon quorumlibet corporum contiguorum , fed eorum 
luntaxat, quaetanquam quiefeentia fpeftantur.* Ipla e- 
lira tranflatio eft reciproca , nec poteft iptclligi 'corpus 
V B transferri ex vicinia corporis C D , guin fimul et- 
am intelligatur corplis C D, transferri ex vicinia corpo- 
is AB: Ac plane eadem vis & awlio requiritur ex una 
)artc atque ex altera. Quapropter fi omnino propriam , 
fcnon ad aliud relatam naturam motui tribuere velle^ 
nus , cum duo corpora contigua unum in unam , alii^d 
n aliam partem transferuntur, ficquea fe mutuo fepa- 

F 5 rantur, 



XXVII. 
Motum 
quitttm tf- 
^ tunthm 
dntrfes 
modos (ot- 
forif moti. 



xx\rin. 

Motum 
proprii 
fumtum 
non rtftrri, 
nifi ud eor~ 
poru conti' 
gum tjm 
quod mt~ 
vttur. 



XXIX. 
Noc rtferri 
nifi ud IU 
corporu 
contiguu t 
qut tun- 
quum 
quiefiintiu 
fii&untur. 



4^- PrINCIPIORVM PHILOSOPHliE 
rancur , tantundcm mocus in uno quam in altero efle di- 
ccramus« Sed hoc a communi loquendi ufu nimium ab* 
horreret, cikn enim aiTueti (imus liare jn terra , eamque - 
ut quielccntemconfiderarc, quamvis aliquas ejus partes 
, aliis minoribus corporibus contiguas , ab eorum vicinia 
transferri videamus , non tamen iplam ideo moveri pu- 
tamus. 

.XXX. ^ Hujulquc rei prxeipua ratio eft, quod motus intelhga- 
dulbtueor- tuteflc totius corporis quod movetur, necpoflit itain- 
foribM telligi elle totius terrs, ob tranllationem quarundam ejiis 

partium , ex vicinia minorum 
corporum quibUs contigui 
funt.; quoniam faepe plures 
jufmodi tranflationes libi mu- 
tuo contrarias , in ipla licet ad- 
vertere. Vt fi corpus E F G H 
fit terra , & fiipra ipfam eodem 
tempore corpus AH transfe- 
ratur ab E verfiis F , ac C D 
ab H verfus G, quamvis hoc 
iplb panes terrje corpori A B contigua: , a B verfus A 
tr^sferantut , neque minor vel alterius naturae atlio in 
iis elle debeat , ad diam tranllationem , quam in corpore 
A B , non ideo mtelligimus terram moveri a B verfiis A, 
five ab Occidente verfus Orientem , quia pari ratione ob 
id quod ejus partes corpori C D contiguae , transferan- 
tur a C verfus D, intelligendum efiet eam etiam in 
aliam partem moveri, nempe ab Oriente in Occiden- 
tem; quae duo inter Ic pugnant. ’ Ita ergo ne nimium a 
communi ufu loquendi recedamus, non hic dicemus ter- 
Am moveri , fed lola corpora AB & C D ; atque ita dc 
rj^iquis. Sed interim recordabimur , id omne quod rea.* 
Ic eft ac pofitivum , in corporibus qux moventur , pro- 
pter 



contigum 

TMtur *b 
iitvicem , 
unum fe- 
tih$ fthm 
aliua mo- 
•v*ri dicn~ 
tur. 





Pars Secvnda. 47* 

pter quod moveri dicuntur, repcriri etiam in aliis ipfo- 
rum contiguis , qux umen ut quiefcentia tantum {pe- 
dantur. 

Etfi autem unumquodque corpus habeat tantum u- xxxi. 
Aum motum fibi proprium , quoniam ab unis tantum 
corporibus fibi contiguis & quiefcentibus recedere intel- 
ligicur 5 participare tamen etiam poteftex aliis innume- numeri di- 
ris , fi nempe fit pars aliorum corporum alios motus ha- 
bentiutn. Vt fi quis ambulans in navi horologium in pe- 
ra geftet , ejus horologii rotula: unico tantum mota fibi 
proprio movebuntur , (cd participabunt etiam ex alio , ' 
quatenus adjun^a: homini ambulanti , Unam cum illo 
materia: partem component , &ex alio quatenus erunt 
adjuncta: navigio in mari fludluanti , & ex alio quatenus 
adjund?: ipfimari, &: denique alio quatenus adjun^la: 
ipfi terrae , fi quidem tota terra moveatur : Omncfque hi 
motus revera erunt in rotulis iftis; fed quia non facile tam 
multi fimul inteHigi , , nec etiam ofnnes agnofei poflunt , 
fufficiet unicum illum , qui proprius eft cujufque corpo- 
ris , in iplb confiderare. 

Ac praeterea ille unicus cujufque corporis motus , qiri xxxii. 
ei proprius eft , inftar plurium poteft confiderari : ut cum SJ**»w<* 
in rotis curruum duos divcrlbsdiftinguimus, unum fcili- 
cet circularem circa ipfarum axem , & alium reftum fe- fumptuij 
eundum longitudinem via: per quam feruntur. Sed quod 
ideo tales motus non fint revera diftindli , patet ex eo , 
quod unumquodque pundum corporis quod movetur, pluri- 
unam tantum aliquam lineam deferibat. Nec rcfert,qudd 
ifta linea faepe fit valde contorta , & ideo a pluribus diver- 
fis motibus genita videatur ; quia poflumus imaginari eo- 
dem modo , quamcunque lineam , etiam redam , qua: o- 
mnium limplidlTima eft , ex infinitis diverfis motibus or- 
tam effe. Vt fi linea AB feratur verfus CD,& eodem 

tem- 




• 4® PrINCIPIORVM PHILOSOPHIiB 

tempore pundhim A feratur verfiis B, 
^ linea reda A D , quam hoc pundum 
'A defcribet, non minus 'pendebit a 
duobus motibus rediS) ab A in B, & ab 
AB in C D, quam linea curva, quarta 
quovis rotae pundo deferibitur, pendet 
Q a motu redo & circulari. Ac proinde 
quamvis faepe utile Iit unum motum in 
plures partes hoc pado diftinguere , ad faciliorem ejus 
perceptionem , ablolutc tamen loquendo , unus tantum 
in unoquoque corpore eft numerandus, 
xxxni. Ex hoc autem , quod fiiprafuerit animadverfum , loca 
omnia corporibus plena elle, femperque eafdem materiae 
parces xqualibus locis coaequari j iequitur nullum corpus 
itrcircH- ‘ movcri polTc nifi pcr circulum , itafcilicet, ut aliud ali- 
^ corpus ex loco' quem ingreditur exppellat r hocque 

nirfus aliud , & aliud , uique ad ultimum , quod in locum 
a primo derelidum , eodem temporis momento , quo de- 
relidus eft , ingrediatur. H9cque facile intclligimus in 
circulo perfedo , quia videmus nullum vacuum , nullam- 

que rarefadionem , aut 
condeniationem requi- 
ri, ut pars.circuli A mo- 
veatur verfus B, mod6 
eodem tempore p^s B 
moveatur verius C , C 
verius D,ac D verfus A*. 
Sed idem intelligi etiam ■ 
poteft in circulo non 
perfedo , & quantumli- 
Dct irregulari, modo ad- 
vertatur, quo pado o- 
mnes locorum inaequa- 
litates. 




Pars Secvnda. 49 

Jitates, iniquali motiium celeritate pollint compenfari. 

Sic tota materia contenta in (patio E F G H , circulari- 
ter moveri poteft abfque 
ulla condcnfacionc vel 
vacuo , de eodem tempo- 
re ejus pars qua: eft verfus 
E , tranfire verfus G , ac 
ea qux eft verfus G, trans- 
ire verfus E ; modo tan- 
tum ut fpatium iil G fup- 
ponitur ellc quadruplo 
latius qu^ in £, ac du- 
plo quam in F & H, ita 
etiam quadruplo celerius 
moveatur in E quam in 
G, ac duplo celerius quam in F vel H; Atque ita reli- 
quis omnibus in locis motus celeritas anguftiam loci 
compenlct: Hoc enim pado, in quovis determinato rtm- 
pore, tantundem materis per' unam iftius circuli partem, 
quam per alteram tranfibit. 

Fatendum tamen eft in motu ifto aliquid repeririiquod X XX i v. 
mens quidem noftra percipit die verum , (cd tamen, quo 
paclo fiat , non comprehendit , nempe divilionem qua- m*ttru in 
rundam particularum materis in infinitum, five indefini- 

^ . ,, 1 rrvtrmtn- 

tam, atque in tot partes, ut nullam cogitatione deter- 
minare poffimus tam exiguam , quin intelligamus ip(am 
in alias adhuc minores rdp(a dic divifam. Fieri enim 
non poteft , ut materia qus jam implet (patium G , fuc- hnfibUa. 
cdfivc impleat omnia fpatia innumeris gradibus minora , 
qus funt inter G & E ; nifi aliqua ejus pars , ad innume- 
rabiles illorum (patiorum menfuras figuram fuam accom- 
modet: quod ut fiat , necdTe eft omnes imaginabiles 
ejus particulas, qus funt revera innumers,a fe mutuo ali- . r 

. . G . • quan- 



jo Princiuorvm Philosophiae 
quantulum removeri > & talis quantulacunque remotio, 
vera divifio eft. 

Notandum autem me hic non loqui de tota materia , 



fint, quae fe quomodolibet infledant, &: figuras fuas fic 
mutent, utjundae iflis figuras fuasnonita mutantibus, 

. fec^fblam celeritatem motus ad rationem loci occupandi 

accommodantibus, omnes angulos quos illae aiix non oc- 
cupabunt accurate compleant. Et quamvis , quomodo 
. ^ ' fiat Indefinita illa divifio , cogitatione comprehendere 

‘J» nequeamus, non ideo tamendebeipus dubitare quin fiat; 
quia clare percipimus illam ncccflario fequi , ex natur> 
materiae nemis evidentiflime cqgnita , percipimurque et- 
iam eam efle de genere eorum quae a mente nollra, ut- 
XXXVI. finita , capi non pofliint. 

Demmeft Motus natuta fic onimadvcrsa , confiderare oportet 
primsrttm ejus caufom , eomque duplicem : Primo Icilicet univcrla- 
^ primariam , quae cll caufa generalis omnium mo- 
tMMdtm tuum qui funt in mundo } ac deinde particularem , aqua 

fimfvmo- fic. Ut lingula: matyriae partes motus, quos prius non ha- 
buerunt, acquirant. Et generalem quod attinet, manife- 
MKivtrfi Ihim mihi videtur illam non aliam dii , quam Deum . 



QMtnod» 
/Ut ijt» di- 
•vifi»-, 

^uid ntm 
Jit dttbitMr 
dum, quin 

/Ut, ttji 




fed tantum de aliqua e- 
jus parte. C^amvisenim 
luppo hamus duas aut tres 
ejus partes ellc in G, tan- 
ta: latitudinis , quantae eft 
Tpatium E , itemque et- 
iam plures alias minores , 
qux maneant indivifae ; 
nihilominus intclligi pot- 
cll eas moveri circulari- 
ter verius £,. modo quae- 
dam alix ipfis adniiftae 



nen ttm~ 

frthtndM- 

tur. 




Pars Secvnda. 
qui materiam limul cum motu & quictejn princi- 
pio creavit ,jamque per folumTuum concurfum ordina- 
rium , tanrundem motus & quietis in ea tota quantuni 
tunc pofuit confervat.Nam quamvis ille motus nihil aliud 
ittin materia mota quam ejus modus j certam tamen & 
determinatam habet quantitatem , quam facile inccUigi- 
mus eandem Temper in tota rerum univerfitate die polle, 
quamvis in fmgulis ejus partibus mutetur, ka fcilicct ut 
putemus , cum*ina pars materiae duplo celerius movetur 
quam altera , & haec altera duplo major cft quam prior , 
tantundem motus efle in minore quam in majore, ac 
quanto motus unius parris lentior fit , tanto motum ali- 
cujus alterius ipfi aequalis fieri celeriorem.lntelligimus et- 
iam perfe^onem elle in Deo, non Iblum quod in fe iplb 
fit.immutabtlisdcd etiam quod modo quam maxime con- 
flanti & immutabili operetur : Adeo ut iis mutationibus 
exceptis , quas evidens experientia , vel divina revclario. 
certas reddtt, qualque fine.ulUin creatore mutatione fie- 
ri percipimus, aut credimus , nullas alias in ejus operibus 
fiipponere debeamus, ne qua: inde inconfiantia in iplb ar- 
guatur. Vnde /equitur qudn maxime rationi efle conlen- 
taneum, ut putemus ex hoc Iblo , qu6d Deus diverfimode 
moverit partes materia: , cum primum illas creavit , jam- 
que totam illam materiam confervet , eodem plane mo- 
do, eademque ratione qua prius creavit , eum etiam tan- 
Cundem motus in ipsa lemper confeirare. 

Atque ex hac eadem immobilitate Dei , regulae quae- 
dam fiveleges natura: cognofci pofllint , quae lunt caufa: 
fecundariae ac particulares diverlbrum motuum , quos in 
lingulis corporibus advettimus. Harum prima dl, unam- 
quamque rem , quatenus cft fimplex & indivila , manere 
quantum in fe cft in eodem fempcr.ftatu , nec unquam 
* mutari nili a caufis externis. Ita u pars aliqua materiar fit 

G z qua- 



xxxvii. . 

Prims Ux 
Mturt : 
qubd mn»- 
rtt 

qmxntmm 
im fi tfi, 
fimftr i» 
todtmftxtm 
ftrfivtrtt i 



ficqutqmoi 
ftmil »»*- 
•vttur ftm~ 
firmoviri 



XXXVIII 

Deirntu 

frejtSo- 

rum. 



52, Principiokvm Philosophia 
quadrat^ focilc nobis perfuademus illam perpetuo mai# 
furam ellc quadratam , nili quid aliunde adveniat quod e> 
jus figuram mutet ; Si quiefeat non credimus illam un- 
quam meepturam moveri , nili ab aliqua caufa ad id im- 
pellatur ; Nec ulla major ratio eft fi moveatur , cur pute- 
mus ip&m unquam fua fponte , & a nullo alio impedi- 
tam , motum illum fuum efle intermifluram. Atque ided 
concludendum eft id quod movetur , quantum in fe eft 
femper moveri. Sed quia hic verfamur oirca terram, cu- 
jus conftitutio talis eft , ut motus omnes qui prope illam 
fiunt , brevi fiflantur , & fxpe ob canfas qusc fenfus no- 
ftros latent , ideo ab ineunte xtate faepe judicavimus eos 
motus, qui fic a caufis nobis ignotis fiftebantur, fua fpon- 
ce detinere : lamquc proclives fumus ad illud de omnibus 
exiftimandum,quod videmur in multis efle experti; nem- 
pe illos ex natura tiiacclfare., five tendere ad quietem. 
Quod profefto legibus naturas quam-maxime adverfa- 
tur;quies enim motui eft contrariamihilque ad fuum con- 
trarium , tive ad deftrudionem fui iptius , cx propria na- 
tura ferri poteft. 

Et vero quotidiana experientia in iis quas projiciuntur, 
regulam nofttam omnino confirmat. Neque enim alia 
ratio eft, curprojefta perfeverent aliquandiu in motu,- 
poftquam a manu jaciente feparata funt, quam quia fc- 
melmota pergurtt- moveri, donec ab obviis corporibus 
retardentur. Et manifeftum eft, ipfa fblere ab acre, aliifve 
quibuflibet fluidis corporibus in quibus moventur , pau- 
latim retardari , atque ideo motiun ipfbnim diu durare 
non poffe. Acrem enim motibus aliorum corporum re- 
tiftere , ipfb fenfu taftus pofllimus experiri , fi flabello 
ipfiim percutiamus; idemque volatus avium confirmat. 
Et nullus alius eft liquor , qui non manifeftius adhuc 
acfl» motibus projeiftorum rcliftat. , 

AI- 




Pars Secvnda. 53 

Altera lex naturx eft ; unamquamque partem materix xxxrx. 
fcorfim fpedatam , non tendere unquam , ut fecundum 
ullas lineas obliquas pergat moveri , fcd tantummodo fe- ^uiJorLis 
cundiim rc£las v etfi multx fxpe cogantur defledere pro- « 
pter occurfum aliarum , atque , ut paulo ante didum eft, 
in quolibcr motu fiat quodaminodo circulus , ex omm idti tjHA 
materia fimul mota. Caufa hujus regulx eadem eft qiix 
prxcederitis, nempe immutabilitas , & fimplicitas ope- 
rationis > per quam Deus motum in materia confervat i fimp*r, ut 
Neque enim illum confervat, nifiprxeife qualis eft eo 
4pfo tempons momento quo confervat j nulla habita ra- cuUquem 
tionc ejus qui fonc fuit paulo ahte. Ac quamvis nullus difinbunt. 
motus fiat in inftanti , manifeftum tamen eft omne id 
quod movetur, in fingulis inftantibus , qux poflunt defi- 
gnari dum moi^tur , determinatum effe ad motum fuum 
continuandum verius aliquam partem , fecundum li- 
neam redam > 
npn autem un- 
quam fecun- 
dum ullam li- 
neam curva. Vt 
ex. caufa , la- 
pis A, in funda 
E A per circu- 
lum A B F rota- 
tus ,eo inftanti, 
quo eft in pun- 
do A , deter- 
minatus qui- 
dem eft ad mo- 
tum verfus ali- 



quam panem , 
nempe fecun- 



XL. 

TtrttM Ux : 
^ubdmnum 
terfm 
ri fortiori 
aceurrtndo, 
nihil *mit- 
tMtd* fito 
motn ; ec- 
tnrrtndo 
voro minus 
ftrti, futs- 
tstta umit- 
tut, qumn- 
tum in iU 
Istdtrnns- 
ftrt. 



XLI. 
Tributio 
friork fstr^ 
tis hujm 
YtptU. 



54 Principiorvm Philosophi^ 
dim Uncam reilam verfus C , ita fciUcet ut linea ricfta 
A C , Ut tangens circuli. Non autem fingi potcft iUum 
determinatum eUe ad ullum motum curvum: ctfi enim 
prius venerit ex L ad A . per lineam curvam , nihil ta- 
men illius curvitatis intclligi potcft in eo remanere , dum 
cftin punilo A. Hocque etiam cxpericntii confirma- 
tur , quia U tunc c funda egrediatur ; non perget moveri 
verfus . B , fcd verfus C. Ex quo Icquitur , omAc corpus 
quod circularitcr movetur, perpetuo- tendere , ut recedat 
a ccntrojcirculi quem defcribit.Vtipfo manus fenfu expe- 
rimur in lapide , dum illum funda circumagimus. Et qui# 
coniidcratione ifta in Icqucntibus farpe utemur , diligen- 
ter erit advettenda , fufiufquc infra exponetur. 

Tertia lex naturx hxc eft. Vbi corpus quod «movetur 
alteri occurrit > fi minorem habeat vim adipcrgcndum Cc- 
cundiim lineam re6lam , quam hoc alterum ad ci rcfiften- 
dum , tunc defleditur in aliam partem , &c motum iiiurn 
retinendo Iblammotus determinationem amittit ; fi ve- 
ro habeat majorem , tunc alterum corpus Iccum movet , 
ac quantum ei dat de fuo’ motu , tantundem perdit. Ita 
experimur dura quxlibet corpora projcfta , cum in aliud 
durum corpus impingunt , non ideo a motu cellare , fcd 
verfus contrariam partem refledi j contra vero , cunfoc- 
currunt corpori molli , quia facile in illud monim o- 
mnem luum tranlmitnint^ ideo ftatim ad quietem redu- 
ci. Atque omnes caufx particulares mutationum , qux 
corporibus accidunt , in hac tertia lege continentur ; lal- 
tem ex qux ipfx corporex funt ; an enim & qualem men- 
tes huipanx vel Angclicx vim habeant corpora moven- 
di, non jam inquirimus ;led ad tradationem de homine 
rclervamus. 

Dcmonftratur autem prior pars hujus legis , ex eo 
quod (Merentia fit inter motum in Ic fpedatum, &: ipfius 

de- 



XLir. 



Pars. Secvnda. yy 

determinationem verfus certam parttfm ; qua fit , ut ifta 
determinatio poflit mutari , motu integro remanente. 

Cum enim^ ut anto di^um efi , imaquxquc res , non 
cbmpofita , fcd fimplex , qualis eft motus , femper efle 
perfeveret , quamdiu a nulla caufa externa deftruitur ; & 
in occujclu duri corporis , appareat quidem caufa qux im- 
pediat , ne motus alterius corporis > cui occurrit , maneat 
determinatus verfus eandem partem ; non aucem ulla , 
qux motum ipfum tollat , vel minuat , quia motus mo- 
tui non cfi contrarius j hinc fequitur illum idcirco minui 
noR debere. 

Dcmonllratur etiam pars altera , ex immutabilitate o- 
peratlonis Dei , mundum oadem adione , qua olim crea- 
vit, continu6jam confervantis. Cum enim omnia cor- farsit. 
poribus fint plena , & nihilominus uniufcujufque corpo- 
ris motus tendat in lineam redam, pcrfpicuutn efl: Deum 
ab initio mundum crc.indo , non modo diverfas ejus par- 
tes diverfimode moviilc , fed fimul etiam e^cifie, ut unqs ^ 
alias impellerent :,motufque fuos ia illas transferrent : 
adeo ut jam ipfum confervando eadem adione , ac cum - a 
iifdem legibus , cum quibus creavit , motum non iifdem 
materia; partibus femper infixum , fed ex unis in dias, v. 
prout fibi mutuo occurrunt , tranfeuntem conferva^ Sic- 
que hxc ipfa creaturarum continua mutatio , immutabi- 
litatis Dei efi argumentum. 

Hic vero diligenter advertendum eft , in quo confiftac X L 1 1 r. 
vis cujufijue corporis adf^endum in diud , vel ad adioni 
dierius refifiendum : nempe in hoc uno , quod unaquz-. asjnfqtu 
que res tendat , quantum in fe eft , ad permanendum in torftruU 
eodem ftatu in quo eft , juxta legem primo loco pofitam. ’ 

Hinc enim id quod alteri conjundum eft , vjm habet jitaJtun . . 
nonnullam , ad impediendum ne disjungatur i id quod ' 
disjuQdum eft, ad manendum disjundum j id quod quie- 

feit. 



• O 



X L I V. 
Moium non 
tjft motui 
contru- 
rittm ,JiJ 
quioti 5 
dtterminu- 
tionem in 
unum fur- 
ttm doter- 
minationi 
in f artem 
offofitam. 

XLV. 
§luomodo 
fo/Jitdeter 
minari , 
quantum 
eujufque 
eerpoht mo- 
tu* mute- 
tur propter 
Olliorum 
torporum 
oceurfum ; 
idque per 
r egula* fe- 
queutet, 

XLV. 

Trima . 



^6 Principior VM Philosophi.* 
fcit, ad perfeveraftdum in fua quiete', atque cx con/c- 
quenti ad reiiilendum iis omnibus qux illam poliunt mu- 
tare i id quod movetur , ad perfeverandum ii» fuo motu , 
hoc clt , in motu cjufdem celeritatis , & verius eandem 
partem. Vifque illa debet arftimari tum a magnitudine 
corporis in quo ell , & fuperficiei , Iccundum quam iftud 
corpus ab alio disjungitur 5 tum a celeritate motus, ac na- 
tura , & contrarictate modi, quo dwcrla corpora libi mu- 
tuo occurrunt. 

Atque notandum ell, unum motiun alteri monii xc^uc 
veloci nullo modo elTc contrarium : Icd proprie tantum 
duplicem hic inveniri contranctatem. Vnam inter mo- 
tum & quietem, vel etiam inter motus celeritatem & tar- 
ditatem , quatenus fciUcct illa tarditas de quietis nanira 
participat: Alteram inter determinationem motus ver- 
ius aliquam partem , & oceurfum corporis in illa parte 
quiefeentis , vel aliter moti , atque pro ratione partis , in 
quam corpu^alteri occurrens movetur , hxc contrarietas 
ell major vel minor. 

Ex quibus ut polfimus determinare , quo pado lingu- 
la corpora motus fuos augeant vel minuant , vel in alias 
pattes convertant , ob aliorum corporum occurfus, opor- 
tet tantum calculo fubducerc , quantum in unoquoque 
fit virium , . live ad movendum , live ad motui rclillen- 
dum , ac pro certo llatuere illud femper , quod valentius 
ell , Ibrtiri fuum elFedum. Hocque facile calculo liibdu- 
ci pollet , li duo tantum corporjWbi mutuo occurrerent, 
eaqiie ellcnt perle«flc dura , 6c a reliquis omnibus lic divi- 
la , ut eorum motus a nullis aliis circumjacentibus impe- 
direntur , nec juvarentur ; ea enim regulas fequentes ob- 
Icrvarent. 

Primo , li duo illa corpora , puta B & C , elTent plane 
xqualia, & xque velociter moverentur , B quidem a. dex- 
tra 



f 



Pars Secvnda. 57 

tra vcrfus finillram , & C illi in dircdum a finiftra vcrfus 
dextram , cum fibi mutuo occur- 
rerent reflederentur , & poftea 
pergerent mbveri , B verfus dex- 
tram , & C verfus fmiftram , nul- 
Id parte C\ix celeritatis amifla. 

Secundo > H B eflet tantillo 
. major qu^ C , exteris poBtis ut prius , tunc Iblum C re- 
Bc&eretur , & utrumqu^verfus liniftram eadem celerita- , 
te moveretur. 

Tertio , fi mole eflent xqualia , fcd B. tantillo celerius X L vi i r. 
moveretur quam C , non tantum ambo pergerent mo- ^ 

veri verfus fmiftram , fed etiam transferretur ex B in C , 
media pars celeritatis qua hoc ab illo excederetur : hoc 
cft , fi fuiflent prius lex gradus celeritatis in B , qua- 
tuor tantum in C , poft mutuum occurfum unumquod- 
que tenderet verfus*liniftraro > cum quinque gradibus . ce- 
leritatis. ^ 

Quarto , fi corpus Calane quiefceret,eflTctque paulo ^ lix. 

majus quam B , quacunque cum celeritate B moveretur 
verfus C , nunquam ipfiim C moveret ; fed ab eo repel- 
leretur in contrariam partem : qiiia corpus quiefeens ma- 
gis refiftit magnx celeritati quam parvx , idque pro ra- 
tione exceflus unius fupra alteram ; Sc idcirco femper 
' major eflet vis in C ad refiftendum , qusun in B ad im- 
pellendum. 

(^'into , fi corpus quiefeens C , eflet minus quam B , .*•. 

tunc quamtumvis tarde B verfus C moveretur , illud fe- 
cum moveret > partem fcilicet fui motus ei talem trans- 
..ferendo , ut ambo poftea xque celeriter moverentur : 
nempe fi B eflet duplo majus quam C , transferret ipfi 
tertiam panem fui motus , quia una illa tertia pars tam 
celeriter moveret corpus C, quam dux aiix refidux, 

H cor- ' ■ 





LI. 

StXtM. 



LII. 

Stftim*. 



j8 PRIMCIPIORVM PhILOSOPHIjC 
co^us B duplo majus. Ecitapoflquam BipECoccur- 
rifict, una tertia parte tardius moveretur quam prius, hoc 
eft, tantundem temporis requireret, ut moveretur per 
(parium duorum pecium, quam prius utmbveretur per 
(parium trium. Eodem modo , (i B edet triplo majus 
quamC, transferret ipd quartam panem fui motus; & 
(ic de c^tdris. 

Sexto , (i corpus C quiefeens , edet accuraridime x - . 
quale corpori B verdis illud moto, panimab ipfo im- 
pelleretur , & parti m ipfum in contrariam panem re- 
pelleret: nempe fi B veniret verfiis C, cum quatuor gra- 
dibus celeritatis , communicaret ipfi C unum gradum , 
& cum tribus refiduis refievlcretur verfiis panem adver- 
(am. . 

Denique , fi B & C verfiis eandem panem moveren- 
tur, C quidem tardius, B autem illud imequens celerius, 
ita ut iplum eandem attingeret, effetque C majusqu^ 
B ; fed excelTu^ celeritatis in JB elTet major, quam excelf- 
(us magnitudinis in C , tunc B transfenet tantum de fiio 
motu in C , ut ambo podea sque celeriter , & in eafdem 
panes moverentur. Si autem c conna excedfus celerita- 
tis in B , minor e(Tet quam excedTus magnitudinis in C , 
B in contrariam panem redederetur , & motum omnem 
fuum retineret. Atque hi excedus ita computantur: Si 
C eiTet duplo majus qu^ B , & B non moveretur du- 
plo celerius quam C, ipfum non pelleret, (cd in con- 
trariam panem redederetur ; Si vero magis quim duplo 
celerius moveretur , ipfum pelleret. Nempe fi G habe- 
ret tantum duos gradus ederitatis , & B haberet quin- 
que: demerentur duo gradus ex B,quitrandati in C,. 
unum tantum gradum efficerent ; quia C cfl duplo ma- 
jus quam B : qu6 fieret ut duo corpora B & C , cum 
tribus gradibus celeriutis podea movcreDCur : & ita de 

cx- 




Pars Secvnda. 

. exteris cft judicandum. Nec ifta egent probatione , quia 
per fc fimt manifcfta. 

Sed quia nulla in mundo corpora efle poflunt , a reli- 
quis omnibus ita divifa, & nulla circa nos elTe folent plane 
dura , ideo mulco difficilius iniri pocell calculus , ad de- urnm tjfe 
terminandum quantum cujufque corporis motus ob alio- 
rum occurfum mucetur. Simul enim habenda cft ratio > 
eorum omnium qux illud circumquaque contingunt, ea- »Mmquod- 
que quantum ad hoc valde diverfos habent eftedus, pro- 
utfunt dura , vel fluida , quorum ideo diverfitas in quo multan- 
confiftat hic eft quxrendum. . 

Nempe fenfutefte, non aliam agnofcii^s, quam quod Liv. 
fluidorum partes faCilc recedant ex locis fuis , atque ideo 
manibus noftris verflis illa fe moventibus non rciiflanc ; rm , qu* 
contra autem durorum partes ita fibi mutuo cohxrcanc , 
ut non fine vi, quxfufnciac ad iflam illorum cohxren- 
tiam fiiperandam, fejungi poflint. Et ulterius inveftigan- , » 
tes , qui flat j ut quxdam corpora, fine ulla difficultate lo-\ 
ca fua corporibus aliis relinquant , alia non item ; facile 
advertimus ea qux jam fimt innaaotu, non impedire, ne 
loca qux fponte deferunt ab alii^ccupcntur ; fcd ca qux 
quiefeunt , non fine aliqua vi ex locis fuis extrudi pofle. 

Vnde licet colligere, corpora divifa in multas exiguas 
particulas , motibus a fe mutuo tiiverfis agitatas , effe flui- 
da ; ca vero , quothm omnes particulx juxta fe mutuo 
quiefeunt , efle dura. 

Neque profedo ullum glutinum poflumus excogitare, l v. • 
quod particubs durorum corporum firmius inter fe con- Durorum 
jungat , qViam ipfarum quies. Quid cnini cllc pollet glu- 
tinum illud ? non flibftanjia , quia cum particulx illx fint tiuo fimul 
fubflantix , nulla ratio cft cur per aliam fubftantiam po- 
tiiis qu^ per fe ipfas jungerentur : non ociam cft modus rumqukft. 
ullus divemis a quiete ; nullus eniip alius magis adverfari 
• H 2 . .poteft 



LVl. 

Tlniderum 

fartieuLu 

vi 

vtrfu4 0~ 
mnet pMrtes 
moveri-, ff 
cerpmdH- 
rum in fiui- 
do oxiftem, 
i minimi 
vi pojft de- 
terminor^ 
md motum. 




6 o Principiokvm Philosophi^' 
poteft motui , per quem iftx particulae feparentur , quam 
ipfarum quies. Atque praeter fubftantias , carum rao-^ 
dos , nullum aliud genus rerum agnofeimus. 

Quantum autem ad fluida , etli (cnfu non advertamus 
ipforum particulas movori , quia funt nimis, exigua: , faci- 
le tamen ex effeftibus id colligitur, praecipue in acre & 
aqua, cx eo quod alia multa corpora fomimpant: Neque 
enim aftio ulla corporea , qualis ifta corruptio clt , line 
motu locali efle poteft ; &: caufae ipforum motus infra 
dicentur. Sed in eo cft difficultas , quod iftae fluidorum 
particulae , non poffint omnes eodem tempore in unam- 
quamque partem ferri ; quod tamen requiri videtiir , ut 
non impediant motum corporum c< qualibet parte ve- 
nientium ; quemadmodum videmus Illas cum non impe- 
dire. Nam fi , exempli caufa , corpus durum B , mo- 
veatur verfus C , ac quaedam ex partibus fluidi interme- 

_ dii D , ferantur in con- 











trarium a C verfus B, 
hae motum ejus non ju- 
vabunt , fed contra ma- 
gis impedient, qu^ fi 
plane cflcntfine motu. 
Quae difficultas ut folva- 
tur , recordandum cft, non motumned quietem, cflTe mo- 
tui contrariam ; 8c motus determinationem verfus unam 
partem , fcfle contrariam ejufilem determinationi verfiis 
partem oppofitam , ut jam difrum cft ; itemque omne id 
quod movetur , tendere fomper , ut pergat moveri fecun- 
dum lineam refram. Ex his enim patet } primo , corpus 
durum B dum quiefeit , magis oppofii fua illa quiete , 
motibus particularum corporis fluidi D fimul fpefratis , 
quam iildem opponeretur fuo.motu, fi moveretur. Ac 
deinde quantum ad de.tcrmihationcm, verum quidem dt 

tot 



Pars Secvnda. 6 i 

tot cfle cx particulis ipfius D , qua moventur i C verfus 
B , quot lunt quae moventur in contrarium, quippe cx~ ^ 
dem funt quae venientes aC, impingunt in fuperficiem 
corporis B , ac deinde retorquentur verfus C. &: quidem 
lingulas ex iftis feorfim fpedlatx , impingentes in B, pel- 
lunt ipfum verfus F , atque ita magis impediunt , ne mo- 
veatur verfus C , quam inflent fine motu ; led quia toti- 
dem etiam ab -.F tendunt in B; illudque pellunt verfus 
C j idcirco , quantum ad hoc attinet , B non magis pelli- 
tur verfiis unam partem quam verfus alteram , &c ideo , 
rufi quid aliud accedat , manet immotum. Cujufcunque 
enim figurae ipfum elfe fupponamus , femper accurate a 
totidem particulis fluidi , ex una parte pelletur quam ex 
altera ; modo ne fluidum ipfum in ullam partem mjgis 
feratur quam in reliquas. Et ftipponere deoemus B, o- 
mni ex pane a fluido D F circumdari ; Atque fi forte non 
tanta fit iftius fluidi quantitas in' F qu^ in D , nihil re- 
fert } quia non agit in B fe toto , fed duntaxat iis fuis par- 
tibus quae fupetficiem ejus attingunt. Hadenus vero fpe- 
davimus B ut immotum j jam fi ponamus ipfum ab ali- 
qua vi , aliunde adveniente , impelli verfus" C , hxc vis 
(quantumvis exigua) fufficiet > non quidem ad ipfiim (c 
fola movendum, fed ad concurrendum cum particulis 
corporis fluidi F D , ipfafquc determinandas ad illud, et- 
iam pellendum verfus C , eique partem fui motus com- 
municandam. 

Quod ut clarius intelligatur , firmamus primo corpus l v 1 1 ., 
durum B , nondum efle in fluido F D , fed hujus fluidi 
paniculas ae io a difpofitas in modum annuli , moveri firstic. 
circularitcr fecundum ordinem notarum a ei-, aliafqi^e 
0 u y a 0 moveri eodem modo fecundum ordinem no- 
tarum 0 uy. ut enim corpus aliquod fit fluidum , debent • 
ejus particulx moveri pluribus modis , ut jam didum eft^ 

* H 5 Quiefeat 



6 t Principioatm Philosophia 
Quicfcat deinde corpus durum B in hoc fluido F D in- 
ter 4 & « , quid flet i nempe particula se io impedien- * 
tur ab ipfo , ne poflinc traniire ab o verTus d , ut abfolvant 
circulum fui motus ; itemque particulae o uy 4, impedien- 
tur ne pergant ab 4 verfiis 0 ; ac venientes ab > verfus 0 
pellent B verfus C; itemque venientes ab jr verfus 4, 



ex duabus, fecundum ordinem notarum aeiottydi £t 
ita propter occurfum corporis B, non quidetn-iiftetur 
. ullo modo iplanim motus , fcd mutabitur tantum deter- 
minatio , nec incedent per lineas tam redas , vel tam pro- 
pe accedentes ad redam , qu^ fl in B non impingerent» 
Tandem denique accedat nova aliqua vis pellens B ver- 
fus C , hate vis , quantumvis exigua, Junda ei qua parti- 
culx fluidi venientes ab i verfus 4, ipflim etiam pellunt 
.verfus C , fuperabit eam qua venientes ab y verfus 4 , il- 
lud in contrariam partem repellunt \ atque ideo fuffleiee 
ad ipfarum determinationem mutandam , & efliciendum 
ut ferantur fecundum ordinem notarum ayuo,'m quan- 
tum hoc requiritur ad motum corporis B non impedien- 
dum. quia cum duo corpora determinantur ad motum 
verfus partes plane contrarias , & fibi mutuo oppofltas , 
illud in quo major efl vis , alterius determinationem de- 
b^t mutare. Atque quod hic dico de particulis dciouyy 
de omnibus etiam aliis fluidi F D, qux in B impingunt, 
efl intelligendum : quod nempe flngula: , ex iis qux illud 
4 >ellunt verius C , oppofltx iint totidem aliis , id ipfum in 




ipfum tantundem repeU 
Icnt verfus F ; idcoque 
nullam iblx habebunt 
vim ad illud moven- 



.dum, ied refledentur ab 
0 verfus » , & ab 4 verfus 
< , fletque una circulatio 



con- 



4 



Pars Secynda. 6^ 

contrariam partem pellentibus ; quodque perexigua vis 
illis adjun^a, fufficiatad harum determinationem mu. 
candam ; quodque quamvis nullae forte delcribant tales 
circulos , quales hic repraelcntantur ae i obL aiuj, haud 
dubie tamen omnes circulariter , & aliquibus modis huic 
flcquipollentibus moveantur. 

Ita ergo mutata determinatione particularum fluidi, lvIil 
qua: impediebant ne corpus B moveretur verfus C , hoe 
corpus B omnino incipiet moveri ; & quidem eadem cum L 
celeritate , qua vis a fluido diverfa illud pellit, fi fiippona- "•«'v*»»- 
mus in ifto fluido nullas efle particulas, quae non celerius, 
vel faltem aeque celeriter moveantur. Nam fi quae tardius rum in e« 
agantur , quatenus ex illis conflat , rationem fluidi non 
habet , neque tunc fufficit minima'quaeque vis, ad corpus 
durum in hoc fluido exiflens movendum , led tanta re- rntunem 
quiritur, utfuperet refiflentiam quae oritur ab iflarum 
fluidi particularum tarditate. Ac ideo faepe videmus ae- 
rem , aquam & alia 'fluida multum refiflere corporibus , 

3 uae in ipfis valde celeriter aguntur , iildemque fine ulla 
iflicultate cedere , cum lentius procedunt. 

Cum autem corpus B fic movetur verfus C , non pu- 
tandum efl , illud accipere fiium motum i Ibla vi externa rumit 
ipfum impellente , led maxima ex parte a fluidi particu- 
lis; itaflilicet, ut ex qua: componunt circulos 
*yuo i tantum amittant de fuo n^om , quantum aequi- ftum 
rent ex particulx corporis duri B , qux fiint inter o &cs-/**”^** 
<pnppc qux jam facient partem motuum circularium 
Me io dU ayuod\ quamvis prout ulterius procedent ver- ^ 
fiis C, novis femperflmdi particulis jungantur.. 

Supereft tantum hic explicandum , cur pauld ant^ u. 

Tion dixerim , mutari ablblutc determinationem particu- ^ V ' 
hxvxxTidymo , Icd mutari in quantum hoc requiritur , ad tnmnnl 
motum corporis B non impediendum. Quippe hoc cor- ifi»)^d$ 

pus 



LIX. 
Ctrpm dnr 



etleritMUm 
meifuirere , 
^nam h*- 
ttMt i du- 
re , i qno 
i'nfulfHm 

•fl- 



LXL 

Cmm cor- 
fm fimi- 
dum totum 
fimnl vtr~ 
fu* mU- 
^Mom p»r~ 
ttmfertur, 
nteejpirii 
ficum do- 
ftrrt cor- 
fu* durum 
quod iu fi 
contimt. 



LXlf. 
Chm cor- 
fu* durum 
a fluido fle 
deftrtur , 
non idcirco 
movtri. 



^4 PrINCIPIORVM PHILOSOPHIit 

pus B , non poteft celerius moveri , qu^ a vi adventitia 
impulfum eft ; quamvis fepe omnes particulae fluidi F D, 
mulco plus habeant agitationis. Hocque urium eft ex iis> 
quae nobis inter philofophandum praecipue funt obfer» 
vanda , ut ne cui caufae ullum eftet^um tribuamus , qui 
potentiam ejus excedat. Ita ponentes corpus durum B, 
in medio fluidi FD prius immotum > nunc ab externa 
ftliqua vi , exempli caufa , a manu mea , tardo motu im- 
pelli , cum haec fola impulfio mex manus Iit caufa cur 
moveatur , credi non debet ipiiim celerius moveri quam 
impellitur; & quamvis omnes fluidi particulx multo ce- 
lerius moveantur » non putandum eft eas determinari ad 
motus circulares aei o a & ay uo a & fimiles, qui lint ce- 
leriores hac impulfione j fed ip^s quatenus celerius a- 
guntur ) in quaflibet alias partes > ut prius , ferri. 

Atque ex his clare percipitur , corpus durum undiqac 
fluido cintlum , & in illo quiefcens , ibi tanquam in xqui- 
librio conliftere ; ac quantumvis fit magnum , femper ta- 
men a minima vi, polle in hanc vel illam partem impelli ; 
five illa vis aliunde. adveniat , fivein hoc fit lita, quod 
fluidum iftud totum fimul verfus aliquem locum feratur , 
ut flumina feruntur verfiis mare , ac totus aer Euro flante 
fertur verfiis occidentem. Q^od ubi contingit , omnino 
nccefle eft , corpus durum in tali fluido exiftens , fimul 
cum ipfo deferri: Nec obftat regula illa quarta, juxta 
quam i ut paullo ante didum eft, corpus quiefcens a nui- 
loalio fc minori, quantumvis celeriter ado, poteft ad 

motum impelli. ^ • 

Quinimo fi. ad veram &: abfoltitam motus naturarn at- 

C.endamus , qux confiftit in tranllationc corporis moti, ex 
vicinia corporum aliorum fibi contiguorum , & in utro- 
que ex corporibus , qux fc mutuo contingunt , eft xqua- 

lis quamvis non eodem modo foleat nominari , plane 
^ agno- 



Lxnr. 

Cur qtu- 
dmm corp0~ 



Pars Secvnda. 6 $ 

a^ofccmus , non tara proprie raovcri corpus dorum , 
cura fic a fluido ipium continente defertur , quam (1 non 
ab eo deferretur ; quia tunc nempe a vicinis iflius fluidi 
particulis minus recedit. 

Vnum autem adhuc eft , in quo experientia reeulis 
motus , pauUo ante traditis , valde videtur adveriari ; 
nempe quod videamus multa corpora, manibus noflris TM ism du- 
longe minora , tam firmiter fibi mutuo adhzrere , ut nui- *’*>*”^ • 
la carum vi iejungi poflint. Si enim illorum partes , nullo 
alio glutino fibi invicem adharreant , quam quod fingulac /-«ft m*- 
juxta vicinas quicicant, & omne corpus quod quiefeit , 
ab alio ie majori quod movetur , poflit ad motum impcl- dmtur. 

U ; non apparet prima fronte ratio , cur (exempli cauia ,) 
clavus ferreus , vel aliud quodlibct > non magnum , fcd 
valde durum corpus , fola vi manuum noflrarum in duas 
partes dividi non polfit. Licet enim unamquamque me- 
diam- partem iftius clavi, pro uno corpore numerare, 
cumque rfta media pars manu noftra fit minor , videtur 
ejus vi debere pofle moveri , atque fic ab alia media par- 
te divelli. Sed notai^dum eft manus noflras efle admO- 
dum molles , five ad naturam corporum fluidorum , ma- . > . 

gis quam durorum accedentes ; ideoque non totas fimul * 

a^cre folcre in corpus ab iis movendum , fcd eam tan- ' 
tum ipiarum partem , qua: corpus iftud tangens , tota fi- 
mul in illud incumbit. Quippe ficuti media pars clavi, 
ferrei , quatenus ab alia ejus media parte eft dividenda , 
rationem habet unius corporis ; fic pars manus noftrae 
proxime illam tangens , &ipfa minor, quatenus a reli- 
quis cjufdem manus partibus fejungi poteft , habet ratio- 
nem alterius corporis: Et quia facilius a reliqua manu pot- 
eft feparari , quam pars clavi a reliquo clavo , & ifta fc- 
paratio fine doloris, fc^ fieri nequit , ideo clavum fer- * 
reum fbla manu firangAe non pofluiTius: fcd fi illam mal- 

I leo, 



66 Prikc. Phil. ParsSec. 

Ico , lima , forfice , aliovc inftrumento muniamus , ut ita 
ejus vis ad partem corporis dividendi , minorem corpore 
quo utitur , ad illud dividendum applicetur , quamlibet * 
ejus duritiem poterit fupcrarc. 

Nihil hic addam de figuris, nec quomodo ex carum in- 
finita varietate, motuum quoque varietates innumerar 
conlequantur ; quia (atis illa per fe patebunt, ubicunque 
ufus veniet ut de ipfis agamus. Et luppono , meos ledo- 
rdsvcl prima dementa GeometrijejamnoviiTe, vclfal- 
tem ingenium fatis aptum habere ad Mathematicas dc- 
monftrationes intelligendas. Nam plane profiteor, me 
_ nullam aliam rerum corporearum materiam agnofccre, 
"phyficM , quam illam omnimode divifibilem , figurabilem & mobi- 
ia leni , quam Geometra: quantitatem vocant , & pro obje- 
frim”velia fuarum dcmonftrationum aflumiint ; ac nihil plane in 
ipfa confiderare, prxter iffas divifiones, figuras & motus ; 

verum admittere , quod non ex cora- 
ti^coptM- munibus illis notionibus , de quarum veritate non polTu- 
Ti.qttUpe mus dubitare , tam evidenter deducatur , ut pro Mathc- 
^rlpU- demonftratione Iit habendqhi. Et quia fic omnia 

ntmta* Natura: Pha:nomena pofllint explicari , ut in fequentibus 
txfitcM- apparebit , nulla alia Phyfic.x principia puto clfe adniit- 
A 1« tenda , ncc alia etiam optanda. 

dtmcnftrM- , * 

thties dari , ^ 

frJfaHl. . » 



LXIV, 
Ifga ali* 
friatipia 
ia 

J* 
Ctomt- 



P R I N- 



• , 



. l 



^7 



PRINCIPIORVM 




PHILOSOPHIA 

.. PARSTERTIA, 

t 

De Mundo adfpcBabiPi, 

- ' > 

Nvcntis jam quibufdam principiis rerum ma- *• 
terialiiim , qux non a prxjudiciis fenfuum , fcd 
alumine rationis ica petita funCj ut de ipib- fUeegitsri 
riim veritate dubitare nequeamus , examinan- 
dum cfl: , an ex iis folis omnia naturx phxno- 
mena poilimus explicare ; Incipicndumque ab lis qux 
maxime univerfalia funt , &: a quibus reliqua dependent ; $ 

nempe a generali totius hujus mundi adfpct^abilis con-. 
ftru^one. De qua ut rede philoibphcmur , duo funt in- 
primis obfervanda: Vnum, ut attendentes ad infinit^ 
fjei potentiam , & bonitatem, ne vereamur nimis ampla, 

& pulchra, & abfbluta ejus opera imaginari i fed e contra 
caveamus , ne fi quos forte limites , nobis non certo co- 
gnitos , in ipfis fiipponamus , non fatis magnifice de crea- 
toris potentia fentire videamur. 

Alterum , ut etiam caveamus, ne nimis fuperbe de no 
bis ipfis fentiamus. O uod fieret non modo , fi quos limi- 
tes, nopis nulla cognitos rauone , nec divina revelatione, mUfuf^rbi 
mundo vellemus affingere , tanquam fi vis noftrx cogita- *"**" *' 
tionis , ultra id quod a Deo revera fadum efl: , ferri pof- 
fet ; fed etiam maxime , fi res omnes propter nos fblos , d*m 
ab illo creatas efle fingeremus ; vel tantum , fi fines quos 
fibi propofuit in creando univerfo , ingenii noAri vi com- Mnd6munJ0 
prehendi pofTe putaremus; ‘ * 

Quamvis enim in Ethicis fit pium dicere , omnia a 1 '^^' 

I 1 Deo ' 



II. 
Cmvendim 
ntni- 








III. 

§ltuftnfH 
tUcip»Ult e- 
mni* pro- 
pter herm- 
Memf / iS » 
ejft. 



IV. 

Vep^ene- 

menn,five 

expenmtH- 

t'u ; qu'u 

eerMm mfm 

mt/philojo- 

pi/nulMm. 



V. 

§Im* fit r»‘ 
tie iifitm- 
rii nut- 
gmHdinit 
inter So- 
lem, Ter- 
rnmf^LM 



^8 Principiokvm Philosophi.® 

Deo propter nos fada elFe , ut nempe tanto magis ad a- 
gendasci gratias impellamur, cjulque amore incenda- 
mur i ac quamvis etiam fuo fenfu fit verum , quatenus Ici- 
licet rebus omnibus uti poflumus aliquo modo ; (altem ad 
ingenium noftrum in iis confiderandis exercenduni , 
Deumque ob admiranda ejus opera fulpicicndum : Ne- 
quaquam tamen eft verifimile , nc omnia propter nos fa- 
StA e(Te , ut nullus alius fit eorum ufiis ; efletque plane ri- 
diculum & ineptum id inPhyfica confideratione fuppo- 
nere i quia non dubitamus , quin multa exfiftant, vcl olim 
extiterint, jamque efle defierint , quae nunquam ab ullo 
homine vifa funt aut intelleila , nunquamque ullum ufum 
ulli praebuerunt. 

Principia autem quae jam invenimus , tam vafta funt 
& tam fcccunda , ut multo plura ex iis (cquantur , qu^ 
•in hoc mundo afpc£tabili contineri videamus j ac etiam 
multo plura, quam mens noftra cogitando perluftrarc 
unquam poffit. Sed jam brevem hiftoriam praecipuorum 
naturae phaenomen^iin , (quorum caufa! hic funt invefi^ 
gandae,) nobis ob oculos proponemus ; non quidem ut 
ipfis tanquam rationibus utamur ad aliquid probandum ; 
cupimus enim rationes effectuum a caufis , non autem c 
contra caularum ab effe^Ubus deducere : fed tantum ut 
ex innumeris effe^ibus , quos ab iifdem caufis produci 
pofic judicamus , ad unos potius , quam alios confideran- 
dos mentem noftram determinemus. 

Nobis quidem primo intuitu , terra caeteris omnibus 
mundi corporibus multo major efie videtur, & Sol & Lu- 
na caeteris ftellis : fed vifus defeftum indubitatis ratioci- 
niis emehdantes , inprimis advertimus Luna: a terra di- 
(lantiam circiter triginta terrae diametros xquare , Solis 
vero (excentas aut feptingentas. Quatdiftantias cum ap- 
parentibus Solis & Lunae diametris conferentes, facile ex 

ipfis 



Pars Tertia. 69 

ipds colligimus , Lunam quidem eflc multo minorem 
cerr^ , fed Solem efle multo majorem. 

Agnofeimus etiam , vifu ratione adjuto , Mercurium 
plus ducentis terrae diamefris a Sole diftaie ; Venerem 
plus quadringentis ; Martem nongentis aut mille ; lovem 
tribus millibus & amplius ; ac Saturnum quinque aut fex 
millibtls. ^ ^ 

Quantum autem ad fixas, non permittunt quidem 
phaenomena, utiplasa Sole aut terra non magis quam 
Saturnum diftare arbitremur , fed nulla obdant , quo mi- 
nus ad quantumlibet immenfam didantiam remotas efle 
dipponamus : colligitiirque ex motibus coeli infra expli- 
candis , eas a nobis efle adeo didantes , ut Saturnus ad 
ipfas comparatus videatur admodum propinquus. 

Ex quibus manifedum ed , Lunam & terram , fi ex lo- 
vc vel Saturno confpicerentur , multo minores efle appa- 
rituras , quam appareant lupiter & Saturnus c terra con- 
fpedi ; nec forte etiam Solem majorem vifiim iri , fi refpi- 
ccreturex Fixis, quam Fix* nobis e ftrra videntur : at- 
que idcirco , ut fine prarjudicio partes mundi afpedabi- 
lis inter fe comparemus , cavendum elTe ne Lunam , vel 
Terram , vel Solem magnitudine Stellas fiiperare arbi- 
tremur. 

Differunt autem inter fe Stellae non modo quod unae 
aliis fint majores ; fed etiam quod quaedam propria luce 
fulgeant, alix vero tantum aliena. Vt inprimis de Sole 
dubium efle non poted , quin lucem qua oculos nodros 
pcrftringit in fe habeat , neque enim tantam ab omnibus 
• Fixis fimul fumptis mutuari poted , cum ipfx tantam ad 
nos non mittant, nec tamen a nobis magis dident quam 
a Sole ■, ac nullum aliud corpus apparet magis radiofum , 
a quo illam accipiat ; fi quod autem eflet , proail dubio 
apparcrct.ldem de omnibus Stellis fixis facile credetur ab 
* 1 J iis, 



VI. 

fit ii- 
fianti* Tt- 
liqHorum 
fUnttM- 
rum m SoU. 

VII, 
FixM M» 
pojftfitpf»- 
HtHimk 
rtmatM. 



VIM. 
Terrxm ^ 
tctlo con- 
jptUam , 
non npfnri- 
turttm tjf» 
nifi Mt PU- 
netnm , I9- 

Vt «Mt S«- 

turno mi- 
nortm. 

IX. 
Solm 
Fix«tfr9~ 
frik Ut» 



netMi 
M S»le mH- 
tMMri. 



' 70 Princiuorvm Philosophiae 

iis, qui confiderabunc quam vividos radios vibrent , ac 
quantum a nobis & a Sole linc remotz : ii enim alkujus 
' Stellae fixas tam vicmi eflemus quam Solis , credibile cft 
eam ipfo non minorem , nec minus lucidam elTe appari- 
.H» turam. 

"x. Contra vero Lunam videmus , ea tantim parte Iplen- 
^r'*pu‘ quam Soli l^et obverfam ; fcnde cognolcimus illam 
" proprio lumine dellitutam , & camum radios a Sole 

acceptos verfus oculos noftros refledere. Quod idem et- 
iam de Venere perfpkrillorum ope obfervatur. idemque 
dc Mercurio , Marte, love & Saturno non difficulter per- 
fiiadccur, ex eo quod eorum lumen obtufiusfive placi- 
dius iit quam fixarum , & a Sole non adeo difient , quin 
poffint ab ipfo illuminari. 

Denique idem de terra experimur ; conflata enim eft 
ex opacis corporibus , quas Solis radios excipientia , illos 
non minus valide quam Luna refledunc ; quin etiam nu- 
bibus cfi involuta , quas licet multo minus opacas fine , 
quam plerasque aMa: ejus parces , fxpe tamen ipfas vide- 
mus , cum a Sole illullrantur , non minus albicantes elTc 
quam Lunam ; adeo ut fit fiatis manifidlum , eam ratione 
luminis a Luna , Venere, Mercurio, aliifique planctis non 
differre. 

Quod etiam confirmatur ex eo , quod Luna exiftente 
inter Solem & Terram , c^us facies quas a Sole non illu- 
firacur, debile quoddam l^imen offendat , quod facile 
conjicimus ad illam pervenire a terra , quas tunc radios a 
Sole receptos eam verfius rqfledit : minuitur enim paula- 
tim , prout pars terras a Sole illuminata , ab ea fe avertit. 

^ Atque omnino fi terram ex lovc refipiccremus , minor 

Soummttr . , ^ r \ r ' • ' 1 • 1 \ • 

FixM , qi^dem , Icd forte non minus lucida nobis appareret , 

Ttrram tn- quam hinc lupitcr appareat ; ex vicinioribus autem pla- 
major videretur; fied ex Fixis propter nimiam earum 

•diflan- 



XI. 

Tirrmm rM- 
rieni lumi- 
nkiPl*- 
netu non 
tlifftrrt. 



XII. 
Lun*m, 
eum nev* 
rft,k TerrA 
iUumim*r$. 



Pars Tertia. 71 

diftantiam, omnem confpedum effugeret. Ex quibus fe- 
quitur ipfam inter Planetas , & Solem inter Stellas fixas 
pofTc numerari. ^ ^ 

Differunt etiam inter fe Stelir in eo , quod illae quas 
fixas vocamus, eandem fcmper afe mutuo diftantiam, 
eundemque ordinem fervent ; aliae autem affiduc inter fe 
fitum mutent ; unde Planetae live errantes appellantur. nonmMtm 
Equidem , ut in medio mari tempore tranquillo , cum 
quis cx una navi alias eminus refpicit , inter fe fitur^ mu- 
' tantes , faepe poteft dubitare quibufnam cjftllis, & an non fUntt*- 
etiam fiia: , motus ( a quo procedit ifta fitus variatio) fit 
tribuendus; Ita errores Planetarum e terra confpedi, ta- 
les apparent ; ut ex ipfis fblis cognofei non poffit , quibuf- 
nam corporibus fint proprie tribuendi j Cumque fint val- 
de inaequales & implicati , non facile eft illos explicare , 
nili ex variis modis quibus poflunt intelligi , unum aji- 
quem eligamus , fecundum quem ipfbs fieri fupporfamus. 

In quem fineth inventx funt ab Aftronomis tres diverfje • 

hypothefes , hoc eft , politiones , quae non ut verx , fed 
tantum ut phxnomenis explicandis idonex confideran- 
tur. • 

Harum prima eft Ptolemxi,qux quoniam multis phx- x v r. 
nomenis adverfatur, (utinprimis incremento & decre- 
mento luminis , quod in Venere ficut in Luna obferva- 
tur) jam vulgo ab omnibus Philofbphis rejici fofet, ideo- Mtfmthf»- 
que hic a me prxtermittetur. . 

Secunda eft Copernici, & tertia Tychonis Brahe: qux x vi i. 
dux quatenus funt tantum hypothelcs , eodem modo Hypothtfir 
phxnomenis fatisfaciunt , & non magna inter ipfas difte- 
rentia eft, nifi quod illa Copernici aliquanto fimplicior 
fit & clarior ; adeo ut Tycho non habuerit occallonem il- " 7»'»'»- 
lam mutandi , nifi quia non hypothefin dumtaxat , fed 
ipfam rei veritatem explicare conabatur. 

Quip- 



XVIIL 
T^ehontm 
•vtrbo mi- 
nhs.fed r* 
f humet tu 
Terre tri- 
buert y 
qumm Ce- 
temicum. 

xix. 



72, PrINC IPIOKVM PHlLOSOPHIiE 

Quippe cum Copcrnicus non dubitaflcc motum terrae 
tribuere, hocTycho tanquam in Phyfica valde abfur- 
dum ; atque a communi hominum fenfu alienum voluit 
emendare : fed , quia veram moths naturam non fatis 
confideravit , verbo tantum afleru it terram quielcere , ac 
re ipla plus motus ei conceflit quam alter. 

Quapropter ego , in hoc tantum ab utroque diffen- 
iJU Meurm- tiens , quod omnem motum verius quam Tycho , cu- 
titutfu^ quam Copernicus fim terrae detradurus; illam hic 

eum'^ve- proponam hfpothcfin , quae omnium fimplicifliraa , & 
ritu quam tam ad phaenomena intelligcnda , quam ad eorum caulas 
Tjthenem, naturalcs invcftigandas accommodatillimadre videtur; 
ipfamque tantum pro hypothefi , non pro rei veritate ha- 
beri velim. 

Primo, quia nondum certi fumus, quantum a nobis di- 
luent ftellae fixae , nec poflumus eas fingere tam remotas , 
ut hoc phaenomenis repugnet , ne (fmus contenti fuppo- 
nere ipias elTe fupra Saturnum , ut vulgo omnes aclmit- 
tunt , fed libertatem fumamus quantumlibet altiores 
exiftimandi. Si enim earum altitudinem , cum diftantiis. 
hic fupra terram ^obis notis vellemus conmarare , illa , 
quxjam iis ab omnibus conceditur , non eflet minus in- 
credibilis quam quaevis major ; fi vero ad Dei creatoris o- 
mnipotentiam refpiciamus, nulla poteft cogitari tam ma- 
gna , ut*de6 fit minus credibilis quam quaevis minor. At- 
que rion tantum ad Planetarum , led etiam ad Cometa- 
rum phaenomena commode explicanda , maximum Ipa- 
tium inter illas & fphsram Saturni ponendum cife , iimra 
oftendam. 

Secundo , quia Sol in hoc convenit cum fixis , & cum 
flamma, quod lumeiva fe ipfb emittat ; putemus eundem 
etiam in motu cum flamma , & in fitu cum fixis conveni- 
re. Nempe nihil quidem hic fupra terram videmus eflTc 

mo- 



re. 

XX. 

■Tixtu fuf- 
fetttmdtu 
ejft is»- 
turne 
qH»m m»- 
xime di- 
ftsutes,. 



XXI. 
Selemi»- 
/i»rflM- 
me ex r»»- 
Uri» qui- 



Pars Tertia. 75* 

mobilius flamma ; nara & alia corpora , juxca qux poflca vaUt 
cft , nifi fint admodum folida & dura , particulatim dif- 
folvit, ac fecum movet ; fed tamen ejus motus fit tantum \^nidi{\x 
fecundum partes , & tota migrare non folet ex uno loco ***><> in 
in alium , nifi ab aliquo alio corpore , cui adhxreat, de- 
feratur : qua ratione poflumus etiam exiftimare Solem ^ 
conftare quidem ex materia valde fluida & mobilia qux 
omnes cocli circumjacentis partes fecum rapit ; fed in ^ 
hoc nihilominu%flcllas fixas imitari , quod non ex una 
cceli regione in aliam migrer. 

Neque incongrua videri debet Solis cum flamma com- ^ X 1 1. 
paratio , ex eo quod nullam flammam hic videamus qux 
non continuo egeat alimento , quod idem de Sole non difftrre. 
obfervatur. Ex legibus enim naturx, non mimis flamma, 
quam quodvis aliud corpus , ubi femel exiftit , feimper 
exiftere pcrfcvera*t , nifi ab aliqua caula externa deftrua- 
tur: fed,quia conflat materia quam-maxime fluida & mo»- 
bili , aflidue hic fiipra terram a materia circumjacente 
difllpatut} atque ideo eget alimento, hon ut eadem quae 
jam cxiflit confervetur , fed tantum ut, dum ipia extin- > 
guitur , fempef alia nova in ejus locum fubflituatur : So- 
lem autem non ita deflniunt partes cccli ei vicinx , ideo- 

que non ita eget alimento quo reparetur. Sed tamen et- 
iam infra bflendetur , novam femper matpriam in Solem • 
ingredi , & aliam ex eo elabi. ^ 

Hicque notandum efl , fi Sol in fitu non differat a fi- 
xis , ipfas omnes in unius alicujus fphxrx circumferentia mnet im e»-' 
non verfiiri , quemadmodum multi fupponunt , quia ille 
in eadem ifla fphxrx circumferentia efle nori potefl : Sed n*^dm^ 
ut Sol vaflum quoddam circa fe fpatium habet , in quo 
nulla Stella fixa continetur ; ita Cngulx fixx ab onq^bus 
aliis valde remotx efle debent, & unx multo magis qu^m circ*f,h». 
alfx , a nobis & a Sole diftare. Sic in hadifigura ii S fit t"'* 

• ir ° c 1 

^ iol, 



P A R S T E R T I A. ' yf 

Sol , F f erunt ftclla: ; atque alix innumerx , fupra & 

infra , & ultra hujus figurx planum , per omnes fpatii di- 
mcnfioncs /parHc intelligentur. 

Tertio , putandum cft , non tantum Solis & Fixarum , x x i v. 
icd totius etiam coeli materiam fluidam efle, five liqui- 
dam : quod jam vulgo omnes Aftronomi concedunt , 
quia vident phxnomena Planetarum vix aliter poflc ex- * 
plicari. 

Sed in hoc multi mihi videntur errare , quod fluidita- x x v. 
tcm cocio tribuentes , illud tanquam fpatium plane va- 
ciium imaginentur , ita ut motibus quidem aliorum cor- Z”rsirfi 
porum non refiftat , Ccd prxterca nullam habeat vim ad ccnttnt» 
ipla fecum deferenda : neque enim in rerum natura 
himtale vacuum efle poteft,ac fluidis omnibus hoc 
commune , ut ideo tantum non refiftant aliorum corpo- 
rum motibus , quod in fcipfis etiam habeant motum ; Et 
quia hic motus facile in omnes partes determinatur, ejus 
vi , cum in unam aliquam partem cft determinatus , ne- 
ceflarid fecum deferunt alia omnia corpora in fc conten- 
ta , qux a nulla cauftl externi retinentur, quantumvis 
ipfa fint fblida & quiefeentia & dura j ut ex ante di£Us cft 
m&nifeftum. 

• Quarto, cum videamus Terram nullis columnis fiifr xxvi. 
fultam, nullifquc funibus appenfam , fed circumquaque 
fluidifllmo tantum cocio cin<ftam efle , putemus quidem 
illam quicfccre , ac nullam habere propenfionem ad mo- 
tum , quandoquidem nullam advertimus j fed ne pute- 
mus hoc obflire , quominus ab ifto coelo deferatur, & 
ejus motibus immota obfcquatur : Vt navis , nullis ventis 
nec remis impulfa , nuUifque anchoris alligata , in medio • 
mari quiefeit , etfi forte aqux ingens moles occulto curfii 
delabens , ipfam fecum ferat. 

£t quemadmodfim exteri planctx in hoc cum terra 

' K z con- 



xxvn. • 

IdertujMt 

fentiendum 

$fft d* »- 

mnibut 

rLuittU. 



4DCVIII. 

TerrMm. 
froprii 



twn movr 
ri, ntcuUet 
TUntiat , 
^ummvU a 
tacUtrans- 
ftrstttur. 



PrINCIPIORVM PniLOSOPHliE 
conveniunt} quodlint opaci & radios Solis refle^anC) 
non immerito arbitrabimur illos etiam in hoc ei limiles 
efTe, quod unufquifque quiefcat in ea cccli regione in qua 
verfatur j quodque omnis variatio fitus qux in illis obfer- 
vatur } ex eo tantum procedat , quod omnis materia coe- 
li , qux illos continet , moveatur. 

Hicque oportet eorum meminifle qux de natura mo- 
tus fupra dida funt ; nempe illum quidem , (fi proprie 
loquamur , & fecundum rei veritatem , ) elTe tantum 
tranflationem unius corporis ex vicinia eorum corpo- 
rum , qux ipfum immediate contingunt > & tanquam 
quiclcentia (pedantur , in viciniam aliorum ; fed fxpc et- 
iam ex ufu vulgi adionem omnem > qua corpus aliquod 
ex uno loco in alium migrat , motum vocari ; &:hbc fen- 
fu dici polTe , eandem rem eodem tempore moveri ac 
non moveri , prout ejus locum varie determinamus. Vn- 
de fequitur nullum in terra , nec etiam in aliis planetis , 
motum proprie didum reperiri ; quia non transferuntur 
ex vicinia partium cceli qux illos immediate contingunt} 
quatenus illx partes coeli , ut immotx confiderantur. ad 
hoc enim debereht ab omnibus fimul (ejungi , quod non 
fit ; (ed quia materia coeli fluida eft , nunc unx cx ejus 
particulis > nunc alix > a Planeta quem contingunt re» 
moventur > idque per motum qui illis tanturq tribui de- 
bet, non autem Pl^etx; Quemadmodum partiales trans- 
lationes aqux & aeris , qux in terrx fuperficic fiunt , non 
tribui (olent ipfi terrx, fed illis aqux & abris partibus, qux 
transferuntur. % 

Motum autem fumendo juxta ufum vulgi , dicendum 
quidem eft Planetas alios omnes moveri , nec non etiam 
Splem & Fixas ; fed non nifi admodum incongrue idem 
de Terra dici poteft. Vulgus enim a Terrx partibus , ut 
^vkmotm immobilibus ipcdatis , (lellarum lo<A determinat; ha(^ 



«S 



XXIX. 
Hudum *t- 
UmmitHm 
Ttrrs. ejf$ 
tribuen- 






4 



Pars Tertia. 77 

que catenus moveri judicat , quatenus a locis ita determi- improprH 
natis recedunt : quod commodum eft ad ufum vita:, ideo- 
que rationi confentafteum. Quin etiani omnes ab ineun- fummtur-, 
te xtate putavimus , Terram non eHe globoi^ ied pia- . 
nam , & in ea efle ubique idemfurfum , & idem dcorlum, 
eofdcmque mundi cardines , Orientem , Occidentem , tietM mo- 
Meridiem , &: Septentrionem ; quibus idcirco lifi fumus 
ad reliquorum omnium corporum loca delignanda. Sed 
^ quis Philofbphus , animadvertens terram efle globum 
in coelo fluido & mobili contentum , Soldm- autem &: 

Stellas fixas eundem femper inter fc fltum fervarc , his 
utatur ut immotis ad illius locum determinandum , &: * 

ideo aflirmet ipfam moveri , abfque ratione loquetur. 

JMam primo, juxta philofophicum fcnlum , locus deter- 
minari non debet per corpora valde remota , quales funt 
fix2B, fed per contigua ejus quod dicitur moveri. Ac dein- 
de , juxta flfum vulgi , non eft cur Fixas confideret ut im- 
motas , potius quam terram , nifi quod putet ultra ipfas 
non efle ulla alia corpora , a quibus feparentur , & quo- 
rum refoedu dici poflint moveri , terra autem quiefeere , 
illo fenm quo dicit terram moveri refpeftu Fixarum. At- 
qui hoc putare a ratiSne eft alienum ; cum enim mens 
noftra fit talis natura: , ut nullos in mundo limites agno- 
fcat , quifquis ad immenfitatem Dei , & fenfuum noftro,- 
rum infirmitatem attendet , aequius efTe judicabit fufpica- 
ri , ultra illas omnes ftellas fixas quas videmus , fort^ elfc • 
alia corpora , ad quae comparata terra quiefeere , ipfx au- 
tem omnes fimul moveri dici poflint, quam fufpicari nul- 
la pofle talia elTe. , 

Sic itaque fublato omni fcrupulo de terrae motu, pute- X x x. 
nuis totam materiam cocli in qua Planetx verfantur , in 
modum cujufdam vorticis , in cujus centro eft Sol, c»seUmi 
duc gyrare , ac ejus partes Soli viciniores celerius moveri 



K 



quam 



ftrri. 





i 





p 



78 Principiorvm Philosophia 
quam remotiores , Planetafque omnes, (equorum nu-. 
mero eft Terra ,) inter eafdem iftius cceleftis materi* par- 
tes femper veriari. Ex quo folo , fine ullis machinamen- . 
tis , omnia ipforum phaenomena facillime intelligentur. 
Vt enim in iis fluminum^cis , in quibus aqua in le ipiam 
contorta vorticem fecit , fi variae feftucae illi aquae incum- 
bant , videbimus ipias fimul cum ea deferri , & nonnullas 
etiam circa propria centra converti , & c6 celerius inte- 
grum gyrum ablblvere, quo centro vonicis erunt vicinio- 
res ; & denfque , quamvis femper motus circulares affe- 
ctent , vix tamen unquam circulos omnino perfcCk)s de- 
feribere , fed nonnihil in longitudinem & latitudinem 
aberrare. Ita eadem omnia de Planetis abfque ulla diffi- 
cultate poffumus imaginari , & per hoc unum cunCta eo- 
rum phsnomena explicantur. 





rA 




. Pars Tertia. 

Sit itaque S Sol , & omnis materia coelefHs eum cir- 
cumjacens ita moveatur in cafdem partes , nempe ab Oc- 
' cidente per Meridiem verfiis Orientem y five ab A per 
B verfus C ; (upponendo polum Borealem fupra hujus 
figurx planum eminere, ut eaquzeft circa Saturnum, 
impendat fere annos triginta ad eum per totum circulum 
( deferendum ; ea vero qnx eft circa lovem , intra annos 
I a illum cum ejus alTeclis deferat per circulum : Sic- 
que Mars duobus annis, Terra cum Luna uno anno, 
Venus otfto menfibus , & Mercurius tribus , circuitus 
fuos in circulis <0* y T , $ , $ , materia coeli eos deferente , 
ab/blvant. • * 

Nec non etiam corpora quxdam opaca , perfpicillo- 
rum ope nobis confpicua , qux dicuntur Solis maculx , 
ipHufque fuperHciei contigua funt, (patio viginti fex die- 
rum eum circumeant* ^ 

Ac prxterea , ut fxpe in aquarum vorticibus vidi con- 
tingere , in majori illo coeleftis materix vortice , fint alii 
minores vortices , unus in cujus centro fit lupiter , alter 
ili cujus centro Iit Terra , qui in cafdem partes ac major 
vortex ferantur &c ille qui habet lovcra in centro , defe- 
rat circa ipdim quatuor ejus affeclas , tali celeritate, ut re- 
motiilunus diebus i 6 , (equen^ diebus 7 , tertius horis 
8 j , & centri proximus horis 4 z unum circuitum perfi- 
ciat ; ficque , dum femel in majori circulo circa Solem fe- 
rentur , minores fuos circulos circa lovem aliquoties per- 
currant ; Eodemque modo vortex , qui habet Terram in 
centro , efficiat ut Luna menfis fpatio eam circumeat , 
ipfa autem terra fingulis diebus, circa proprium axem in- 
tegrum gyrum abfolvat y ita ut eodem tempore quo Ter- 
ra &: Luna circulum communem femel peragrabunt , ter- 
ra 3 ^ 5 vicibus circ^ropriuixi. centrum , & Luna duo- 
decies circa terram vmacur. 



XX xr. 

§lH»mcd 0 
fi/tguli Pt/f- 
nttt 
rMntmr. 



xxxrt 

§luomod» 
ttUm Selh 
mMcuU. 

xxxiir. 

§^uomodo 
ttUm T*r- 
r« circ» 
frepritit» 
eentrum , 

circ» 7>r-. 
TMm vth»' 
tur. 



DenL- 



XXXIV. 
MotMi coe- 
lorum non 
ejft perfeci 
ttrcuUrts. 



XXXV 
Do aherru- 
tiom Vl*- 
neturum 
in UtituJi- 
nem. 










8o Priucipiorvm Philosophije 

Denique ne putemus omnia centra Planetarum accu- 
rati in eodem plano femper confillere, nec circulos quos 
deferibunt efle omnino perfeitos ; fed, ut in omnibus aliis 
rebus naturalibus contingere videmus > ilki tantum prae- 
terpropter talia efle , ac etiam labentibus feculis- conti- 
nuo mutari arbitremur. 

Nempe fi haec figura repraelentct planum , in quo cen- 
trum Terra: toto anno vcrlatur, quod vocatur planum 
Eclipticae > atque ope Fixarum in coelo determinatur, pu- 
tandum efl unumquemque ex aliis Planetis , in alio quo- 
dam pkno verfari, acLhoc nonnihil inclinato, &: ipfum 
interlccaii^ ia linea quae tranfit per centrum Solis; itauc 
Sol in omnibus iftis planis reperiatur. Exempli c^pla, or- 
bita Saturni fecatnunc Eclipticam infignis Cancri & 
Capricorni, fiipra ipfam autem attollitur , hoc eft ver- 
fus Borgam inclinatur in Libra , &: infra eandem verfus 
Auftrum deprimitur in Ariete, angulufque ipfius incli- 
nationis eft circiter graduum ly. ficque aliorum Planeta- 
rum orbit« fecant Eclipticam in aliis locis ; fed inclinabo 
in love & Marte eft minor , in V enere uno circiter gradu 
major, &c in Mercurio maxima : eft enim fere 7 gra- 
duum. Ac praiterca etiam Solis maculx ( faltem fi verae 
fint obfervationes Scheincri S. L poft cujus diligentiam- , 
nihil circa iftarum macularum phaenomena defiderari 
pofle videtur) in planis 7 gradibus aut amplius ad Eclipti- 
cam inclinatis, circa ^lem volvuntur; adeo ut carum 
motus, hac in re non differat a motibus Planetarum. Lu- 
na etiam circa terram fertur, in plano quod 5 gradibus ab 
. Ecliptica defledit ; &: Terra circa proprium axem in pla- 
no Aquatoris gradibus ab Ecliptica defledente ; 
quod planum ^Equatoris ipfa fecum defert. Atque hx 
Planctarum aberrationes ab Ecli^ica , vocantur motus 
in latitudinem. • ^ 

. ; . _ Ipfo- 



Pars Tertia. 8 i 

Ipfbrum autem circuitiones circa Solem , vocantur 
motus in longitudinem : Hique etiam in eo aberrant , 
quod non xqualiter ubique a Sole diftcnt ; fed hac ztate, 
Saturnus ab eo remotior ell in Sagittario quam in* Gemi- 
nis , vicefima circiter dillantis fux parce ; lupiter in Li- 
bra remotior cft qu4m in Ariete ; ficque alii Planetae ha- 
bent Aphelia 6c Perihelia fua aliis in locis. Pof); aliquot 
autem kcub , haec omnia mutata elTc deprehendentur ; 
ac hnguli Planetx , nec non etiam Terra , planum in quo 
nunc ed Ecliptica) diverfisin locis iecabunt) Sc paulo 
magis vel minus ab illa defledent ; Sc illorum maximx ac 
'minii^ a Sole diilantix , in aliis (ignis reperientur. 

lam,vero non opus c(l ut odendam , quo pado ex hac 
hypothefi (equantur phxnomena dici & notiis , xdatis & 
hyemis, five accelTus Solis ad Tropicos, &ejufdcm re- 
cclTus, phadum Lunx ; Eclipfium) dationum & retrogra- 
dationum qux apparent in Planctis , pcxcclTioms xqui- 
notliorum , variationis in obliquitate Eclipcicx , ac liini- 
lia : facile enim ab illis , qui vel prima elementa Adrono- 
mix didicerunt , intcUigentur. 

Sed breviter adhuc dicam, quo patio ex hypothefi 
BraMfcana, quam vulgq jam admittunt illi omnes*, qui C«- 
pcrnicanam repudiant, plus motus Terrx quam per hanc 
tribuatur. Primo, manente Terra juxta eorum opinio- 
nem immobili, nccclTe ed ut totum coelum una cum del- 
lis , circa ip(am fingulis diebus volvatur ; quod .intelligi 
non poted , quin fimul intelligatur fieri tranfiationem o- 
mnium partium terrx , ex vicinia partium coeli quas tan- 
gunt , in viciniam aliarum ; cumque hxc trandatio fit re- 
ciproca , ut fupra ditium ed , & eadem plane vis five |a- 
tlio , ad illam requiratur in terra atque in coelo , nulla ta- 
tio ed cur propter iplam , coelo potius quam terrx mo- 
tum tribuamus; quinimo, juxu fuperius dida, terrx dun> 

L taxat 



xxxvi. 

Df motuiH 
longitudi- _ 



ntm. 



XXXVIL 

Phtnomt- 

na ommim 

ftr hmne 

hyfothtJi§ 

fMCtlUmk 

tnuUigi. 



xxxviir. 

Imxt» 
thenU By~ 
fothtpn 
dicindum 

movtri 
are» pre- 
prium etn~ 
trum. 



^ t .i 




XXXIX. 
At ttism 
iUmm mo- 
•utri tircM 
Seltm mttM 
»n^o, 



LX. 
TtrrA 
trmnJlMtit- 
ntm nul- 
Um tffittrt 
mJptSut Ji- 
vtrfitMttm 
in fixit. 



82- Princ ipioR VM Philosophiae 
taxat eft tribuendus ; quia fit fecundum totam ejus fu- 
pcrficicm , non autem eodem modo fecundum totam 
fuperficiem cceli,fcd tantum fecundum partem conca- 
vam , terra contiguam , qua ad convexam comparata 
perexigua eft. Nec refert li dicant , fe non tantum puta- 
re concavam coeli ftellati fuperficiem a terra feparari, 
fed fimul eciam convexam ab alio coelo illud ambiente , 
nempe a coelo cryftallino vel Empyreo ; atque hanc efle 
rationem cur illum motum ccclo potius tribuant quam 
terra. Nullum enim haberi poteft argumentum , quO 
probetur fieri talem feparationem , totius fuperficiei con- 
vexa coeli flellati , ab alio coelo ipfum ambientp ; fed 
plane ex arbitrio illam fingunt. Atque ita juxta ipfb- 
rum hypothefin , ratio cur motus fit terra tribuendus eft 
certa & evidens ; ratio vero cur illum coelo tribuant , & 
terra quietem , eft incerta , & a fbla illorum imamnauonc 
effida. 

Ex eadem Tychonis hypothefi , Sol motu annuo circa 
Terram gyrans , non modo Mercurium & Venerem , fed 
etiam Martem , lovem & Saturnum qui ab eo remotiores 
funtquam terra , fecum ducit : quod intelligi non poteft , 
prafertirA in coelo fluido , quale illud fupponunt, t^uin 
tota coeli materia interjacens fimul feratur , & interim 
Terra vi aliqua feparetur , a partibus illius materia fibi 
contiguis, atque in ea circulum deferibat. quapropter 
hac rurfus feparatio-, qua eft totius Terra, ac peculiarem 
in ea adionem requirit , ejus motus erit dicendus. 

Vnus autem adhuc in mea hypothefi fcrupulus manet, 
ex eo , quod fi Sol eundem femper fitum inter Fixas fer- 
vet, nccefle fit Terram qua circa illum fertur, adipfas 
acCedere ac recedere toto fua orbita intervallo ,,quod ta- 
men exphanomenis non potuit hadenus deprehendi. 
Sed hoc excufatur per immenf^ diftantiam , quam inter 



Pars Ter. t i a. 8j 

nos & fixas cflc fupponimus ; talem fcilicct , ut totus ille prefter 
circulus quia Terra deferibitur circa Solem, fi ad eam 
comparetur, inftar punfti lit habendus. Quod tateqr m- jiantism. 
credibile videri pofle , magnalia Dei conliderare non afi 
fiictis , & terram ut prxeipuam partem univerfi , ac do- 
micilium hominis propter quem extera omnia fafta fint , , 

fpedantibus : fed Aftronomis , qui jam omnes feiunt , il- 
lam ad coelum comparatam indar pundi efle, non ita mi- 
rum videri debet. 

Ac prxterea Cometx , quos jam latis condat in nodro X l i. 
aere non verfari , ut nimis rudis antiquitas opinabatur , 
vadidimum idud fpatium inter fphxram Saturni & Fixas rum di- 
requirunt , ad omnes fuas excurfiones abfolvendas : adeo 
enim varix funt , adeo immanes, & a Fixarum dabilitate, 
atque a regulari Planetarum circa Solem circuitione adeo 
diferepantes., ut ablque eo ad nullas Naturx leges revo- 
cari pode videantur. Neque nos movere debet quod 
Tycho & alii Adronomi , qui diligenter eorum paralla- 
xes invedigarunt , dixerint tantum illos ede fupra Lu- 
nam , verfus fphxram Veneris aut Mercurii , non autem 
fiipra ipfiim Saturnum: hoc enim non minus rede ex 
filis calculis concludere potuident , quam illud ; fed cum 
dilputarent contra veteres , qui Cometas inter meteora 
fublunaria numerabant ; contenti fuerunt odendere il- 
los in cocio ede ; nec aufi funt, omnem altitudinem quam 
calculo deprehendebant iis tribuere , ne minus facile cjy- xl i i. 
deretur. 

Prxter hxc autem generaliora, podent adhutnarticu- ” 
laria multa , hon modo circa Solem , Planetas , Cometas mm ,*d 
& fixas , fed prxeipue etiam circa terram (nempe illa o- 
mnia quxincjus lu perfide videmus) inter phxnomcna tintrty fid 
hic recenferi. Vt enim veram hujus mundi afpeftabilis na- nc»ofMuff$ 
turam agnofeamus , non fatis ed aliquas caulas invenire , *^**J^^ 

L 1 , per ipictrt. 



XLIII. 

Vix fieri 
fefi* quin 
cAuf* , ex 
quibut e~ 
mm* fhe- 
nomtnn * 
elnri dedu- 
euntMTyfint 
•veru. 

XLIV. 
Me tmmen 
eae y qua* 
hie exfe- 
nam,fre 
hyfethefi- 
!mt tan- 
tum haberi 
velle- 



XLV. 
Meque et- 
iam hie 
nennuUae 
ajfumftu- 
rum y qmat 
eenfiat fai- 
fiuejfe. 



84 PRINCJPIOR V M PHILoToPHIil 
per quas ca qux iacoelo eminus afpicimus explicentur; 
kd ex iifdcm etiam > illa omnia qux in terra cominus in- 
tuemur , deduci debent. Atqui non opus eH, ut illa o- 
nmia confideremus ad rerum generaliorum caulas deter- 
minandas ; led tum demum iplas-poftea, reSte a nobis de- 
terminatas fuifle cognofccmus , aim ex iifdem non ca 
dumtaxat ad qux rclpcximus , fed alia etiam omnia , de 
quibus antea non cogitavimus , explicari adverremus. 

Et certe , fi nullis principiis uramur nili evidentilfimc 
pcrfpcdis, fi nihil nifi per Mathematicas confequentias 
ex iis deducamus , & interini illa qux fic ex ipfis deduce- 
mus, cum omnibus naturx phxnomenis accurate con- 
Icntiant , injuriam Deo facere videreniur , fi caulas rerum 
hoc pa^oanobis inventas fallas clle fulpicaremur tan- 
quam fi nos tam imperfectos genuillet , ut ratione noftra 
ret^e utendo fallamur. 

Verumtamen ne etiam nimis arrogantes ellc videa- 
mur , fi de tantis rebus philolbphando , genuinam earum 
veritatem a nobis inventam efle aflirmeraus , malim hoc 
in medio relinquere, atque omnia qux deinceps fum Icri- 
pturus tanquam hypothefin proponere j qux quamvis 
fal^ ellc exilHmetur , fatis magnum operx pretium mc 
fecific arbitrabor , fi omnia qux ex ipla deducentur cum 
experimentis confentiant. Ita enim ex ea tantundem uti- 
litatis ad vitam , atque ex ipfius veritatis cognitione per- 
cipiemus. 

Quinimo etiam , ad res naturales melius explicandas , 
carum caal^ altius hic repetam , quam iplas unquam cx- 
titilTc e?TilIimem. Non enim dubium cft , quin mundus 
ab initio fuerit creatus cugi omni fua perfedionc , ita ut 
inco& Sol & terra &c Luna, &c ficUx extiterint ; ac etiam 
inteyra non tantum fiicrint lemina plantarum , led ipfx 
plantx i nec Adam & £va nati fint infantes, fcd fadi lint 

ho- 



Pars Tertia. 8y 

homines adulti. Hoc fides Chriftiana nos docet; hoc- 
que^tiam ratio naturalis plane perfiiadet. Anendendo 
enim ad immeniam Dei potentiam , nonpofliimus exi- 
ftimare illum unquam qindquam fecifle, quod non o- 
mnibus fuis numeris fuerit abfolutum. Sed nihilominus , . . 

ut ad plantarum vel hominum naturas intclligendaSj lon- 
ec melius cft confiderare , quo pa^ paulatim ex femini- * 

bus nafei poilint, qu^ quo pado a Deo in prim^ mundi 
origine creati fint; ita fi quae principia poflimus excogita- 
re , Talde fimplicia & cognitu facilia , ex quibus tanquam 
ex feminibus quibufdam , & fidera & terram , & deni- 
que omnia qux in hoc mundo afpedabili deprehendi- 
mus oriri potuific demonfhremu$, quamvis ipCi nunquam 
fic orta efle probe fciamus ; hocpafto tamen eorum na- • • 
turam longe melius exponemus , qu^ fi tantum , qualia 
jam fint , ^feriberemus. Et quia talia principia mihi vi- 
deor invenifle , ipfa breviter hic exponam. 

Ex antediftis jam confiat , oifinium mundi corporum x L v L • 
unam & eandem efle materiam , in quaflibet partes divi- 
fibilem , ac jam reipfa in multas^ivifam , qux diverfimo- hUsfumo 
de moventur , motufquc habent aliquo modo circulares , 

& femper eandem motuum quantitatem ui umverfocon- 
fervant. At quam magnx fint ifix partes materix , quam fUt»nd». 
celeriter moveantur , & quales circulos deferibant , non 
pofllumis fbla ratione determinare; quia potuerunt ifia 
innumeris modis djverfis a Deo temperari, & quemnam 
prx exteris elegerit , fbla experientia dotare debet : lam- • • 
que idcirco nobis liberum efi , quidlibet de illis aflume- 
re , modo omnia , qux ex ipfb confequentur , cum expe- 
rientia confentiant.Itaque fi placet, fupponemus omnem 
illam materiam , ex qua hic mundus adfpedabilis efi 
compoiitus , fuiffe initio a Deo divifam in particulas 
quam-proxime inter fe xquales , & magnitudine medio- 

L 3 cres , 



Pars Tertia.’ 
crcs , fivc medias inter illas omnes, ex quibus jani coeli at- 
que aftra componuntur , eafque omnes , tantundem mo- 
tus in febabuilTc, quantum jam in mundo repetitur ; & 
aequaliter fliiflc motas, tum fingulas circa propria fua 
centra, &fcparatim afe m^ltll6, ita ut corpus fluidum 
componerent, quale ccclum efle ‘putamus ; tum etiam 
plures fimul , circa alia quardam punfta aeque a Ce mutuo 
remota , & eodem modo difpoiita , ac jam funt, centra fi- 
xarum*; nec nen oeiam circa alia aliquanto plura , qux x- 
quent numerum planetarum. Itafcilicct ut illx omnes, 
qux continebantur in Ipatio A E I, verterentur circa pun- 
ftum S , &: qux continebantur in fpatio A E V , circa F, 

Se ita de exteris : ficque tot varios vortices componeitnt, 
quot jam aftra funt in mundo. 

Qux pauca fiifficerc mihi vidennir , ut ex iis tanquam x l v n. 
caufis, omnes qui in hoemundd apparent effedus, fe-^^’’"^ 
eundum leges naturx lupra expolitas oriantur. Et non 
puto alia fimpliciora , vel intcllcftu faciliora , vel* etiam tMumren 
probabiliora rerum principia pofle excogitari. Etficnim 
forte etiam ex Chao per leges Naturx, idem ille ordo Im^utex 
qui jam eft in rebus deduci poflet, idque olim fufeeperim *>/» 
cxplicandum ; quia tamen confufio , mimis videtur con- 
venire cum fumma Dei rerum creatoris perfectione , tjftfojpnt. 
qu^ proportio vel ofdo , & miniis diftinCte etiam a no- 
bis percipi poteft; nullaqiic proportio , nulliilve ordo 
fimplicior eft , & cognitu facilior , quam ille qui conftat 
omnimoda xqualitate: idcirco hic fuppono omnes mate- 
rix particulas , initio fiiilTc tam in magnitudine , quam in 
•motu inter fc xquales , & nullam in univerfo inxquali- 
tatem relinquo, prxtcr illam qux eft in fitu Fixarum, 

& qux unicuique ccclum noCto^intuenti, tam clare appa- 
ret ,*ut negari plane non poflit. Atque omnino parum re- 
fen . quid hoc paCto fupponatur , quia poftea juxta leges 

‘ . natu- 



88 PriNcipiorvm Philosophia 
* naturae eft mutandum. Et vix aliquid fupponi poteft , cx 
quo non idem effedus ( quanquam fortafle operofius ) 
per cafdcm naturae leges deduci podit : Cum enim illa- 
rum ope, materia formas omnes quarum eft capax, fuc- 
cedlve affumat , fi formas idas ordine confideremus , tan- 
« dem ad illaun qua: eft hujus mundi poterimus devenire ; 
adeo ut hic nihil erroris ex falfa fuppolitione ftt timen- 
. • , dum. 

XLviii. Itaque, ut natura: legum efficacitatem. in propofita 
hypothefi oftendere incipiamus , confiderandum eft illas 
hftUmM*- particulas, in quas totam hujusmundi materiam initio 
* rupmrti- vdivifam fuifte fupponimus , non potuifle quidem initio 
fpha:ricas , quia plures globuli fimul Jundi , fpatium 
net. continuum non replent ; Icd cujufcimque figura: tunc 
fuerint, eas non potuifle (ucceftli temporis non fieri ro- 
tundas , quandoquidem varios habuerunt motus circula- 
res. Cum enim in principio fatis magna vi mot.x fuerint, 
ut unas^ab aliis fejungerentur , eadem illa vis perfeverans , 
haud dubie fatis magna etiam fuit , ad earum omnes an- 
gulos, dum fibi mutuo poftea occurrerunt , atterendos : 
ad hoc enim non tanta, quam ad illud , requirebatur. £t 
cx hoc fblo , quod alicujus corporis anguli fic atteran- 
tur , facile intelligimus illud tandem heri rotundum : 
quia hoc in loco nomen anguli , <id omne id , quod in tali 
corpore ultra figuram fphatricam prominet , eft exten- 
dendum. 

X L I X. Cum autem nullibi fpatia omni corpore vacua cfTc pof- 
fint, cumque rotundx illx materiae particula: fimul jun- 
^^hlricM4 i perexigua quaedam intervalla circa fe relinquant , 
Mium necefie eft ifta intervalla quibufdam aliis materix ramen- 

figuras 
ratione 

Nempe dum earum materia: particula- 
* nim , . 



tis minutiffimis, 
tilibrim. bus , eafque pro 
tibus , impleri. 



ad ipfa implenda aptas habenti- 
loci occupandi perpetuo mutan- 



1 



mevtrt. 



Pars Tertia. Sp 

nim , quae fiunt rotunda: , anguli paulatim atteruntur , |d 
quod cx ipfis eraditur adeo cft minutum , & tantam cele- 
ritatem acquirit , ut fola vi fiii motus-in ramenta innume- 
rabilia dividatur ; ficquc impicat omnes angulos , quos a- 
lix materia: particula: fubingredi non poiTunt. 

Notandum enim cft , quo minora funt ifta particula- L. 
rum aliarum ramenta , c6 facilius moveri , atque in alia 
adhuc minutiora comminui pofte : Quia quo minora, c6 
plus habent fuperficici , pro ratione fua: molis : Sc occur- tuitufueU. 
runt aliis corporibus fecundum fuperficiem j dividuntur 
vero /bcundum molem. 

Notandum etiam cft ipia multo celerius agitari, quarn L i- 
alias materia: particulas , a quibus tamen fuam agitatio. 
nem acquirunt : quia dum ha: per rcftas & patentes vias 
feruntur , expellunt ifta per obliquas & anguftas. Eadem 
ratione , qua videmus cx folle , quamvis lente claudanir , 
acrem tamen valde celeriter egredi , propter anguftiam 
Viae per quam tranfit. lamquc fupra demonft ratum eft , 
aliquam materiae ponionem celerrime moveri , ac in par- 
■ccs rcipfa indefinitas dividi debere , ut varii motus circu- 
lares & inaequales , fine rarefa«ftione vel vacuo fieri pol- 
fint , nec ulla alia prxter hanc ad id apta reperitur. 

lam itaque duo habemus genera matcriaB valde diver- Lir. 

(a, quae duo prima elementa hujus mundi afpedabilis dici V** 
poliunt. Primum eft illius , qux tantam vim habet agita- 
donis , ut aliis corporibus occurrendo , in minutias inde- 
finitx parvitatis dividatur , & figuras fuas ad omnes angu- 
lorum ab iis relictorum anguftias implendas accommo- 
det. Alterum eft ejus , qux divifacft in particulas^ Iphxri- 
cas , valde quidem minutas , fi cum iis corporibus , qux 
oculis cernere pofllimus, comparentur ; fcd tamen certx 
ac dctermfnatx quantitatis , &c divifibiles in alias multo 
minores. Tertiumque paulo poft inveniemus , conftans 

M - - par- 



mtntm. 



LIII. 
I>« etism 
ia illo caelo t 



Pars Terti aI 
partibus vcl magis craffis , vel figuras minus ad motum 
aptas habentibus. £tex his tribus omnia hujus mundi 
aipedabilis corpora componi oftendemus : Nempe So- 
lem & Stellas fixas ex primo , ccelos ex iecundo , & Ter- 
ram cum Planetis & Cometis ex tertio. Cum -enim Sol 
& Fix£ lumen ex (e emittant ; coeli illud tranfmittant ; 

Terra , Planctae , ac Cometae remittant : triplicem hanc 
differentiam in afpc^um incurrentem , non male ad tria 
elementa referemus. 

Non male etiam omnem materiam , in fpatio A £ 1 
comprehenfam , quae gyrat circa centrum S , pro primo 
coelo fumemus ; & omnem illam quae circa centra F , f , 
innumerabiles alios vortices componit , pro fecundo j £t 
denique quidquid ultra illos duos coelos repetitur > pro 
tertio. Fxiilimamufque hoc tertium, refpeflu fecundi eflc 
immenfum , & fecundum refpeflu primi permagnum. 

Sed tertii coeli confidegitio non efl hujus loci ; quia nullo 
modo a nobis fpcflari potefl in hac vita > & dc mundo 
tantum afpeftabili tradamus. Vortices autem quorum 
centra F,f, omnes fimut pro uno tantum coelo numera- 
mus , quia flib una & eadem ratione a nobis confideran- 
tur ; Sed vorticem S > licet hic non appareat ab aliis di- 
verfiis, pro peculiari tamen coelo, & quidem omnium 
primo fumimus ; quia Terram habitationem noflram 
paulo pofl in illo inveniemus , ideoque multo plura in 
ipfb habebimus fpedanda quam in reliquis , & nomina 
rebus non propter ipfas , fed tantum ad noflras de iis co- 
gitationes explicandas imponere folemus. 

Crevit autem initio paulatim materia primi elementi , 
cx eo quod particula: fecundi , afliduo motu fe invicem 
magis ac magis attererent i cumque major ejus quantitas fer. nat a 
fuit in univerfb, quam neceffe erat ad implenda exigua il- 
la fpatia , qus inter particulas fphxricas fecUndi clemen- 

M z ti, ■ * 



LIV. 



PRINClPIORYMpHILOSOPHliE 
ti , fibi mutuo incumbentes reperiuntur , quidquid ex ea 
refidui fuit , poftquam (patia ifla impleta funt , ad centra 
S , F , f , confluxit : ibique corpora quardam (phairica 
•fluidillima compofuit ; nempe Solem in centro S , ac 
Stellas fixas in aliis centris. Poftquam enim particulae fe- 
cundi elementi fuerunt magis attritae, minus fpatii oc- 
cuparunt qu^ priiu , nec ideo ad centra ufque fe ex- 
tenderunt , fed ab iis aequaliter omni ex parte recidentes, 
loca ibifphaerica reliquerunt, a materia |>rimi elemen- 
ti , ex omnibus circumjacentibus locis eo aflUuente , re- 
• 

Lv. Ea enim eftlex Naturae , Ut corpora omnia quae in or- 
bem aguntur, quantum in fe eft, a centris fui motus rece- 
dant. Atque hic illam vim , qua Cc globuli fecundi ele- 
menti, nec non etiam materia primi circa centra S F con- 
gregata , recedere conantur ab iftis centris , qu^ potero 
accuratilfime explicabo: In ea enim fbla lucem conlifterc, 
infra oflendetur ; & ab ipfius cognitione multa alia de- 
pendent. 

LVi. Cum dico globulos fecundi elementi recedere conari 
^ circa quae vertuntur , non putandum eft idcirco 

tum in Tf nie illis aliquam cogitationem affingere , ex qua ptocedat 
bmiMni. ifte conatus ; fcd tantum ipfos ita efle fitos , & ad motum 
IttUigmdM l^icitatos , ut revera fint eo verfus ituri , fi a nulla alia cau- 
fa impediantur. 

LVii. Quia vero frequenter rnultxcaufae diverfx agunt fi- 
^ idem corpus , atque unae aliarum effc«ftus impe- 
torfortee- diunt , prout ad has vcl iUas refpicimus , diccrc poffumus 
ipfum eodem tempore tendere , five ire conari , verfus di- 
verfas partes. Vt exempli caufa , lapis A , in funda E A , 
circa centrum E rotatus , tendit quidem ab A verfus B, 
fi omnes caufie qua: concurrunt ad ejus motum determi- 
nandum , fimul fpeftcntur , quia revera co-verfus fertur ; 

Sed 



nsiiu »d 
divtrfos 
notm fi- 
mnl tjf» 
ftjpnt. 






Pars Tertia. ^5 

reTpiciaimis ad (olam vimmotiu quxin ipfbeil, 
dicemus illum cum eft in punfto A , tendere verfus C , 
juxM legem motus fupra expolitam : ponentes fcilicet li- 
neam A C elTe redam> qus tangit circulum in 



Si enim lapis e fiinda egrederetur , eo temporis momen- 
to , quo veniendo ex L pervenit ad punitum A', revera 
pergeret ab A verius C , non vcrliis B j ac quamvis fiin- 
da hunc effeitum impediat , non tamen impedit cona- 
tum. Si denique non refpiciamus ad totam iltam vim 
motus , fed tantum ad illam ejus panem quae a funda im- 
peditur , eam Icilicet dillingucntes ab alia cju« parte quae 
Ibrtitur fuum effeitum , dicemus hunc lapidem > dum eft 
in punito A , tendere tantum verfus D , live recedere 
conari a centro E , fecundum lineam reitam E A D. 

Quod ut clare intcllicatur , conferamus motum quo 

M s lapis 



LVIII. 

§lumod9 
0MqMAtir- 
tMUrittr 
moventur, 
'nuentur 
recedere » 
centro fut 
. motut. 



I 



54 Principiorvm Philosophia * 
lapis in punfto A cxiftcns , ferretur vcrfus C,(ianuUa 
alia vi impediretur , cum motu quo formica in eodem 
pundo A exiftens , moveretur etiam verfus C, fi linea 
E Y eflet baculus , fiipra quem redla incederet ab A ver- 
fus Y , dum interim ipfe baculus verteretur circa cen- 
trum E , ac ejufdem baculi punitum A , defcribcret cir- 




culum ABF, eflcntquehi duoniotus fta inter fe con- 
temperati , ut formica perveniret ad X cum baculus eC- 
fet in C , & ad Y ciim baculus eflet in G , atque ita 
ipia femper exifterct in lincjl reita A C G. Ac deinde 
conferamus etiam eam vim , qui idem lapis, adus in tun- 
dafecundum lineam circularem ABF, recedere cona- 
tur a centro E , fecundum lineas re<^s AD, B C , 
F G, cum conatu qui remaneret in formica, fi vinculo vel 
glutino aliquo detineretur in punito A, fupra baculum 
E Y , dum interim ifte baculus eam deferret circa cen- 
trum E , per lineam circularem A B F, ac ipfa totis viri- 



Pars Tertia, 




bus conaretur ire verius Y, atque ita recedere a centro 
E , fecundum lineas rectas E A Y , E B Y , & fimiles. 

Scio 



LIX. 

QuMHtM fit 
vit iftim 
tcnstut- 



LX. 
hunc ct- 
nmtum rt~ 
periri in 
rruueri» 
tccUrum. 






$6 pRiNciPioRVM Philosophi.® 

Scio quidem motum iftius formicx fore initio tardifli- 
mum , atque ideo ejus conatum, fi tantum ad principium 
motus referatur, non videri magnum efle pofle: atqui 
profedo non plane nullus efl , & dum fortitur efFe£lum 
augetur , adeo ut motus ex eo proveniens fatis celer efle 
poflit. Nam ut adhuc alio utamur exemplo , fi E Y fit 

canalis, in quo globulus A 
contineatur, primo qui- 
dem temporis momento , 
quo ifie canalis agetur in 
gynim , circa centrum E , 
globulus Amotu tantum 
— tardiflimo progredietur 
verfus Y ; ied fecundo mo- 
mento paulo celerius in- 
cedet : priorem enim vim 
retinebit , ac prarterea novam acquiret a novo conatu re- 
cedendi a centro E : quia quandiu durat motus circula- 
ris , tamdiu ille conatus durat , & quafi renovatur fingu- 
lis momentis. Atque hoc experientia confirmat ; fi enim 
canalis E Y , vilde celeriter agatur circa centrum E , 
brevi globulus in eo exiftens , ab A ad Y perveniet. I- 
demque etiam experimur in funda ; quo celerius crfim 
bpis in ea rotatur , eo magis funis intenditur atque ; ifia 
tenfio , a fbla vi qua lapis recedere conatur a centro fui 
motus exorta, exhibet nobis iftius vis quantitatem. 

Quod vero hic de lapide in funda , vel de globulo in 
canali circa centrum E rotato , didum cft , facile intel- 
ligitur eodem modo , de omnibus globulis fecundi cle- 
menti , quod nempe unufquifquc fatis magna vi recede- 
re conetur, a centro vorticis in quo gyratur: retinetur 
enim hinc inde ab aliis globulis cifcumpofitis , non aliter 
quam lapis a funda. Sed prxterea ifta vis in illis multum 

au- 




Pars Tertia. sy 

augetur , ex co quod fuperiores ab inferioribus , & omnes 
funul a materia primi elementi , in centro cujuiquc vorti- 
cis congregata , premantur. Ac primo quidem j ut accu- 
rate omnia diftinguantur , de folis iftis globulis hic age- 
mus ; nec ad maceriam primi elementi magis a'ttcnde- 
mus , quam li fpatia omnia , quas ab illa occupantur , va- 
cua eflent , hoc eil , quam fi plena eflent materia , qux a- 
liorum corpomm motus nullo modo juvaret nec impe- 
diret. Nullam enim aliam efle polle fpatii vacui veram 
ideam , ex antedi<^is efl: manifeftum. 

Cum globuli omnes qui volvuntur circa S > in vortice 
A E I , conentur recedere ab S , ut jam demonftratum 
eft, latis patet illos qui funt 
in linea re«Sa S A , preme- 
re fe mutuo omnes verfus 
A : & illos qui funt in li- 
nea redta SE, premere fe 
verfujj E , atque ita de ex- 
teris : Adeo ut , fi non fint 
latis multi ad occupandum 
omne fpacium inter S , & 
circumferentiam A E I , 
totum id quod non occu- 
pant relinquatur verfus S, 

Et quoniam ii qui fibi mu- 
tu6 incumbunt , (exempli 
caula , ii qui funt in linea reda S E,) non omnes infiar ba- 
culi fimul vertuntur , fed uni citius, alii tardius circuitum 
luum ablblvunt , ut infra fufius exponetur , fpatium quod 
relinquunt verliis S , non poteft non elTe rotundum. Etfi 
enim fingeremus plures globulos initio fuilTe in linea re- 
da S E , quam in S A , vel S I , adeo ut infimi linex S E, 
viciniores elTent centro S , quam infimi Unex S I ; quia 
. N tamen 




LXI. 
Iffum 
certf ut cor- 
pora Solif 
Fixa- 
rum fint 
rotunda. 



LXII. 

lEundtm 
effictr* , Mt 
MMteriM 
iocUJtU Mi 
omniitu 
funSit cir- 
(umftren- 
tit fUjuf- 
qut fiitlM 
vel Selii , 
recedere 
tenetHr. 



L X II I. 

CilobiiUs 
msteris 
carUfiU.fe 
mutue aen 
impedire in 
ifieconAtu. 



58 PrINCIPIORVM PHILOSOPHIiC 
tamen infimi illi, citius circuitum fiium abfblvifTent qu^ 
fuperiorcs , nonnulli ex ipfis adjunxifient Ce Klatim extre- 
mitati linex S I , ut fic tanto magis recederent ab S 
ideoque nunc omnes infimi iftarum linearum , xqualiter 
remoti fiint a pundo S , & ita ipatium B C D , quod cir- 
ca illud relinquunt , cft rotundum. 

Prxterea notandum cft, non modo globulos omnes qui 
funt in linea re<fta S E, fe invicem premere verfus E ; fed 
etiam unumquemque ex ipfis,premi ab omnibus aliis,qui 
continentur inter lineas redas ab illo ad circumferentiam 
B C D dudas , & ipfam tangentes. Ita exempli cauia glo- 
bulus F, premitur ab omnibus aliis , qui funt intra lineas 
B F & D F, five in fpatio triangulari B F D ; non autem 
fic a reliquis , adeo ut fi locus F eftet vacuus , uno & eo- 
dem temporis momento , globuli omnes in fpatio B F D 
contenti , accederent quantum pollent ad illum replen- 
dum , non autem ulli alii. Nam quemadmodum videmus 
eandem vim gravitatis, qux lapidem in libero aere caden- 
tem reda ducit ad centrum terrx , illum etiam oblique 
c6 deferre , cum impeditur ejus motus redus a plani ali- 
cujus declivitate; ita non dubium cft quin eadem vis, 
qua globuli omnes in fpatio B F D contenti , recedere 
conantur a centro S , fecundum lineas redas ab illo cen- 
tro cdudas , fufficiat ad ipfos exiam inde removendos, per 
lineas a centro ifto declinantes. 

Hocqiic exemplum gravitatis , rem aperte declarabit , 
fi confideremus globos plumbeos in vafc B F D conten- 
tos , &: fibi mutuo fic incumbentes , ut foramine fado in 
fundo vafis F , globus i vi gravitatis fux defeendat , fimul 
enim alii duo z , z, illum fcquentur , & hos fubfcqucntur 
alii tres 5 , 50, 3 , & fic de exteris ; ita ut eodem tempo- 
ris momento , quo infimus i incipiet moveri , alii omnes, 
in fpatio triangulari B F D contenti, fimul defeendant , 



P A R S T E R T I A. pp 

reliquis immotis. Vbi quidem notare licet duos globos 
z , 2 , poftquam aliquantulum' fcquuti funt globum i 




F 



defeendentem , fe mutuo impedire ne ulterius pergant. 

Sed idem in globulis fecundi elementi locum non ha- 
bet , cum enim in perpenio fint motu , quamvis aliquan- 
do pollit contingere , ut eodem plane modo fint dilpofiti, 
ac globi plumbei in hac figura depidi , hoc non nifi per 
minimum temporis punduni , quod inftans vocant , du- 
rare poteft , & ideo continuitatem carum motus non in- 
terrumpit. Ac prarterea notandum efl vim luminis , non 
in aliqua motus duratione confidere , fed tantummodo 
in preflione five in prima praeparatione ad motum , ctfi 
forte ex ea motus ipfe non fcquatur. 

Ex quibus clare percipitur , quo pado adio illa ; quam L x i v. 
pro luce accipio , a Solis vel cujuflibet Stellae fixx corpo- 
rein omnes partes xqualiter fediftundat; & in minimo 
temporis momento ad quamlibet diftantiam extendatur ; eoHMtu tn- 
& icl quidem fecundum lineas redas , non a folo corporis = 
lucidi centro , fed etiam a quibuflibet aliis ejus fuperficici tj^cfew. 
pundis , edudas. Vnde reliquae omnes lucis proprietates "tpofet 
deduci pofliint. Quodque forte multis paraaoxum vide- 
bitur,hacc omnia ita fe haberent in materia ccelcfti,etiamfi 
nulla plane edet vis in Sole, aliove aftro circa quod gyra- 
tur : adeo ut , fi corpus Solis nihil aliud edet quam 
tium vacuum , nihilominvis ejus lumen, non quidem tam \ * ** 

N 2 ■ fone, 



100 



Principiorvm Philosophi-* 




'Pars Tertia. ioi 

forte , fed quantum ad reliqua non aliter quam nunc cer- 
neremus, faltem in circulo fecundum quem materia coeli 
movetur ; nondum enim hic omnes fpha:rx dimenfiones 
confideramus. Vt autem etiam poflimus explicare, quid- 
nam ht in ipfb Sole ac Stellis , quo i(la vis luminis augea- 
tur , & fecundum onmes fphxrx dimenfiones diffunda- 
tur , nonnulla de coelorum motu funt prxmittenda. 

• Quacunque ratione moti fuerint ab initio finguli eo- 
rum vortices debent effe ita inter fe compofiti , ut 
unufquifque in eam partem feratur , iecundum quam re- 
liquorum omnium circivmftantium motus minus illi ad- 
verfantur: quia tales funt leges naturx , ut motus cujuf- 
que corporis alterius occurfu facile poflit inflefU. Quam- 
ob-rem li ponamus primum vorticem , cujus centrum S, 
ferri ab A per E verfus 1 , alius vortex ei vicinus , cujus 
centrum F , ferri debet ab A per E verfus V , fi nulli alii 
circumjacentes impediantj fic enim eorum motus optime 
inter fe confentient. Eodemque mo4p tertius vortex, cu- 
jus centrum non fit in plano S A F E , (cd fupra illud ex- 
tans , cum centris S & F triangulum conftituat , & qui 
duobus aliis vorticibus A E I & A E V in linea A E jun- 
gatur , ferri debet ab A per E furfum verfus. Quo pofito 
quartus vortex cujus centrum f, ferri non* poteft ab E 
verfus I, ut ejus motus convenfat cum motu primi , quia 
fic adveriarctur motibus fecundi & tertii ; nec ab E verfus 
V , quemadmodum fecundus , quia repugnarent primus 
& tertius; nec denique ab E furfum verfus , ut tertius, 
quia repugj^arent primus & fecundus : Atque ideo fuper- 
efl, ut unum ex polis fii is habeat verfus E, aliumque in 
parte oppofita verfus B , vertaturque circa axem E B , 
abi adV. 

Atque hic etiam notari debet, nonnihil adhuc contra- 
rictatis in iflis motibus fore , fi trium priorum vorticum 

N 3 ccli- 



L X V. 
CujuJijue 
verticit 
coeltrum 
folos , t»n- 
gtrt partes 
aliorum 
verticum 
ab eorum 
polii rtme- 
tOi. 



LXVI. 
Metui ifto- 
rum verti- 



eum ulique 
m»d» infle- 
Si, Ht inter 
fi eonfen- 
tiunt. 



LXVII. 
Duorum 
verticum 
poles fi mu- 
tuo tuntere 
ueupojjt. 



loi Principiorvm Philosophiae 
ecliptica: , hoc cft , circuli a polis remotiflimi, fibi mutuo 
dircclc occurrant m punito E, in^uo fit polus quarti vor- 
ticis. Nam fi , exempli caufa , I V X fit illa ejus pars , qux 

eft circa polum E , vcrtiturque in 
orbem fecundum ordinem nota- 
rum I V X , primus vortex radet 
illam (ccundum lineam rci^am 
E 1 , aliafque ipfi parallelas , & fe- 
cundus vorteX|^ndem radet fe- 
cundum lineam E V , & tertius 
fecundfipi lineam EX, qua ra- 
tione motui ejus circulari nonni- 
hil repugnabunt. Sed hoc facile 
natura per leges motus emendat , 
trium priorum vorticum eclipti- 
cas , nonnihil infleftendo in eam 
partem , fecundum quam vertitur 
quartus I V X ; quo fit ut illi poft- 
ea ipfum radant , non fecundum 
lincasreftas EI,EV, E X fed fecundum obliquas i I, 
L V, 3 X , & ita cum ipfius motu plane confentiant. ' 

Nec fanc ullus mihi videtur excogitari pofTc alius mo- 
dus , fccundfim quem variorum iftorum vorticum motus 
fibi mutu6 mimis adverfdntur. Si enim duorum polos Ce 
mutuo tongere fiipponamus , vel ambo in caldem partes 
ferentur , & ita in unum vorticem coalcfcent ; vel in con- 
trarias, & ita fibi mutuo quam-maxime repugnabunt. 
Atque ideo quamvis non tantum mihi afTmnam , ut o- 
mnium coeli vorticum fitus & motus aufim determinare, 
puto tamen generaliter pofiTc affirmari , atque hic fatis 
efle demonftratum , polos cujufque vorticis non tam vi- 
cinos efle polis aliorum vorticum contiguorum , quam 
partibus ab ipibrum polis valde remotis. 

Prx- 




Pars Tertia. 103 

Praeterea , inexplicabilis illa varietas quae apparet in li- 
tu fixarum , plane oftendere videtur , illos vonices qui 
circa ipfas volvuntur non efle inter fe aequales. Quod au- 
tem nulla ftella fixa efle polflr, nifi in centro alicujus talis 
vorticis , ex ipfarum luce judico efTe manifeftum : lucem 
enim accuraciflfime per tales vortices > ac fine illis nulla 
alia ratione pofle explicari , partim ex jam didis , partim 
ex infra dicendis patebit. Et cum nihil plane aliud in Fi- 
xis fenfu percipiamus , prarter ipfarum lucem &c apparen- 
tem fitum, nullam habemus rationem aliud iis tribuendi, 
quam quod ad haec duo explicanda requiri judicamus. At 
non magis requiritur ad lucem explicandam , ut vortices 
materia; cccleftis circa ipfas volvantur, quam ad apparen- 
tem earum fitum , ut ifli vortices fint magnitudine inae- 
quales. Sed fane fi funt inaequales , necefle efl , ut quo- 
rundam panes a* polis remotae , tangant aliorum partes 
polis vicinas : quia majorum &: minorum fimiles partes 
ad invicem applicari non poflunt. 

Ex his autem cognofei poteft materiam primi elemen- 
ti , fluere continuo verfus centrum cujufque vorticis , ex 
aliis circumjacentibus vorticibus , per partes ejus polis vi- 
cinas ; ac vice verfa , ex ipfb in alios circumjacentes vor- 
tices effluere , per partes ab cjufdem polis temotas. Nam 
fi ponamus , exempli caufa , A Y B M eflfe vonicem 
primi cceli , in cujus centro efl Sol , ejufque polos efle A 
auftralem , S>c B borcalem , circa quos totus gyrat ; qua- 
tuorque circumjacentes vortices K O. L C gyrare circa 
axes T T , Y Y , Z Z , & M M , ita ut ille tangat duos 
O & C in ipfbrum polis , & alios duos K &: L , in par- 
tibus ab eorum polis valde remotis : patet ex ante-didis , 
omnem ejus materiam recedere conari ab axe AB, at- 
que ideo majori vi tendere \^rfus partes Y & M , quam 
verfus A B ; Cumque in Y & M occurrat polis 



LXVIII. 
Vortitts 
ijitsejfe 
magnitudi- 
ne intqu»- 
Itt. 



LXIX. 
Mmterium 
primi ele- 
menti , ex 
poli* tumf- 
que vorti- 
ci* fluere 
verfitt cen- 
trum,^ ex 
teutro ver- 
fu* ulitu 
partes. 

.NB. 

Videlig. 

pag./eq. 



vor- 



Principiorvm Philo sophia 





Pars Tertia; ,105 

vorticum O & C , in quibus non magna cft vis ad ci rc- 
ilftendum ; & in A & B occurrat partibus vorticum K 
& L , quae ab eorum polisflmt remotiilima; , ac proinde 
majorem habent vim ad eundum ab L & K verius S , 
quam partes circumpolares vorticis S , ad eundum ver- 
ius L & K , non dubium eft , quin materia qux eft in K 
& L , progredi debeat verfus S , atque illa quae eft in S, 
verfus O & C. ' 

Atque id quidem non tantum de materia primi ele- lxx. 
menti, fed etiam de globulis iecundi ciTet intelligendum , idtmdg 
ii nullae caufae peculiares , horum motum eo-vcrius impe- 

menti im« ^ 
pejfemtii- 

per illos exiguos angulos, qui a globulis iecundi occupari 
non poiTunt , etii fingeremus omnem materiam; tam pri- 
mi quam iecundi elementi , contentam in vortice L , uno 
& eodem tempore a loco medio inter centra S & L , pro- 
gredi coepifle verfus S , intclligcremus tamen illam primi 
clementi , citius ad centnlm S pervenire debuifle , quam 
illam fecundi. Atqui materia primi elemen% fic in ipa- 
tium S ingreila , tanta vi protrudit globulos fecundi , non 
modo verius eclipticam eg vel M Y , fed maxime etiam 
verfus polos fdvel AB, quemadmodum mox explica- 
bo , ut nac ratione impediat , ne illi qui veniunt ex vorti- 
ce L, propius accedant verfus S , qu^ uiquead certum 
aliquem terminum, qui hic litera B notatus eft. Idem- 
que de vortice K , & aliis omnibus eft judicandum. 

Praeterea etiam confiderare oportet , particulas iecun- l x x i. 
di elementi qua: volvuntur circa centrum L, nonfolum 
habere vim recedendi ab ifto centro , Ccd etiam perleve- 
randi in fu4 celeritate ; quae duo fibi quodammodo adver- tk. 
fimtur : quia dum gyrant in vortice L , a vicinis aliis vor- 
ticibus, qui fupra & infra planum hujus figura: intclligcn- 

^ O di 






dirent. Verum, quia multo celerior eft agitatio primi ele- 
menti quam fecundi , femperque ipfi liber eft tranfitus 






Pars Tertiv 107 

di iunt , intra certos terminos cohibitx , non poiTunt eva- 
gari verfus B , quin tardius moveantur inter L & B , 
quam inter L & alios vicinos vortices , extra planum 
hujus figurx intelligendosj & quidem tanto tardius,quan- 
to fpatium L B erit majus : Nam cum circulariter mo- 
veantur , non pofllint plus temporis impendere , in trans- 
eundo inter L & iftos alios vortices, quam inter L & B. 
Atque idcirco , vis quam habent *ad recedeikium a cen- 
tro L , efficit quidem ut nonnihil evagentur verfus B , 
quia ibi occurrunt partibus circumpolaribus vorticis S, 
qux non difficulter ipfis cedunt ; fed ex adverfo vis quam 
habent , ad retinendam celeritatem fui motus , impedit 
ne ufque adeo evagentur, ut ad S perveniant. C^od 
iden»non habet locum in materia primi elementi : ctfi 
enim in hoc confentiat cum particiriis fecundi , quod fi- 
mul cum ipfis gyrando , recedere conetur a centris vor- 
ticum in quibus continetur ; in eg tamen maxime difien- 
tit, quod non opus fit ut quidquam defiia celeritate re- 
mittat , cum ab iftis centris recedit , quia ubique fere x- 
quales invenit vias , motus fiios continuandos ; nem- 
pe in anguftiis angulorum, qui a globulis fecundi cle- 
menti non implentur. Quamobremnon dubium cft,quin 
materia ifta primi clementi , continuo fluat verfus S , per 
partes polis A & B vicinas , non modo ex vorticibus K &: 
L , fed etiam ex pluribus aliis , qui non exhibentur in hac 
figura ; quia non omnes in eodem plano funt intclligen- 
di, nec verum eorum fitum, nec magnitudinem, ncc 
’ numerum pofllim determinare. Non etiam dubium efl, 
quin eadem materia effluat ex S , verfus vortices O & 
C , ac etiam verfus plurcs , fed quorum ncc fitum , ncc 
magnitudinem*, nec numerum definio j Vt neque defi- 
nio , an eadem illa materia , ex O & C ftatim reverta- 
tur ad K & L , an potius digrediatur ad multos alios vor- 

O z tices 




i 



P /f R s Tertia* . lop 
tices , a primo ccelo remoriores , antequam circulum fui 
motus aofolvat. 

Sed paulo diligentius efl; conUderandum , quomodo L x X i l 
ipfa moveatur in fpatio defg^ Nempe* illa ejus pars qua: 
venit ab A i reda pergit ulque ad d , ubi globulis fecun- mmttri» , 
di eltmenti occurrens , illos verius B propellit ; eodem- 
que modo alia pars quae venit a B, reda pergit ufqu e ad 
fi ubi occurrit globulis fecundi elementi, quos repellit 
verfus A. Et ftatimtam qua: eft verfus dy quam quae 
verfus fi refleditur in omnes -partes verfus eclipticam 
e g i omnefquc globulos fecundi elementi circumjacen- 
tes , aequaliter pellit ; ac denique permeatus , qui funt in- 
ter iftos globulos circa eclipticam cg , verfus M & Y e- 
labitur. Praeterea dum ifta materia primi elementi , pro- . 
prio motu fic reda fertur , ab A & B verfus d&cfy fer- 
tur etiam circulariter motu totius vonicis , circa axem 
A B ; adeo ut fingula ejus ramenta lineas fpirales , Hye 
in modum cochleae contortas , deferibant ; qua: fpirales 
poftca,'Cumad d f pervenerunt, inde utrimque re- 
fleduntur verfus eclipticam eg : Et quia fpatium d efg 
majus ed quam meatus , per quos materia primi elemen- 
ti in illud ingreditur /vel ex ipfo egreditur , . idcirco fem- 
peribi aliqua ejus materia: pars manet, corpufque flui- 
dilTimum componit , quod perpetuo circa axem fd fe 
ipfum rotat. * 

Notandumque eft in primis , hoc corpus (pha:ricum ^ X X M r. 
efle debere. Quamvis enim ob ina:qualitatem vorticum, 
non putandum fit , omnino aequalem copiam materia: tmusinfUn 
primi elementi fiimmit^i verfus S , a vorticibus vicinis 
unius poli , atque a vicinis alterius ; nec etiam iftos vorti- 
ces ita efle fitos , ut materiam illam in panes direde op- ‘ 
pofitas mittant ; nec alios vortices , primum coelum ver- 
fus ejus eclipticam tan^ntes , certum aliquem ipflus cir- 

O 5 culum- 



1 10 



Principiorvm Philo sophi it 







Pars Tertia. m 

culum , qui pro ecliptica fumi poflit , eodem modo refpi- 
cere , materiamque ex S , per omnes partes ift^s circuli, 
aliafque ipfi vicinas egredientem , pari facilitate in* fc ad- 
mittere ; Non tamen inde ullae inaequalitates in figura So- • 
lis argui poflllnt , fcd tantum in ejus fitu , motu & quanti- 
tate. Nempe fi vis materix primi elemenli , venientis a 
polo A verius S , major fit quam venientis a polo B , illa 
quidem materia priufquam alterius occurfu repelli poflit, 
longius progredietur verfus B , quam hxc altera verfus 
A j fed Ita longius progrediendo ejus vis minuetur ; ac 
juxta leges naturx , fe mutuo tandem ambx repellent illo 
in loco , in quo earum vires erunt inter fe plane xquales , 
atque ibi corpus Solis conftituent ; quod proinde remo- 
tius erit a polo A, qu^a polo B. Secf non majori vi 
pelluntur globuli lecundi elementi , in ejus circumferen- 
tix parte dj quam in parte/, nec ideo circumferentia 
ifla minus erit rotunda. Item fi materia primi elementi , 
facilius egrediatur ex S verfus O , quam verfus C, (illic 
fcilicet liberius (patium inveniendo ) hoc ipfo corpus S 
nonnihil accedet verfiis O , & ifto acceflu Ipatium inter- 
jectum minuendo , ibi tandem fiftetur , ubi vis erit utrim- 
que xqualis. Atque ita , quamvis ad folos quatuor vorti- 
ces LCKO reipiceremus , modo tantum eos fiippo- 
namus eflTe inter fe xquales, inde fequitur , Solem S , nec 
in /patio medio inter O & C, nec etiam in medio in- 
ter *L & K eflb debere. Majorque adhuc in ejus fitu in- 
aequalitas , poteft intelligi ex eo , qu6d alii plures vonices 
iplum circumflent. 

, Prxterea fi materia primi elementi , veniens ex vorti- 1- x x i v. 
cibus K & L , hon fecundum lineas tam reftas fizratur 
verfus S , quam verfus alias aliquas partes : exempli cau- tju* m!,u- 
/a , qux venit ex K verfus qux autem ex L verfus^, 
hinc fiet ut^oli fd, circa quos tota Solis materia verte- 
tur. 



Jii-atzAyy 



III 



Princi^iorvm Philosophia 





Pars Tertia. 115 

tur, non fint in Uncis rcflis a K &: L ad S dudis,fed 
Auftralis f aliquanto magis verfus e accedat , & Borea- 
lis d verfus g. Item fi linea refta S M , per quam ma- 
teria primi elementi , facillime egreditur ab S verfus C , • ’ 
tranfeat per pundum circumferentia: /V </, vicinius pun- 
£lo d quam punfto f ; ac Unca S Y, per quam ifta mate- 
ria prxeipue tendit ab S verfus O , tranfeat per pun- 
ctum circumferenti» fg dy vicinius pun«fto f quam pun- 
fto d } hinc fiet ut eg Solis ecliptica , five planum in 
quo movetur illa ejus materia , qua: maximum circulum 
deferibit , paulo magis inclinetur a parte e , verfus polum 

d quam verfus polum /, fed tamen non tantum quam li- 
nea refta S M ; atque ex parte g , magis inclinetur verfus 
f quam verfus fed etiam non tantum quam redta S Y. 

Vnde fcquetur axem , circa quem tota Solis materia ver- 
titur , & CUJUS extremitates funt poli fd , non effe lineam 
accurate redam , fed nonnihil curvam five inflexam j ma- 
teriamque iftam aliquanto celerius gyrare inter e Sc dy 
vel inter f ^ g> quam inter e & /', vel d 8cg ; ac forte 
etiam , non omnino zquali celeritate gyrare inter e & </, 
atque inter /&g. 

Quod tamen non poteft impedire , ne ipfius corpus fit L x x v. 
quam proxime rotundum; quiainterim alius ejus _mo- ^"';‘*«»'i» 

tus, a polis verfuf eclipticam, in»quaiitatcs iftas com- 
■penfat. Eademque ratione, qua videmus ampullam vi- 
tream , ex eo fblo fieri rotundam , qu6d aer in ejus ma- 
tcriam igne liquefadam , per tubum ferreum immitta- 
tur : quia nempe ifte aer , non majori vi ab ampulla: ori- 
ficio in ejus fundum tendit, quam inde in omnes alias 
partes refleditur , & a:que facile illas omnes pellit : Ita 
materia primi clementi , corpus Solis per ejus polos in- 
grefla , debet omnes globulos fecundi elementi circumja- 
centes , a:qualiter undequaque repellere ; non minus illos 

P in 



114 Principiorvm Philosophia 




i 



Pars Tertia. ijy 

in quos oblique tancum reflcdicur , qu^ illos in quos 
direde impingit. 

Notandum deinde materiam iftam primi elementi, 
quamdiu verlatur inter globulos fecundi , habere quidem 
motum rcdum , a polis A B ad Solem , & a Sole ad menti dum 
eclipticam Y M , ac. circularem circa polos toti cocio 

. « . n /- I • entertlckH- 

A M D Y communem ; Icd praeterea etiam , maximam UtfecMndi. 
& praecipuam partem fuae agitationis impendere , in mi- 
nutiarum fuarum figuris anidue mutandis, ut omnes 
exiguos angulos per quos trantit , accurate pofllt imple- 
re : Vnde fit , ut ejus vis valde divifa , debilior fit ; ac lin- 
gulae ejus minutiae , motibus globulorum fecundi ele- 
menti fibi vicinorum obfequantur , femperque paratae 
llnt ad exeundum ex illis angufliis, in quibus ad tam obli- 
quos motus coguntur , atque ad reda pergendum verfus 
quafcunque partes. Eam autem materiam , qux eft in 
corpore Solis coacervata,valde multum virium ibi habere, , 

propter confenfiim fuarum omnium panium in eofdcm 
celenimos motus , omnefque illas fiias vires impendere , • 
in globulis fecundi elementi circumjacentibus hinc inde 
propellendis. 

Atque ex his poteft intelligi , quantum materia primi Lxxvir. 
clementi conferat ad illam adionem , in qua lucem con- 
fiflere ante monuimus , & quomodo illaadio non modo nennedh 
verfus eclipticam ; fed etiam verfus polos in omnes partes 
fc diffundat. Nam primo , fi putemus effe aliquod fpa- 
tium fn H , fbla materia primi elementi repletum, & ta- ver/utpo- 
men fatis magnum ad unum aut plures ex globulis fecun- 
di recipiendos , non dubium cfi quin uno &: eodem tem- 
poris momento , globuli omnes contenti in cono dWfy 
cujus bafis efl concavum hemifphacriura defy verfus il- 
lud accedant. 

lamquc id fupra oflcnfum cft , de globulis contentis in 

P i trian- 



m 



Il6 PrINCIPIORVM PHILOSOPHIiE 




Pars Tertia. i 17 

triangulo , cujus baiis erat (cmicirculus cclipticx folaris, LXXviii. 
quamvis nondum ulla adio primi elementi /pedaretur ; 

/cd nunc hoc ipfum de iifdem,/imulquc etiam de reliquis hftitMm 
in toto cono contentis , hujus primi elementi ope clarius fi 
patebit. Ea enim ejus pars qua: corpus Solis componit, 
tam globulos fecundi elementi qui funt verfus eclipticam 
r, quam etiam eos qui funt verfus polos dfyzc denique o- 
mnes qui funt in cono, dHf, verfift H propellit; ne- 
que enim ip/a majori vi movetur ver/iis r , quam verfus d 
& fi aliafque partes intermedias : illa* vero qua: jam fup- 
. ponitur e/le in H , tendit ver/us C , unde per K & L, 
verfus S tanquam in circulum regrediatur. Ideoque non 
impedit ne globuli ifti ad H accedant , & eorum acce/Tli 
fpatium quod prius ibi erat , corpori Solis accrefeat , im- 
pleaturque materia primi elementi , a centris K L & /I- 
milibus eo confluente. 

Quin ip/a potius ad hoc juvat; cum enim omnis mo- Lxxix. 
tus tendat in lineam redam , materia maxime agitata in 
H exiflens, magis propendet ad inde egrediendum quam 
ad remanendum ; quo enim fpatium in quo ver/atur eft txtgmcor- 
angu/lius , eo magis infledere cogitur /uos motus. Et id- 
circo minime mirum e/Tc debet, quod faepe ad motum ali- xime xb to 
CUJUS minutilTimi corporis, alia corpora per quantumvis rtmot*miy 
magna fpatiadifTufa,fimul moveantur: nec proinde etiam, 
cur non tantum Solis , fed & flellarum qu^ maxime re- 
• motarum, adio ad terram u/que, in minimo temporis mo- 
mento perveniat. 

Si deinde putemus /patium N,/bla materia primi ele- lxxx 
menti plenum e/Te , facile intelligemus omnes globulos 
/ccundi, qui continentur in cono ^ N e, a materia primi, 
qua: in Sole exiflens, a d ver/us /, /imulque verfus totumV**f*^‘ 
hemi/phaerium efg magna vi movetur, eo verfus pelli de- 
bere , quamvis ex fc ipfis nullam forte habeant propen- » 

P 3 fionem 






ii8 Principiorvm Philo soPHiiC 




■V. 



Pars Terti aI - iip 
{Ionem ad iflum motum ; neque enim etiam ei repu> 
gnant ; ut neque materia primi elementi , quae eft in N ; 
ipfa enim paratiifima eft ad eundum verfus S , ibique (pa- 
tium implendum, quod , ex eo quod globuli hemifphaerii 
concavi efg , verfus N ferentur, corpori Solis accrelcet. 

Nec ulla eft difficultas, quod uno & eodem tempore, glo- 
buli fecundi clementi ab S verfus N , & materia primi ab 
N verfus S , tanquam motibus contrariis debeant ferri : 
cum enim hxc materia primi, non tranfeat nifi per illa . . 

anguftiffima intervalla , quae globuli (ecundi non replent, 
ejus motus ab ipfis non impeditur ; ut neque videmus in 
illis horologiis , quibus elepfydrarum loco nunc utimur, 
arenam ex vafe fuperiori defeendentem , impedire quo 
miniis aer ex inferiori, per interftitia ejus granulorum ad- 
fcendat. 

Quajri tantum poteft, an tanta vi pellantur globuli 
contenti in cono efg , verfus N , a fola materia Solis, f,, vit 
quam globuli d verfus H , ab eadem materia Solis , ac 
fimul a proprio motu ; quod non videtur, fi H & N ab S 
xquidiftent. Sed quemadmodum , ut jam notatum eft , 
minor eft diftantia verfus polos, inter Solem & circumfe- 
rentiam cocli quod illum ambit , quam verfiis eclipticam : 
ita tunc qd fummum illa vis efle poteft ajqualis , cum ea- 
dem eft proportio inter lineas H S & N S , qux eft in- 
ter M S & A S. Unumque tantum habemus in natura 
phxnomenum, ex quo ejus rei experimentum capi poffit: 
nempe cum forte aliquis Cometa tantam cceli partem 
pererrat , ut primo vifus in Ecliptica , videatur deinde * 
verfus unum ex polis , ac poftea rurfus in ecliptica , tunc 
enim habita ratione ejus diftantiae , poteft xftimari , an 
ejus lumen, (quod a Sole elfe infra oftendam ) exteris 
paribus majus appareat verfus eclipticam , quam verfus 
polum. 

Supereft 



IZO 



Principiorvm Philosophia 





Pars Te‘r.tIa. izi 

SupereH; adhuc notandum circa globulos fecundi cle- 
menti , cos qui proximi funt centro cujufque vorticis , 
minores clTeac celerius moveri, qudm iHos qui paulo 
magis abcodiftant, idqueufque adeertum terminum, 
ultra quem fuperiores inferioribus celerii^ rnoventur , &c 
quantumad magnitudinem funt sequales. Vthic exem- 
pli caufa , in primo ccclo putandum e(l , omnium minu- 
tiffimos globulos fecundi elementi , cllc juxta fuperfi- 
ciem SoUs & paulo remotiores gradatim cfTe 

majores , ufquc ad fupcrficiem fphicroidis H N QJl , 
ultra qiiam omnes funt xquales ; atque illos qui llint in 
hac fupcrficie H N R omnium tardifllme moveri ; 
ade6 ut forte globuli H Q^, triginta aiuios vel etiam 

J jlurcs impendant , in abfol vendo uno circuitu circa po- 
os A B , fuperiores autem verfus M & Y,itemquc in- 
feriores verius e gj celerius moveantur , & tam lupre- 
mi quam infimi , circuitus fuos intra paucas hebdomadas 
abfblvant. 

Et primo quidem , quod fuperiores verfus M & Y ce- 
lerius ferri c^clieant , quam inferiores verfus H & Q, fa- 
cile dempnifratur. Ex eo enim quod fuppofucrimus , o-. 
mnes in principio fuiflc magnitudine a?qudes,(ut par fuit, 
quia nullum habuimus ipfarum inaequalitatis argumen- 
tum) & quod fpatium in quo tanquam in vortice circula- 
riter agunftir , non fit accurate rotundum ; tuhi quia alii 
vonices circumjacentes non funt aequales , tum etiam 
quia illud debet effe anguftius ,.c regione centri cujufqpc 
ex ilHs vorticibus vicinis , quam e regione aliarum ejus 
partium i neceffe efl ut aliquando quxdam ex ipfis cele- 
rius, quim aliae moveantur, cum nempe ordinem debent 
mutare, ut ex via latiori tranfeant in angufHorem. Sic 
exempli caufa , duo globi qui funt inter punda A & B , 
non pofTunt tranfire inter duo viciniora C & D , nili 

unus 



Lxxxir. 

CMhUt 
Jeettfuh tlt- 
menti SoU 
'Uttinof mf 
neret ejfe , 
me eeferikt 
me ver i 
^uim re- 
motieret , 
ufqMe *d 
certmm di- 
fimntiam , 
ultrmqumm 
fmnt omnes 
mmgnitndi- 
ne mqnmles, 
eh eeU- 
rtits me- 
ve^nr , 
qn» fnnt k 
SeU rem», 
fieret. 

LXXXin. 

Cnr reme- 
tijpmi cett' 
riitt me- 
vemntnr 
qnmmsti- 
qnsntimi- 
nm r emeti. 



llt 




LXXXIV. 
Cnr Solii 
proximi , 
ceUrtits tt- 
$*m ferun- 
tur, quum 
pMulh re- 
votiortt. 



Principiorvm Philosophia 

unus alium prscedat , 
& manifdlum cft eum 
qui praecedit, altero 
celerius moveri. De- 
inde quia omnes glo- 
buli primi cccli,tota 
fua vi recedere conan- 
tur a centro S , ftatim 
atque aliquis, ex ipfis 
celerius quam vicini 
movetur ille, hoc ipfo majorem habens vim, magis a cen- 
tro illo recedit ; & ita femper fuperiores illi funt qui cele- 
rius moventur.' Quanta autem fit ifta eorum celeritas , 
fola experientia docere poteft ; nullamque habemus ejus 
experientiam , niii in Cometis , quos ex uno coelo in a- 
lium migrare infra oftendam : ut neque polTumus deter- 
minare tarditatem circuli H Q , nili ex motu Saturni , 
quem in illo vel infra illum efle dcmonftrabo. 

Quod vero infra terminum HQ^, globuli propiores 
cqntro S, celerius circulum fuum abfolvant quam remo- 
tiores , probatur ex circumvolutione materiae fblaris , o- 
mnem illaiti coeli partem fibi vicinam fecum rapientis : 
neque enim poteft dubitari , cum ipfa fit celerrimc agifa- 
ta , & femper aliquid fui per anguftos meatus qui funt in- 
ter globulos fecundi elementi , verfiis eclipticam emittat, 
& verfijs polos recipiat , quin habeat vim fecum rapiendi 
globulos iftos ufque ad certam diftantiam. Hujufque di- 
ftahtiae terminum defignamus ellipfi H N QR , non cir- 
culo : quamvis enim Sol fit Ipharricus , ac lion minori vi 
pellat materiam coeli circumjacentem verfus polos quam 
verius eclipticam , illa adione in qua ejus lucem confiftc- 
rc dicimus, non poteft tamen idem intelligi de hac altera 
adione , qua iftam coeli materiam fecum in orbem rapit , 

quia 




y 




LXXXV. 
C«r Udem 
Sciit prcxi- 
mi.fintrc- 
motteribut 
mineret. 



J.XXX^. 

dcbnlct 
fieundi tU- 
mtnti nj». 
riit medie 



114 Principiorvm Philosophia 
quia pendet a fblo ejus motu circulari , circa Tuum axem } 
qui motus procnl dubio potentior eft in ecliptica , quam 
verfus polos ; & ideo hic H & Q^ma^s diflare deoenc 
ab S , quam N & R. Atque hinc irifira ratio reddetur , 
cur Cometarum caudx aliquando re£lx j aliquando cur- 
vz appareant. 

Cum autem hic intra terminum H Q^, inferiores glo- 
buli materiz cocleftis , celerius moveantur quam fuperio- 
res , debent etiam eile minores ; H enim cflent majores 
vel zquales , hoc ip/b haberent plus virium , ideoque fu- 
periores evaderent. Sed ubi Icmel -contingit , aliquem 
tanto effe minorem iis qui fupra ipfiim funt , ut magis a& 
iis magnitudine fuperetur > quam illos celeritate fugeret , 
femper poftea illis inferior manere debet. Etii vero glo- 
bulos idos , in principio qu^ accuratiillmc zquales a 
Deo fados fuifle fupponamus > fieri tamen non potuit la- 
pfii temporis > ob inzqualitatcm fpatiorum quz percur- 
runtj & inzqualitatem eorum motils inde ortam, urpau- 
16 ante demonftratum eft , quin aliqui aliis minores eva- 
derent, iique eftent latis multi, ad Ip^tium HNQR 
implendum. Neque enim confideramus hoc fpatium, 
cum magnitudine totius vorticis A Y B M comparatum, 
nifi tanquam admodum parvum j ut. etiam magnitudo 
Solis ad ipfum comparata, perexigua eft intelligenda ; 
quamvjsifta eorum proportio , non potuerit hic in figuri 
exhiberi , quia nimis vafta efle debuiflet. Notandum et- 
iam eft varias efte alias inxqualitates , in motibus partium 
cGcli , przfertuji earum quz funt inter S ficHvelQ^dc 
quibus paulo poft commodius agetur. 

Denique non eft omittendum , materiam primi cle- 
menti venientem ex vorticibus K L & fimilibus, przci- 
pue quidem ferri verfus Solem, fed plurimas tamen etiam 
ejus partes , per totum vonicem A Y B M dilpergi , at- 
que 



ARS 



Tertia. 







0-3 




fimul mo- 
veri, quo 
fit ut pUtrii 
fphoriei 
• redduntur. 



LXXXVII. 
ynriot effe 
grndue ce- 
leritstie in 
minutiit 
primi ele- 
menti. 



12.6 PrINCIPIORVM PHILOSOPHIiE 
que inde ad alios C O , & fimiles tranfire, ac fluendo cir- 
ca globuilos fecundi elementi, efficere ut ipfi tym^ circa 
propria centra, tum forte etiam aliis modis moveantur. 
Cumque fle ifti globuli non una tantum ratione, fed mul- 
tis diverfls eodem tempore agitentur , hinc clare percipi* 
tur ipfos , cujufcunque figura: fuerint in principio , nunc 
debere efle pbne fphiricos , non inftar cylindri aut cu- 
jufvis Iphairoidis , una tantum ex parte rotundos. 

Poftquam autem naturam primi & fecundi elementi 
fic utcunque explicuimus^ ut tandem de tertio agere pofi 
fimus, confiderandum eft, materiam primi non efle x- 
qualiter agitatam fecundum omnes fuas minutias , icd fx- 
pe in percxigu'a ejus quantitate , innumeros reperiri di- 
verfos gradus celeritatis.. Quod perfacile demonftratur, 
tum ex modo quo ejus generationem fupra defcripfunus , 
tum etiam ex continuo ejus ufu : finxirnus enim capi ge- 
nitam efle ex eo , quod patticulx fecundi elementi non- 
dum fphxricx , fed angulofx , ac totum fpatium in quo 
erant implentes’, moveri non potuerint , quin earum an- 
guli attererentur , ac minutix , ab iis attritu ifto fcparatx, 
figuras fuas diverflmode mutarent , pro ratione diverfi lo- 
ci occupandi , ficque primi clementi formam aflume- 
rent } nuneque adhuc eodem modo putamus , illud pri- 
mum elementum infervire implendis omnibus fpatiorum 
anguftiis , qux circa alia corpora reperiuntur. Vnde ina- 
nifcllum eft unafquafque ex ejus minutiis , majores initio 
non fuifle quam anguli particularum ex quibus exfeinde- 
bantur ; flve«quam fpatium , quod tres globuli fc mutud 
contingentes , in medio fui relinquunt , atque ideo quaf- 
dam ex ipfis plane indivibs manere potuiflTe, dum alix 
interim egreaientes ex anguftis fpatiis , quorum figura 
mutabatur magis & magis , indefinite dividi debuerunt. 
Sint exempli caufa , tr6s globuli ABC, quorym duo 
' . , primi 



Pars Tertia. hj 

primi A & B fc mutuo tangentes in G , circa propria 
centra tantum vertantur , dum inte- 
rim tertius C , tangens ^imum in 
E, volvetur fupraipllimab E verius 
I , donec pun^o D tangat fccun^ 
dum in pundo F , manifeftum eft 
materiam primi elementi , quje con- • 
tinetur in (patio triangulari F G I , 
five ex pluribus ramentis conftet , fi- 

ve tantum ex uno , polTe interim manere immotam } fed . ' ‘ 
illam qux cfl: in fpatio F I E D necenario moveri, & nul- 
lum tam gtiguum ejus ramentum, inter punda D&F ^ . 
pofle defignari , quod non fit majus eo quod inde aufct- 
tiir fingulis momentis, quia globulus C accedendo ad B, 
efficit ut linea D F tranfeat per innumeros diverlbs gra- 
dus brevitatis. 

Sic-igitur in materia primi elementi , quaedam funt fa- lxxxvhl . v ' 
menta reliquis minus divifa , & minus celeriter agitata ; 
quae cum lupponantur excifa fuifle ex angulis particula- /»,«/- 
rum fecundi , cum nondum in globulos tornata: erant , & 
omnia fpatia fola implebant , non poflunt non habere fi- 
airas valde*angulofas , & ad motum ineptas ; Vnde fit ut 
facile fibi mutuo adhaere*anr, magnamque partem fux 
agitationis transferant in illa alia ramenta, quae minutifii- 
ma funt , & celerrime agitantur : Quia juxta leges, natu- 
rx majora corpora , exteris paribus , facilius id quod ha- 
bent agitationis in minora transferunt , quani novam ul- 
lam agitationem ab iftij aliis recipiant, ' * 

Et quidem talia ramenta prxeipue reperiuntur , inca Lxxxix. 
materia primi elementi, qux a polis verfiis medium cccli, 
fecundiim lineas redas movetur : ejus enim partes quam- 
minimum agitatx fiifficiunt ad iftum motum rcdum,non htrtmes , • 

autem ad alios magis obliquos & varios , qui fiunt in aliis 

locis j mAttrtm 




4 



r Itni tU- 
P7tn T», 

Jk folu 
eentrs ver- 
ritum ftr^ 
tur. 

XC. 
QumIu Jtt 
figMrM tfi*- 
turnminr*- 
tutrmm , 
farti- 
tnU ftrUt- 
tt, dtinetft 
voeabm»- 
tur. 



128 PXIMCIPIORVM PHILOSOPHIiB 
locis ; cx quibus idcirco expelli folent , in viam iftius mo- 
tus redi ; &: ibi congregantur in exiguas mallas quarum 
figuram hic velim diligenter c^liderari. 

Nempe cum fxpe tranfeant > per angufia illa fpatia 
triangularia , qux ia medio trium globulorum (ccundi 
elementi , (c mutuo tangentium , reperiuntur ; debent 
induere figuram , in Iba latitudine & profunditate trian- 
gularem. Quantum autem ad longitudinem non facile 
eft ipfam determinare, quia non videtur ab alia caula 
pendere , quam a copia materia: ex qua illae malVulac con- 
flantur i Icd fufficit illas concipere tanquam exiguas co- 
lumnas , tribusjlriis in modum cochlearum iqtortis ex- 
cavatas ,,ita ut gyrando tranfirc po0int per illos anguftos 
meatus , figuram habentes trianguli curvilinei F G I , 
qui femper inter.tres globulos fecundi elementi , fc mu- 
tuo tangentes reperiuntur. Quippe ex eo quod lint ob- 
longx , ac motu celerrimo ^tranleant inter illos globulos 
fecundi elementi , dum interim ipfi alio motu circa po- 
los CGcli rotantur , clare, intclligitur illarum llrias , in 
modum cochlearum debere efle intortas ; & quidem ma- 
gis vel mimis intonas , prout tranlcunt per panes axi 
vorticis remotiores aut viciniores ; quia globuli lecundi 
clementi , celerius in illis quam in illis rotantur , ut ante 



didumell. 

X c I. Ac etiam ex eo quod iplx veniant verius medium coe- 
panibus contrariis ; unx fcilicet ab Aullrali , alix 
‘fefitapeL ^ Boreali , dum interim totus vonex circa fuum axem , in 
vtnitnttt , unas^ cafdem partes movetur, manifellum ell illas qux 
veniunt a polo Aullrali , non in cafdem panes debere in- 
tiutrtM. tortas elfe , ac illas.qux veniunt a polo Boreali , fcd plane 
in contrarias, quod animadverfione valde dignum puto j 
quia hinc vires magnetis infra explicandx , prxeipue dc* 

Sed 



pendent. 



Pars Tertia. 






’ Sed ne quis forte exiftimet , me fine ratione affirmare , x c i r. 
tres tantum ftrias in iftis primi elementi particulis efTe 
polle , cum tamen globuli fecundi, non ita femper omnes 
fe mutuo poflint contingere , ut tantum triangularia fpa- 
tia circa fe relinquant , velim hic notari , alia quaevis loca 
ampliora , qux inter globulos iftos facpe reperiuntur , ha- 
bere femper fuos angulos , plane aequales iis trianguli F G 
I , ac quantum ad caetera elTe in 
perpetua mutatione ; adeo ut 



fa , quatuor globuli A B C H, fe 
tangentes in punftis K L G E , 
relinquunt in medio fui fpatium quadrangulare, cujus 
quifque angulus , eft omnino xqualis unicuique ex angu- 
hs trianguli F G I ; cumque quatuor ifti globuli moven- 
tur, fpatium iftud aflidue figuram mutat, fitque nunc 
quadratum , nunc oblongum , ac etiam interdum in duo 
alia fpatia triangularia dividitur 5 unde fit ut materia pri- 
mi elementi minus agitata , qux in eo exfiftit , ad unum 
vel duos ex ejus angulis debeat confluere, ac refiduum fpa- 
tii relinquere materix mobiliori , & figuras fuas facilius 
mutanti, ut eas ad omnes iftorum globulorum motus 
accommodet. Atque fi forte unum ex ejus ramentis, in 
uno ex iftis angulis exiftens , extendat fe ibi verfus par- 
tem illi angulo oppofitam , ultra fpatium xquale triangu- 
lo F G I , debebit inde expelli , ac proinde imminui, ciim 
accidet ut tertius globulus tangat duos illos , qui angu- 
lum in quo verfkur conficiunt. Nempe fi materia minus 
agitata, occupans angulum G, extendat fc verfus D 
ultra lineam F I , inde extrudetur a globulo C , atque 



particulx ftriatx primi elementi, 
,per illa tranfeuntes , eam etiam 
figuram quam defcripfimus , de- 
beant induere.Nam exempli cau- 




R 







XCIII. 

Inter fnrti- 
eultu /frU- 
tx$ ,r^o- 
mnium mi- 
nntiJpniM , 
vsriiu ejfi 
Mlinrum 
mMgniluJi- 
nes in pri- 
mo elemen - 
t». 

XCI V. 
§lMomodo 
ex iU m*- 
cuU in St- 
lis vel ftel- 
Inrnm ftt- 
perfieiege- 
verentur. 






130 Principiorvm Philosophia 
catcnus minuetur , cum hic globulus C accedet ad B , 
ut claudat triangulum G F I. Et quia particulae primi 
clementi , qua: in eo maxuna: funt , & reliquis minus agi- 
tatae, per longos coeli traftus tranfeundo non poflunt non 
faepe ita veriari inter tres globulos ad fe invicem acceden- 
tes , non videntur pofle induere ullam figuram determi- 
natam , & aliquandiu in ipfis permanentem praeter, illam 
quam dcfcripfimus. 

Etfi autem hae particula: oblongae ac ftriata: valde dif- 
ferant a reliqua materia primi elementi , non tamen illas 
abhae difiinguimus, quandiu tantum inter globulos fc-. 
eundi veriantur ; tum quia nullum peculiarem earum ef- 
fedum ibi advertimus; tum etiam , quia multas alias, non 
multo minores , nec celerius agitatas , in ea contineri ar-. 
bitramur , ita ut inter omnium minutiflimas & iftas ftria- 
tas , innumeri fint aliarum gradus , ut facile ex inaequa- 
litate viarum quas perlabuntur , agnofei poteft. 

Sed quando materia ifta primi clementi, ad corpus 
Solis alteriufvc fideris pervenit , ibi omnes ejus minutia: 
maxime agitatae , ciim nullis globulorum (ccundi cle- 
menti obicibus impediantur , in fimiles motus confentire 
laborant: Vnde fit utilia: flriatoe, nec non c(iam alia: 
multa: paulo minores , qux ob figuras nimis angulofas , 
molemve nimis magnam, tantam agitationem refugiunt, 
ab aliis minutifiimis feparentur , ac fibi mutuo facile ad- 
hxrcntcs, propter inxqualitatcm fuarum figumrum, mo- 
les aliquando permagnas componant , qux intimx coeli 
fupcrficici contigux, lideri ex quo emerferunt adjungun- 
tur , &c ibi refiftcntcs illi adioni , in qua vim luminis con- 
fiftere fupra diximus , fimiles funt illis maculis qux‘in So- 
lisfupcrfacie confpici folent. Eadem enim ratione , qua 
videmus aquam liquorcfquc alios quofcunqiic , ciim igni 
admoti cftervcfcunt , atque aliquas particulas diverfx a 

rcli- 



Pars Tertia. 131 

reliquis naturae , ac minus ad motum aptas in Ce conti- 
nent , denlam fpumam ex particulis iftis conflatam emit- 
tere , qux fupra ipforum luperficiem natare , figuraique 
admodum irregulares & mutabiles habere Iblet : ita per- 
ipicuum eft niateriam Solis, utrimque ex ejus polis verfus 
eclipticam ebullientem , debere particulas fuas ftriatas , 
alialque omnes qux facile fibi mutuo adhxrcnt , ac diffi- 
culter communi ipfius motui obfequuntur, ex Ce tan- 
quam fpumam expellere. 

Atque hinc facile eft cognofeere , cur Solis maculx 
non Ibleant apparere circa ejus polos , fed potius in par- 
tibus cclipticx vicinis; & cur figuras habeant valde varias 
& incertas ; & denique cur in orbem circa Solis polos , fi 
non tam celeriter quam ejus fubftantia,laltem fimul cum 
ea parte cceli qux illi proxima eft , moveantur. 

At vero , quemadmodum plerique liquores eandem 
fpumam , quam initio eflcrvefccndo emittunt , rurfus 
poftea diutius ebulliendo rcfbrbent & abfumunt ; ita 
putandum eft , eadem facilitate qua materia macularum 
c corpore Solis emergit , atque in ejus fuperficic cu- 
mulatur, paulo poft etiam imminui, &partirain ejus 
fubftantiam refundi , partimque per ccclum vicinum di- 
fpergi. ( Non enim ex toto Solis corpore , fed tantum 
cx materia qux recens in illum ingrefla eft , maculx iftx 
formantur. ) Ac reliqua materia qux diutius in eo per- 
manfit , jamque ut ita loquar , cxcofta eft & defxcata , 
fiimma vi femper gyrans , partim eas qux jam fa<ftx funt 
abradit , dum interim alia in parte novx generantur , 
cx nova materia Solem ingrediente : unde fit ut non o- 
mnes in iifdem locis appareant. Et fane tota Solis fu- 
pcrficies*, partibus circumpolaribus exceptis , materia 
cx qua componuntur tegi folet ; Atqui maculx tantum 
efle dicuntur, ubi materia illa eft tam denfaSt ftipata, 

R a ut 



xcv. 

Hinc eo- 
gnofcifri- 
eipUM 0k- 
rum macH- 
Urum pro- 
prittutis. 

xc vr. 

§luomodo 
ifi*. macuU 
diffelvun- 
tur , *c ue- 
vogtne- 
rtntur. 



Principiorvm Philosophiae 
ut vim luminis a Sole venientis notabiliter obtundat. 
X c V 1 1. Praeterea poteft contingere , ut maculae ift.'c cum fune 

Cur in paulo crafliorcs & denfiores , priiis in fua circumferentia 
V**’'"!!! quam in medio atterantur , a puriore materia Solis eas 

mMfft €XtT€^ ^ ^ 

mit*tie 0 . circumfluente; licqueut extremitates earum circiunte- 
hres iridu rentiae , in acutum definentes , ejus lumini perviae fint : 
mffartnnt. fequitur ipias ibi Iridis coloribus pingi debere , ut 
ante-hac de prifinate vitreo in Meteoris cap. 8 explicui. 
Et tales aliquando colores in illis obiervantur. 

X c V II I. Saepe etiam contingit , ut materia Solis circa maculas 

Sluomodo -(^25 fluendo , fupra ipfarum extremitates aflurgat ; tunc- 
** ^ vicini fuperficiem intercepta , co- 

veruntnr, gitut ad motum foHto celeriorem : Eodem modo quo flu- 
vilcontri. mjnmn rapiditas femper eft major in locis vadofis & an- 
guftis , qu^ in latis & profundis. Vnde fequitur Solis lu- 
men ibi aliquanto fortius efle debere. Atque ita maculae 
in faculas converti folent, hoc eft, quaedam folaris fuperfi- 
ciei partes , quae prius aliis erant obfturiores , poftea fiunt 
lucidiores ; Ac vice verfa , faculae in maculas mutari vi- 
dentur , cum , his una ex parte in fubtiliorem Sohs mate- 
riam demerfis , magna copia novae materiae alia ex parte 
* ipfis accedit , & adhaeret. 

xc ix. Cum autem iftx maculae diflblvuntur , non abeunt in 
in quales minutias plane fimiles iis ex quibus fuerant conflatx : fed 
^^mUJif- tenuiores , ac limul folidiores , five figuras mi- 

f»haatHr. nus angulofas habentes ; quo nomine ad motum funt a- 
ptiores , & ideo facile per meatus , qui funt inter globu- 
los cccli circumjacentis , versus alios vortices tendunt; 
panim in tenuiffimas , qux ex aliarum angulis erafx , vel 
in purifTimam Solis fubftantiam convertuntur, vel abeunt 
etiam verfus ccclum ; partim denique in crafTu^^ , qux 
ex pluribus ftriatis , aliifve fimul junftis compofitx, ver- 
fus ccclum expelluntur , ubi cum fint nimis magnx ad 

tranf- 



Pars Tertia. 
transeundum per illos anguftos meatus , quos globuli Se- 
cundi elementi circa fc relinquunt , ipfa etiam globulo- 
rum iftorum loca fubingrediuntur, & quia figuras habent 
valde irregulares & ramoSas , non tam facile ac illi globu- 
li moveri poSTunt. 

Sedfibi mutuo nonnihil adhaerentes , componunt ibi 
magnam quandam molem, rariSTimam , & acri ( Sive po- 
tius jEtheri) terra: circumfuSb non abSimilem , qua: a Sole 
circumquaque , fone ufque ad fphxram Mercurii , vel 
etiam ultra illam , fc extendit. Nec tamen xther ifte in 
immenfum crefeere poteft, etiamSi nova: femper particu- 
la: ex macularupi diSiblutione ipfi accedant , quia globu- 
lorum fecundi elementi , per illud & circa illud continua 
agitatio , facile poteft totidem alias diSTolvere , ac rurfus 
in materiam primi elementi convertere. Quippe omnes 
Solis aliorumque fiderum maculas , ut & totum a:therem 
ipSis circumfufum, quoniam ejus partes ad motum mimis 
apta: Sunt, quam globuli fecuncli elementi , ad tertium 
elementum referimus. 

Sed vero maculamm produco vel diSTolutio , a tam 
minutis & tam incertis caufis dependet , ut minime Sit 
mirandum , Si quando nulla: prorfus in Sole appareant , 
vel Si e contra nonnunquam Sint tam multa: , ut totum 
ejus lumen obfcurcnt. Ex hoc enim quod pauca aliqua , 
ex ramentis primi elementi , Sibi invicem adhatreScant , 
fit unius macula: rudimentum, cui facile poftea plura 
alia junguntur , qua: , niSi in priora illa impingendo , par- 
tem fua: agitationis amitterent , fibi mutuo non poSlent 
adha:rcre. 

Notandumque eft maculas iftas cum primum gene- 
rantur, eSle corpora moUiSTima & rariflima , ideoque faci- 
le frangere impetum ramentorum primi elementi , qux 
in ipSas impingunt, & illa Sibi adjungcrcj Paulatim autem 

R 3 poftea 



c. 

§lHemoJ9 
ex ifjts 
tther cire» 
ScUm 

fltllM gent' 
retur. 
Hunequ* 
ttherem 

m/uulM md 
tertium e - 
Umentum 
referri. 



cr. 

MueuU- 
rum f rodit- 
it ii tem d» 
dijfolutio- 
nen. • tau- 
fit vxlde 
incertu 
pendere. 



CII. 
§luomedo 
endem mu- 
chIm totum 
uliquod 
fidm tegere 
pojfit. 



f 



, t 

•f- 

\. 



CI !!. 

Cur Sei uli- 
^Uendovi- 
fit) fit eb‘ 
fcurior, ^ 
tur qu*- 
rundum 
ft thurum 
mugnitH- 
dinet uf fu- 
rentes mu- 
tentur. 

CI V. 
CuruliquA 
fixu difpm- 
reunt , vel 
tx imprf~ 
vi/i uff*- 
reuHt. 



134 . PrINCIPIORYM PHILOSOPHIiE 
poflea interiorem earum (uperficiem , continuo motu 
iubftantix (olaris cui contigua e(t , non tantum abradi & 
perpoliri , fed etiam condenfari & indurari , alia interim 
earum fupetficie qua: coelo obver^ cft , molli &: rara re- 
manente ; Ideoque ipfas non facile diflblvi , ex eo quod 
materia Solis interiorem carum fuperdeiem lambat , ni- 
fi iimul etiam earum oras circumfluat , &: tranlbendat , 
fcd contra potius femper augeri, quamdiu iflz carum 
ori , fupra Solis fuperficiem eminentes , ejus matcrii oc- 
curfu non denfantur. Hineque potefl contingere, ut ali- 
quando una & eadem macula , fupra totam (uperfleiem 
alicujus (ideris fe extendat, ibique diu pejrmaneat , priuf- 
quam diflblvi poflit. 

Sic referunt quidam hiflorici , Solem aliquando per 
plurcs dies continuos , aliquando etiam per integrum an- 
num , (blito pallidiorem , Lunz inftar , flne radiis lucem 
triftcm pribuifle. Notarique poteft multas ftcllas nunc 
minores majorcfve apparere , quam olim ab Aftronomis 
deferipti funt; cujus non alia ratio elfe videtur, quam 
quod pluribus paucioribulve maculis carum lux obtun- 
datur. 

Quin-ctiam fieri poteft , ut aliquod fidus tot & tam 
denfis maculis involvatur , ut vifum noftrum prorfus effu- 
giat ; Sicque olim Plejades numerati funt feptem , qui 
jam fex tantum confpiciuntur. itemque fieri poteft , ut 
aliquod fidus nobis’ antea non vifum , breviflimo tempo- 
re atque ex improvifb , magna luce affulgeat. Nempe fi 
totum ejus corpus ingenti & crafla micula fuerit hafte- 
nus contcilum , jamque accidat ut materia primi cle- 
menti , (blito copiofius ad illud affluens , (upra exterio- 
rem iftius maculi fuperficiem (e diffundat, breviflimo 
tempore totam conteget ; atque tunc iftud fidus non mi- 
norem lucem exie emittet , quam fi nulla plane macula 

in- 



wr^ 

r- 

r 

i 

[- 



Pars Tertia. ijy 

involveretur ■, Poteftque poftea , vel diu aeque fulgidum 
remanere, vel paulatim rurfus obfcurari. Sicque conti- 
git in line anni i y/z , quandam llcllam prius non vifam , 
in ligno CaUiopejx apparuilTe , qux maximam initio ha- 
buit lucem , & fenfim poftea obfcurata , initio anni 1 574 
dilparuit. Ac etiam alia: nonnulla: in ccclo jam lucent , 
qux olim non apparebant : quarum rerum caufa hic fu- 
lius efl: explicanda. . 

Sit exempli caula , fidus I circumquaque te 5 :um ma- 
cula d efg , qux non poteft elle tara denfa , quin poros 




c V. 

Multot tjft 
meutMi 
in maculit, 
fer quos li- 
ter} trunf- 
eunt furti. 
tuU Jlri». 
t*. 




five meatus habeat permultos , per quos omnis materia 
primi elementi , etiam ilb qux conftat particulis ftriatis • 
fupra defchptis , tranfire polCt. Cum enim in principio 

fux 










I 







1^6 Priwcipiorvm PhILOSOPHIj€ 
fu* generationis , fuerit moUiflima & rariffima , tales po- 
ri facile in ipfa formati funt ; cumque poftea denfabatur, 

^ particul* ift* ftriat* , ali*que primi elementi , continuo 
per illos tranfeundo, non permi/erunt ut plane claude- 
rentur ; fed tantum eo ulque anguftati funt , ut null* ma- 
teri* particul* , llriatis primi elementi crafliores , viam 
per iplos habere poflint : ac etiam ut ii meatus , qui par-* 
ticulas Uriatas ab uno polo venientes admittunt , non a- 
" pt*fint adcafdemfi regrederentuc, nec etiam ad illas 
qu* veniunt ab alio polo , & contrario modo funt intor- 
t*, recipiendas. 

cvi. Nempe partiail* ftriat* primi elementi, venientes 
non ab uno aliquo punfto duntaxat, fed a tota coeli re- 
iftorum glonc qu* cft verius polum A , & tendentes non verius 
mtmtMHm: unicum punftum I , fed verfus totum -medium coeli 
%‘hU^- ^ ^ Q.» formant fibi meatus in macula d efg , fecundum 
ttftriBts lineas rcilas axi f.d parallelas, vel nonnihil utrimque 
rtircgrtdi yerfus d convcrgentes ; horumque meatuum aditus , in 
mnfojjmt. fupetficiei mcdictate efg fparfifunt, & exi- 

tus in alia medietate e dg ; ita fcilicet utparticul* ftria- 
t* venientes a parte A , facile quidem ipfos ingredi pof- 
fint per partem efgt & egredi peradverfam non 
autem unquam regredi per hanc edgy nec egredi per 
efg : Quia cum tota ifta macula , non conftet nifi ex ra- 
mentis primi elementi minutiffimis , qu* fibi mutuo ad- 
h*rentia , quofdam quali ramulos componunt , parti- 
cul* ftriat* venientes a parte f, iftorum ramulorum ex- 
tremitates , fibi in meatibus iftis occurrentes , inflede- 
re debuerunt verfus d ; idcoque fi per eofdem meatus cis 
•eflct regrediendum , a d verfus /, ift* ramulorum ex- 
tremitates nonnihil afTurgentes ipfarum tranlitum im- 
pedirent. Eodemque modo particul* ftriat* venientes 
a parte B , meatus alios fibi excavarunt , quorum ingref- 





rem habent vim , ad pergendum fecundum lineas re^Jas, 
non folcnt in ecf manere, fed ingrcflae per /, protinus e- 
grcdiuntur per d, atque ibi occurrentes globulis ^ccun- 

S • di 



Pars Tertia. '157 

fusin totafuperficie edg Iparfifunt, & cgreflusinad- 
verfa efg. 

, Notandumque cft iftos etiam meatus , cochlearum in- 
Aar efle excavatos , ad formam particularum fbriatarum 
quas admittunt , ideoque illos qui unis patent , non pate- 
re aliis a polo oppofito venientibus , & contrario modo 
intortis. 

Ita igitur materia primi elementi , utrimque ex polis 
per iftos meatus , ad fidus I poteft pervenire j ac quia ejus 
particula: ftriatx , caeteris fimt craffior^s , ideoque majo- 



CVII. 
Cur tti*m 
qut vt~ 
aiunt sb 
uno polo f 
non trnnf- 
tnntper 
tofdem 
tntmtmi , 
quim qUM, 
•veniant ob 
ulio. 

C V 1 1 1. 
Sluomotlo^ 
materi* 
primi ele~ 
menti , per 
iftos men- 
tas fluat. 



CIX. 
Sljtoi/ »lii 
ttuim mt»- 



158 Principiorvm Philosophiae 
cii. dementi, vel matcrix primi a B venienti, nonpoi^ 
fiint ulterius pergere fecundum lineas redas, -Ced, ino- 
mnes partes reflexa: , per setherem circumfufum xx, ver- 
fiis hemifphacrium efg rcvertimtur ; & quotquot ingre- 
<ii poliunt meatus maculae , vel macularum , qux ibi fidus 
iftud tegunt , per illos nirfus progrediuntur ab / ad d ; • 
ficque alliduc per medium fidus tranfeundo , & per xthe- 
rem circumfufum redeundo, quendam ibi quafi vorticem 
componunt. vero ab iflis meatibus capi non pof- 
flint , vel occurfu ^particularum hujus xtheris diffolvun' 
tur, vel per partes vicinas Eclipticx QJH, in ccelum 
abire coguntur. Quippe notandum cft particulas flriatas, 
qux fingulis momentis ad fuperfidem fideris I appel- 
lunt , non cfle tam multas , ut repleant omnes meatus, ad 
menfuram fuam excavatos in maculis e fg quia etiam 
in coelo non replent omnia intervalla, qux funt inter glo- 
bulos fecundi clementi , fcd magna copia fubtilioris ma- 
terix , illis admixta cflb debet , propter varios iflorum 
globulorum motus ; qux materia fubtilior cum ipfis in- 
grederetur iflos meatus , nifi particulx ftriatx , ab alio 
Aderis hxmifphxrio reflexx , majorem haberent vim ad 
illos occupandos. Qux vbrp hic de particulis ftriatis 
per hcmifphxrium cfg ingccdientibus funt dida , de iis 
etiam qux ingrediuntur per hcmifphxrium e dg funt in- 
telligcnda , quod nempe fibi alios meatus , a prioribus 
plane diverfos cxcavarint , per quos femper plurimx 
fluunt a d verfos ft in fidere I ac maculis ipfum jcir- 
cumdantibus & deinde in omnes4>artes reflexx peM- 
therem x x revertuntur ad d , cum interim tot diliol- 
vuntur , vel exeunt verfiis eclipticam , quot novx a polo 
B accedunt. 

llcfiduum autem materix primi elementi, quod in 
fpatio Jl concinetur , circa zxcvnfd gyrandp > feroper in- 
• de 



Pars Tertia. ij<) 

dc, recedere conatur; ideoque quofdam exiguos meatus 
fibi ab initio formavit, femperque poftea coniervat in 
macula d e fg, qui priores dccuflatim interfccant , & per 
quos aliquid iftius materiae folet effluere , quia femper ali- 
quid per priores , fimul cum particulis flriatis ingreditur. 
Cum enim omnes maculae parte^ fibi invicem adhaereant, 
non potefl: circumferentia d efg , nunc major fieri, nunc 
minor iideoque femper aequalis quantitas materia: primi 
clementi , debet in fiacre I contineri. 

Et ide<iP etiam illa vis, in qua lurnen c(5nfiftcre fupra 
diximus , vel nulla prorfus in ipfo, vel non nifi admodum 
debilis efle poteft. Nam quatenus ejus materia circa a- 
xem fd rotatur , vis omnis qua recedere conatur ab ifto 
axe , in macula frangitur, & ad globulos fecundi elemen- 
ti non pertingit ; nec etiam illa , qua ejus particula: ftria- 
tx, ab uno polo venientes, reda verfus alium tendunt, 
quicquam poteft prseftarc ; non modo quia iftx particula: 
valde exigua: funt , refpcdu globulorum coeleftium in 
quos impingunt , ac etiam aliquanto tardius , quam reli- 
qua materia primi elementi moventur; fcd pra:cipue quia 
illx qua: ab uno polo veniunt , non magis iftos globulos 
in unam partem propellunt , quam alix ex alio polo ve- 
nientes , in adverfam. 

Materia autem codeftis in toto vortice , hoc fidus I 
circumjacente, comprchcnfa, fuas interim vires poteft 
retinere , quamvis forte illx non fuffleiant , ad fenfum lu- 
minis in oculis noftris excitandum : fierique poteft ut in- 
terim ifte vortex , prxvalcat aliis vorticibus fibi vicinis, & 
fortius illos premat quam ab ipfis prematur. Vnde fe- 
qucrctur fidus I augeri debere , nifi macula d efg -illud 
circumfcribcns , id impediret. Nam fi jam circumferen- 
tia vorticis I fit A Y B M , putandum cft ejus globulos , 
circumferentix ifti proximos , eandem habere vim ad 
• • S,z pro- 



tuf iUos 

Jtcujpitim 

interfiant. 



CX. 
Sfitodlm- 
mtn fitUn 
per maeu- 
Um vix . 
fojpttrnnfi 
trt. 



CXI: 
Deferipti» 
Stelle ex 
improvifi 
mppnrentk. 




140 Principiorvm PhILOSO>HIjE 
progrediendum ultra ip&m, verius alios vortices circuiiv- 
'poiitos ) ac globulos horum vorticum ad progrediendum 
verfus I , non majorem nec minorem : hacc enim unica 
ratio dl, cur ejus circumferentia ibi potius quam alibi 
terminetur. Si autem czteris immutatis, contingat uc 
minuatur illa vis qua, exempli cauia, materia vorticis Oj 
tendit verfus I (hocque variis ex caulis poteil continge- 
re , ut fi ejus materia in alios vonices tranleac , vel multx 



maculx circa fidus in O exiftens generentur, &c.)ne- 
cefle eft ex legibus naturx , ut globuli vorticis I qui fune 
in circumferentia Y , ultra ipM pergant verfus P;&, 
quia reliqui omnes qui funt intd 1& Y , eo verfus etiam 
tendunt , inde augeretur ipacium in quo eft fidus 1 , nili 

• ma- 



Pars Tertia. 141 

macula defg ipfum terminaret» fedquia hxc macula 
non permittit illud augeri, globuli cceleftes ci proximi , 
paulo majora folito intervalla circa fe r^inquent , & plus 
materiae primi clementi in iis intervallis continebitur, 
quae quandiu in ipfis erit diiperfa , non magnas vires ha- . 
bere poteft. Si autem contingat particulas primi ele- 
menti , per poros maculae exeuntes , & in globulos illos * 
impingentes , vel aliam quamvis cau/am , aliquos ex iftis 
globulis a maculx /liperficic fcjimgere , materia primi 
clementi fpatium intermedium ftatim replens , iatis vi- 
rium habeoic , ad alios globulos iftis vicinos , ab eadem 
maculae fiiperficic iejungendos ; & quo plures ab illa ita 
fejunget , c6 plu^ virium acquiret ; ideoque breviflimo 
tempore, actanquamin momento, iiipra totam iftam 
fijperficiem fe diffundet ; ibique non aliter gyrans , quam 
ca quae intra maculam continetur , non minori vi pel- 
let globulos coeli circumpofitos , quam eofdem pelleret 
ipfum fidus I , fi nulla macula eum involvens ejus a£bio- 
nem impediret : Atque ita magna luce cx improvifo fiil- 
gebit. 

lam vero , C forte contingat iftam maculam effe tam ^ *• 

tenuem & raram, ut a materia primi clementi, fiipra 
ejus exteriorem luperficiem ficeftuia, dilTolvatur, non Utim Jif. 
facile poftea fidus I rurfus difparcbit : ad hoc enim opus 
effet , ut nova macula ipfum totum rurfus involveret. 

Sed fi craffior fit quam ut ita queat diflblvi , denfabitur 
exterior ejus fiipcrficies, ob impulfum materiz ipfam cir- 
cumfluentis : atque interim fi mutentur caufie , ob quas 
prius minuta fuerat illa vis , qua materia vorticij O ten- 
dit verfiis I , jamque c contra augeatur , repelletur nirfus 
materia vorticis I , a P verfus Y , & hoc ipib materia 
primi elementi , fupra maculam dtfg diftuia minuetur, 

&fimul novafmaculx in ejus fiipeffiQC generabuntur, 

b 3 ■ qux 




141 PrINCIPIORVM PniLOSOPHIiE 
■ qu2E paulatim ipfius lugacn obtundent ; & denique fi cau- 
fa perfeveret plane tollent, atque omnem locum iftius 
materis primi elementi occupabunt. Ciim enim globu> 
li vorticis I, qui funt in exteriori ejus circumferentia 
A P B M , magis (blito prementur , magis etiam prement 
illos , qui funt in interiori circumferentia xx , quique ita 
prefli , & ramofis particulis stheris illius , quem circa fi- 




CXIII. 
7 » omnibm 
msfulH 



dera generari diximus , intertexti , non facilem tranGtum 
prsbebunt particulis ftriatis , aliifve non minutiflimis 
materis primi elementi 4 fupra maculam d efg dlHufs : 
unde Get , ut ipls ibi perfacile in maculas congregentur. 

Obiterque hic eft notandum , particulas ftriatas in o- 
mnibus iftis macularhm corticibus continuos Gbi meatus 

ex- 





%• 



c- 



Pars Tertia. 145 

excavare , ac per omnes fimul, ranquam per unam (olam muim 
maculam , tranOre. Formantur enim ifta: maculx ex ip(a ”>**(•** » 
materia primi elementi , &: ideo initio funt molliflimx , 
iftilque ftriatis particulis facilem viam prxbent. Quod mw*. 
idem de xthere circumfiifo dici non poteft : quamvis 
enim craHiores ejus particulx , nonnulla etiam iftonim 
meatuum vcftigia retineant , quoniam e^ macularum dif- 
folutionc gemtx funt ; quia tamen motui globulorum fe- 
cundi elementi obfequuntur , non femper eundem fitum 
fervant , nec ideo particulas flriafiis refta pergentes , nifi 
admodum difficulter , admittunt. 

Sed facile fieri poteft , ut eadem ftella fixa per vices ap- c x r v. 
pareat & difparcat , fiiigulifque vicibus quibus apparebit , 
novo cortice macularum involvatur. Talis enim alterna- 
do eft naturx valde familiaris , in corporibus qux mo- Mppmrert «r 
ventur ; ita fcilicet ut cum ab aliqua caufa, verfus certum 
rerminum impulfafiint, non in eo fubfiftant, fed ulte- 
rius pergant i dtmec rurfus ab alia caufa verfus ipfum re- 
pellantur. Ita dum pondus funi appenfum , vi gravitatis 
ab uno latere ad perpendiculum fuum defccndit , impe- 
tum acquirit , a quo ultra iftud perpendiculum in oppo- * ;■ j> 

fitum latus fertur, donec rurfus gravitas ifto impetu fu- . 
perato , illud verfus perpendiculum moveat , & inde no- ' 
vus in eo impetus oriatur. Ita vafe fcmel moto , li.quor in 
eo contentus multoties it & redit , antequam ad quietem 
reducatur ; Et-ita cum omnes coelorum vortices in quo- r.t 
dam xquilibrio confiftant , ubi unius materia fcmel ab - . » 
ifto xquilibrio receflit , poteft multoties nunc in unam , 
nunc in adverfam partem excurrere , antequam ab ifto 
motu quiefeat. 

Fieri etiam poteft ut totus vertex, in quo palis aliqua CXv. . 
ftdla fixa continetur , ab aliis circumjaccntilws vorrici- 
bus abfbrbcatur , & ejus ftella in aliquem ex iftis vortici- 
• bus 



144 Principi ORVM PniLOSOPHiit 
tn tmtn abicpta , mutetur in planctam vel Cometam. Nem- 
etntro tft pc duas tantum caufas fupra invenimus > qux impediant 
jhiu, dt- jjg vortices ab aliis dcftruaiuur ; harumque una , quae 
^ ’ confiftit in eo , quod materia unius vorticis objeitu vici- 
norum impediatur , ne verfus alium quem poflit evagari, 
non potelcin omnibus locum habere. Nam (1 exempli 
caufa , materia vorticis S a vorticibus L & N ita utrim- 
que prematur, ut hoc impediat ne verfus D ulterius 
progrediatur , non poteft eadem ratione impediri a vor- 
tice D , ne fe diffundat verfus L & N, nec etiam ab ullis 
aliis , nifi qui fint ei viciniores , pro ratione fuae magnitu- 
j dinis ; atque adeo in omnium maxime vicinis non habet 
locum. Altera autem caufa , quod nempe materia primi 
elementi , in centro cujufque vorticis fidus componens , 

. globulos fecundi circa illud exiflentes , a fe repellat verfus 
alios vortices vicinos, locum quidem habet in omnibus 
iis vorticibus , quorum fidera nullis maculis involvuntur ; 
fed non dubium eft , quin denfiorum macularum inter- 
ventus eam tollat ; praefertim earum , qua: plurium corti- 
» cum inftar fibi mutuo incumbunt, 
cx vi! Atque hinc patet non tffe quidem periculum, nc ullus 
Sucnude vortex ab aliis vicinis deftruatur , quamdiu fidus quod in 
centro fuo habet, nullis maculis efl involutum ; fed, cum 
qmmm muL illis tegitur & obruitut , peruiere tantum a fitu , quem ifle 
M m»c»u vortex inter alios obtinet , ut vel citius vel tardius ab ipfis 
abfbrbeatur. Nempe fi talis fit ejus fitus , ut vicinorum a- 
e»mgrtg4tt. liorum vorticum curfui valde rcfiflat , citius ab illis de- • 
ftruetur , qu^ ut multi macularum cortices , circa ejus 
fidus denferi poffint ; fed fi minori fit ipfis impedimento , 
lente tantum minuetur; interimque macuixj fidus in 
ejus medio pofitum obfi^entes, denfiores fient , pluref- 
que ac plures , tam fiipra quam etiam intra illud, congre- 
gabuntur. Sic exempli caufa , vortex N ita ficus efl, ut 





T 



I 



NB. 

Vulc fig. 
pjg. prxc. 



CX VI I. 
§lMomed» 
permuitA 
mMcuU cir~ 
€mmliqH»m 
JltlUm ejft 
pojpnt^ Mitf 
tequ*m «• 
]tu vortix 
defir$uuHT. 



1^6 PriNCIPIORVM PHILOSOPHIiE 
aperte curfum vorticis S magis impediat ,xjuam uUi alii 
vicini, quapropter facile ab hoc vortice S* abripietur, 
llatim atque aliquot maculis illius fidus erit involutum ; 
ita fcilicet , ut circumferentia vorticis S,quxjam termi- 
natur linea 'O P terminetur poftea linea O R Qj^to- 
taque materia , quae cpntinetur intra lineas O P Q^& 
ORQ^ ei accedat, cjufque curfum fequatur; reliqua, 
materia quae eft inter lineas • O R & O M Q^in alios 
•vicinos vortices abeunte. Nihil enim aliud vorticem N 
in eo fitu ; in quo nunc efle fiipponitur, poteft confervare, 
quam magna vis materiae primi elementi , in ejus centro 
exiftentis , quae globulos fecundi circumquaque ita pro- 
pellit , ut ejus impulfui potius quam motibus vicinorum 
vorticum- obreq uantur: quie vis intceventu macularum 
debilitatur^ & frangitur. 

Vortex autem C inter quatuor S F G H , ‘duofquc 
alios M & N, qui fupra illos quatuor intelligcndi fuftt , . 

ita eftconftitutys , ut quam- 
vis denfiemaculx circa ejus 
fidus 
quam 
verti, 
ribus 
pc fu 

& tertium M ipfis ipeurn^ 
bentem fupra punctum D , 
circa propria centra gyrare# 
a D verfus C : itemque tres 
alios G H & lexfum N , fupra ipfbs pofitum ^verti ab 
E «verfus C i vorticem autem C , ita inter hos fex efle 
conftitutum , ut ipfbs folos tan^t , & ejus centrum ab 
eorum fex centris aequidiftet ; axifque circa quem gyra- 
tur , fit in linei DE. Qua ratione illorum feptem vor- 
ticum 



congregentur , nun- 
tamen totus poflite- 
quandiu illi fex funt vi- 
inter fe aequales. Quip- 
ppono vortfees S , F , 




P. ARS Tertia. 147 

ticum motus inter (e optime conven^int; & quantum- 
vis multis maculis fidus vorticis C obruatur , adeo ut 
perexiguas , vel etiam plane nullas habeat vires , ad glo^ 
bulos cali circa fe pofitos fecum in orbem rapiendos ; 
non tamen ulla ed ratio , cur alii fex illud e loco fuo ex- 
pellant , quaradiu inter fe funt aequales. 

Sed ut fciamus , quo pado tam multa: macula: circa il- 
lud generari potuerint , putemus iplum initio non mino- 
rem fuifle , quam pnum ex aliis fex ei circumjacentibus j mMcnUge- 
ita Ut circumferentiam fuam uique ad pun£l:a i 2, 3 4 ex- 
tenderet ; fiduiquc permagnum in centro fuo habuiile , 
utpote quod componebatur ex materia primi elementi , 
quae per D ex tribus vorticibus S , F , M , 8c per E ex nb. 
tribus aliis G , H , N , verfus C reda tendebat , & inde p,g'p, 5 c. 
non regrediebatur ; nifi in eoldcm illos vortices verfus K 
& L ; adeo ut iftud fidus fatis virium habere potuerit , ad 
totam materiam coeli 1 1 34 > fecum in gyrum agendam. 

Sed quia , propter inaequalitatem , & incommcnfurabili- 
taten\quantitatum & motuum, quae in aliis partibus uni- 
verfi repetitur , nihil in perpetuo aequilibrio ftare potefl , 
ubi forte vortex C minus virium habere «cepit, quam 
alii circumjacentes , pars ejus materiae in ipfbs migravit 
& quidem cum impetu ; ita ut eaipars quae fic migravit , 
fuerit major quam ifta inaequalitas exigebat, ideoque rur- 
fus poftea nonnihil materiae , in ipfum qx aliis remigra- 
vit , atque ira per vices. Cumque interim multi macula- 
rum cortices , circa ejus fidus generarentur, magis ac ma- 
gis illius vires minuebantur , & idcirco lingulis vicibus,' 
minus materiae in illum regrediebatur quam ab ipfb ex- 
iiffet , donec tandem perexiguus evaferit : vel etiam totus 
fuerit abforptus , foloejus fidere excepto, quod multis 
maculis circumvallatum , in materiam aliorum vorticum 
abire non potefl , nec etiam ab iflis aliis- vorticibus*e lo- , 

T 1 co, . 



C XIX. 

S^emeJo 

SteUsfixM, 

mHtaur in 

Cometem 

•vel i» TU- 

netmm. 



t* 




148 Principiorvm Philosophiae 

co,in quo cft, cxtrudi,quam- 
diu ifti vortices funt inter (c 
aequales. Sed iiiterim cius 
macula: magis ac magis den- 
/ari debent, ac tandem ubi 
unus aliquis ex vicinis vor- 
ticibus , aliis' major & poten- 
tior evadet , ut fi Vortex H 
extendat fuam fiipcrficiem 
ufquc ad, lineam y 7, tunc 
facile hic vortex H totum 
fidus C, non amplius fluidum & lucidum, fed, Co- 
metae vel Plancta: inftar , durum & opacum , fecum ab- 
ducet. 

lamvcro confiderandum cfl , qua ratione debeat mo- 
veri talis globus opacus & durus , ex multarum macu- 
larum congerie compofitus , eum primum ab* aliquo- 
vortice fibi vicino abreptus eft. Nempe ita gyrat cum 
materia a qua abripitur ; utquandiu minus habcc^gita- 
tionis quam ipla , verfiis centrum circa quod gyrat de- 
trudatur. Efc quia omnes partes ejuldem vorticis non 
^eadem celeritate moventur , nec funt cjufdem magnitu- 
. dinis i fed a circumferentia ufquc ad certum terminum 
carum motus gradatim fit tardior , ac deinde ab ifto ter- 
mino ufque adjcentrum gradatim fit celerior, &: ipfa: 
funt minutiores , ut fupra didum dt : Si globus in illo 
vortice defccndcns adeo fit (olidus , ut , priufquam per- 
venerit ad terminum in quo partes vorticis omnium tar- 
dififime moventur, acquirat agitationem xqualcm agi- 
tationi carum partium , inter quas verfatuf , non ulterius 
defeendit, fed ex illo yortice in alios trdnfit, &: cft Come- 
ta ; Si vero minus habeat foliditatis, atqueldcirco infra 
terminum illum dcfccndat , ibipofteaad certam diftan- 

tiara 



Pars Tertia. 149 

tiam a fidere , quod illius vorticis centrum occupat , lem- 
per manen? , circa ipfum rotatur , &: cft Plancta. • 

Putemus , exempli caufa , materiam vorticis A E I O, tx x. 
nunc primum fecum abripere Sidus N , & confideremus 
verfus quam partem illud feret. Nempe cum omnis ifta steiu, eitm 
materia gyret circa centrum S, ideoque indc^ccedere 
conetur , ut fupra explicui , non dubium cft quin ea quae ** 
jam vetiatur in O , pergendo per R ad detrudat 
hoc fidus fecundum lineam rcftam verfus S ; Atque ex 
natura gravitatis infra explicanda, intelligctur iftum mo- * nb. 
tum fideris N , altcriufvc cujufvis comoris , verfus cen- 
trum vorticis in quo vetiatur , dici poile ejus dtfcenfum. 

Sic , inquam , ipfum detrudit initio , cum nondum in- 
telligimus in eo cfle alium motum ; fed ftatim etiam il- 
lud circumquaque ambiendo , fecum defert motu cii- 
culariab N verius A ; cumque hic motus circularis > ei 
det vim recedendi a centro S , pendet tantum ab ejus 
foliditate,. ut vel multum defeendat verfus S, nempe fi ^ 

perexigua fit ejus foliditas } vel contra , fi magna fit , ab S 
recedat. 

Per foliditatem hic intelligo t quantitatem materiae c x x i. 
tertii elementi , ex qua macula; hoc fidus involventes 

* , „ - - . iorberum- 

componuntur, cum ejus mole & iuperhcie comparatam, 

Quippe vis , qua materia vorticis A E I O , id defert cir- tem , & 
cularitcr circa centrum S , aeftimanda efta magnitudine 
fuperficiei , fecundum quam ipfi occurrit ; quia quo ma- tmticnm 
jor eftjfta fuperficies, eo plus materiae in hoc agit. Vis 
autem , qua ifta materia verliis idem centrum S ipfiim 
pellit , aeftimanda eft a magnitudine fpatii quod ab eo oc- 
cupatur. Quamvis enim omnis iila materia, quae eft in 
v.ortice A E I O , conetur recedere ab S , non tamen o- 
mnis agit ii^^dus N , led tantum ea ejus pars , quae remfii 
indS recedit , cum hoc accedit haecque eft aequalis ^a- 
• T 3 tio 



150- Principiorvm Philosophiae 




Pars Tertia. i 5 i 

do quod ab co fuit occupatum. Denique vis qu^m idem 
fidus N, a proprio fuo motu acquirit, ad perfeveran- 
dum in eodem illo motu , quam ipfius agitationem voco , 
non aeftimanda eft ab ejus fuperficie , nec a tota ejus mo- . < 
lc,fcd tantum ab ea ejus^olis parte , qua: confiat mate- 
ria tertii elementi , hoc efi, particulis materiae' fibi mutuo 
adhxrentibus, ex quibus maculae ipfum involventes com- 
ponuntur. Quantum enim ad materiam primi, vel etiam 
fecundi elementi , quatin eo efi, cum aflidue ex ipfo egre- 
diatur , & nova redeat in locum exeuntis ; non potefi no- 
va ifia materia accedens vim retinere, quae priori jam e- 
grefiae fuit imprefla , & praeterea vix ulla ei fuit imprefla , 

_fed tantum motus , qui aliunde in ea erat , determin.itus 
efi verfus certam partem ; atque haec determinatio a va- 
riis caufis afiidue potefi mutari. 

Sic videmus hic fupra terram aurum , plumbufn & alia 
metalla, cumfemel motafunt, majorem agitationem', cxxii. 
five majorem vim ad perfeverandum in fiio motu retine- 
re , quam ligna &: lapide^ ejufdem magnitudinis & figu- frUmmit- 
rae ; ac etiam idcirco magis folida efle putantur , iive plus V **- 

habere in fe materiae tertii elementi , ac pauciqres poros 
qui materia primi & fecundi replentur. Sed auri globu- «c figurA 
Ius efie potefi tam minutus , ut non tantam vim habitu- 
rus fit , ad motum fibi impreflum retinendum, quam glo- 
bus Lapideus vel ligneus multo major. Potefique etiam 
mafla aun tales figuras induere, ut globus ligneus ipfa 
minor , majoris agitationis fit capax 5 nempe li extenda- 
tur in fila aut bradeas , aut fpongix infiar multis minutis 
foraminibus, excavetur , aut quocunque alio modo plus 
fuperficici acquirat , pro ratione fuz materix & molis , ' 
quam ille ligneus globus. 

Atque ita fieri potefi ut Sidus N , quamvis mole per- cxxiii. 
magnum , & fatis multis macularum corticibus ihvolu- 

tum. 



iji Principiorvm Philosophi!® 
itfiit. inti- tum , mijius tamen habeat Ibliditatis , fivc minus aptitu- 
gro thijtto ([jnis ad motus fuos retinendos, quam globuli materiae (e- 
eundi elementi ipfum circumjacentes. Hi enim globuli 
fojfmt, pro ratione fuae magnitudinis, funt omnium folidiflimi 

qui cfle polTint ; quia nullos in ifiiis meatus , alia materia 
folit^iori repletos intelligimus ; &' figuram obtinent fpha:- 
ricam , quae* omnium minimum habet fupcrficiei , pro 
ratione molis fub fe contenta: , ut Geometris cft fatis no- 
tum. Et pra:terea , quamvis fit permagna difparitas inter 
. iplbrum exiguitatem , & magnitudinem alicujus fideris , 
hxc tamen ex partc^ompcnlatur , eo quod non vires fin- 
j gulorum cx iftis 'globulis , fcd plurium llmul , iftius fideris 
viribus opponantur. Cum enim illi cum aliquo fidere, 
circa centrum S rotantur , tenduntque omnes, nec non 
etiam illud fidus , ut ab S recedant , fi vis inde receden- 
** di qua: ^fl in fidere , fiipcrct vires limuljundas , quae fiint 
in tot ex illis globulis , quot requiruntur ad fpatium 
• . quod fidus occupat , replendum } tunc ipfum recedet ab 

, 5 , elficietque , ut illi globuli iiUocum fuutn defeendant j 

&.contta, fi illi plus habeant virium , ipliun verius S ex- 
pcilent. . • • 

Ficji enim etiam facilc potcll , ut fidus N multo {#lus 
cxx I V. habeat virium , ad perfeverandUm in fuo motu fccunddm 
ilMmedo lineas redas, quam globuli materia: ccclcllis iplum cir- 
ftjfmt mi- cumjacentes, etiamfi minus materix tcrtii elementi in eo 
nksfchJL contineatur , quam fecundi , in tot ex illis ^obulis , quot 
requiruntur ad fpatium ipfi xquale occupandum. C^ia 
ciim fint a Ic mutuo disjundi , & varios habeant motus ; 
quamvis jundis viribus in illud agant , nors poflilnt ta- 
' ' . . men omne? fuas vires , ita fimul jungere , ut nufla «arum 

parsinutihs fiat: contra autem omnis materia tertii elc-* 
menti, ex qua maculx hoc fidus involventes , aerque 
ipfum' ambiens componuntur , unam tantum maflam fa- 



uo 



Pars Tertia. 
cit , qu2 cum tota fimul moveatur, tota etiam vis , quam 
habet ad perfeverandum in fuo motu, verfus eafdem 
partes tendit. Similemque obeaufam, videre licet in 
numinibus , fragmenta glaciei vel ligna quaz aqux inna- 
tant , majori vi perfequi curfum fuum , fecundum lineas 
re&as , quam ipfam aquam ; &: ideo folere multo fortius 
in riparum finus impingere : quamvis minus materix 
tertii elementi in iis contineatur , quam in mole aqux 
ipHs xquali. 

Denique fieri poteft , ut idem fidus minus habeat foli- c x x v. 
ditatis, quam quidam globuli ccelcftes , & magis quam 
aln paulo minores ; tum propter jam diaam rationem , 
tum etiam quia , licet non magis nec minus fit materix 
fecundi elementi , in iftis globulis minoribus fimul fum- 
ptis, qukn in majoribus, cum xquale fpatium occupant, 
cft tamen in ipfis multo plus fuperficiei ; & propter hoc 
a materia primi elementi , qux angulos iis interjedlos re- 
plet , nec non etiam a quibuflibet aliis corporibus , faci- 
lius a curfu fuo revocantur, atque verfus alias partes de- > ‘ 
fleduntur , quam alii majores. 

lam itaque fi ponamus fidus N,.plus habere folidita- cx x vi. 
tis quam globulos fecundi elementi , fatis remotos a cen- 
tro vorticis S ;• quos fupponimus omnes efle inter fe x- cemtrl" 
quales, poterit quidem initio in varias partes ferri, & ma- 
gis vel minus accedere verfiis S , pro varia diipofitione a- 
horum vorticum, a quorum vicinia difcedet; poteft enim 
diverfimode ab ipfis retineri vel impelli ; ac etiam pro ra 
tione fux foliditatis , qux quo major eft , eo magis impe- 
dit ne alix caufx , poftea ipfum dcflcftanc de ea parte, in 
quam primum direftum eft. Veruntamen non valde ma- 
gna vi poteft impelli a vicinis vorticibus , quia fiipponi- 
tur juxta illos prius quievilTe ; nec ideo etiam ferri contra 
motum vorticis A E I O , verfus eas partes qux funt in- 

V ter 



Principtorvm Philosophia 







^ Pars Tertia. ijy 

ter I &.S, fed tantum verflis illas quae funt inter A &: 

S ; ubi tandem debet pervenire ad aliquod pundirm , in 
quo linea quam motu luo delcribit , tangat unum ex iis 
circulis , fecundum quos materia coeleftis circa centrum 
S gyrat ; & pollquam eo pervenit , ita curfum fuum ulte- 
rius perfequitur , ut Icmper magis &: magis recedat a cen- 
tro S , donec ex vortice A E I O in alium migret. Vt li 
moveatur initio fecundum lineam N C , pollquam per- 
venit ad C , ubi ha:c linea curva . N C tangit circulum ,* 
qui ibi defcribitur a globulis lecimdi elementi circa cen- 
trum S ; non potell non Hatim recedere ab Si per lineam 
curvam C 2 ; litam inter hunc circulum , & redam eum 
in pundo C tangentem. Cum enim delatum Iit ad C, 
a materia fecundi elementi magis remota ab S , quam 
ea quae ell in C , ac proinde celerius ada , litquc ipfa fo- 
lidius,utfupponimus;non potell non habere majorem 
vim , ad perfeverandum in liio motu , Iccundum lineam 
redam tangentem illum circulum; led llatim atque re- 
ceflit a pundo C , occurrit materix Iccundi clementi ce- 
lerius motx , qux illum nonnihil avertit a linea reda , li- 
mulque augendo ejus celeritatem efficit ut ulterius afccn- 
dat fecundum lineam curvam C 2 , qux eo mimis dillat 
a reda tangente , quo hoc fidus Iblidius ell , & quo majo- 
' ri cum celeritate delatum ell ab N ad C. 

Ciim autem per hunc vorticem A E I O hac ratione cxxvii. 
progreditur , tantam vim agitationis acquirit , ut facile 
inde in alios vortices migret , atque ex his in alios. No- motis c»^ 
candumque ell , ciim pervenit ad 2 , egrediturque limi- t»eup*r 
tes vorticis in quo ell , ipfum adhuc aliquandiu retinere 
ejus materiam circa Ic fluentem , nec plane ab ea libera- 
ri , donec latis alte in alium vorticem A E V pcnctrarit ; 
nempe donec pervenerit ad 5. Eodemque modo ducit 
fecum materiam hujus fecundi vorticis , verfus'4 in fines 

V 2 tertii 



Princ ip-iORVM Philosophia 




n»Com$t0‘ 

r$fm. 



Pars Tertia. 157 

tertii , & hujus tertii verfus 8 in fines quarti ; ficque (cm- 
per idem facit ) quoties ex uno vortice in alium migrat. 

£t linea quam motu fuo dcfciybit , diverfimode incurva- 
tur, pro diverfo motu materiae vorticum, per quos tranfit. 

Ita ejus pars 134, plane alio modo inflexa efl quam prar- 
cedehs N C 2 ; quia materia vorticis F, vertitur ab A per 
E verfiis V, & materia vorticis S, ab A per E verfus I; iftius 
autem lineae pars 5 ^ 7 8 efl: fere refla, quia materia vor- 
ticis in quo efl , fupponitur gyrare circa axem X X. Et 
fidera ex unis vorticibus, in alios hoc paflo migrantia, 
fimt Cometae : Ipforumque omnia phaenomena hk ex- 
plicare conabor. 

In primis obfervatur illos fine uHa regula nobis notd , cxxvm. 
unum per hanc, alium per illam coeli regionem tranfmea- 
re-, ac intra paucos menfes aut dies, a confpcflu noflro 
abire ; nec unquam phis , aut certe non multo plus , fed 
(iepe multo minus quam mediam coeli partem percurre- 
re. Ac quidem cum primum apparere incipiunt , folere 
fiitis magnos videri , nec poflea valde augeri , nifi cum 
valde magnam coeli partem percurrunt 4 cum autem dc- 
finunt , gradatim femper imminui ; atque initio , vel /al- 
tem circa initia fui motus , videri celerrime moveri , fub 
finem autem lenti/Time. Ac de uno duntaxat memini me 
Icgi/Tc , * quod circiter mediam coeli partem peragrarit ; • >lpo^ 
de illo fcilicet qui dicitur anno 1475, prima tenui capi- LotWuir 
te ac tardi motus, inter flellas Virginis apparui/Tc, ac 
paulo pdfl mir* magnitudinis faflus , per polum borea- numCraf- 
Icm tam celeriter ince/Ti/Te , ut portionem circuli magni fiumin li- 
triginta vd quadraginta graduum , una dic de/cripferit > nom^c^ 
ac tandem prope flellas Pi/cis Septentrionalis, Cvc in fi- ubiun- 
gno Arietis paulatim videri defii/!e. qi»»” «ic 

. duobus 

Cometis loquitar ; fed judico uoicum /uHIc , cujus hil/oriom a duo&us au^oiibus habet , Re- 
giomontauo & PontanOb • 

V 5 *Qux 



um 



■ CXXIX. 
Utrum 
Phintmt- 
n*)» txfii- 
tAltO. 



NB. 
Vide fig> 
pig. 160 - 






158 Prihcipiorym Philosophiae 
Qu:e omnia hic facile intelligunnir. Videmus enim 
eundem Cometam , aliam coeli partem in vonicc F , a- 
liamquc in vortice Y permeare, ac nullam efle per quam 
non pofllt hoc pa<fto aliquando tranfire. Putandumque 
eft ipfum fere eandem celeritatem femper retinere \ il- 
lam fcilicct quam acquirit , tranfeundo per vorticum ex- 
tremitates , ubi materia cocleftis tam cito movetur , ut 
intra paucos menfes integrum gyrum abfolvat , quemad- 
modum fupra di(2nm eft. Et quia hic Cometa in vortice 
Y , mediam tantum partem iftius gyri, & multo minus in 
vortice F , nunquamqiie in ullo multo plus percurrit j 
idcirco tantum per paucos menfes in eodem vortice ma*- 
nere poteft. Atque fi confideremus , illum a nobis videri 
non pofle ; nili quamdiu eft in illo vortice , prope cujus 
centrum verfamur j atque etiam non prius ibi apparere i 
quam materia alterius vorticis ex quo venit , iplum Icqoi 
& circumfluere plane defierit ; cognofccmus quo .pafto i 
quamvis idem Cometa maneat , femper cjufdem magnii 
tudinis , & fere femper lequc celeriter moveatur , debeat 
tamen videri major & celerior , initio fui curlus apparen- 
tis , quam in fine ; ac interdum in medio maximus cc-i • 
lerrimus putari. Nam fi putemus oculum ipedatoris; 
efle prope centrum F , Cometa illi multo major & cele- 
rior apparebit in 5 , ubi primum videri incipiet , quam 
in 4 ubi delinet ; quia linea F 3 , multo brevior eft quam 
F 4 , & angulus F 4 3 , acutior quam angulus F 3 4. St 
autem Ipeilbatorfit verfus Y, Cometa quidem illi alr- 
quantd major & celerior apparebit in 5 , ubi videri inci- 
piet , quam in 8 ubi delinet : fed maximus & celerrimus 
apparebit , dum erit inter & 7 , ubi erit Ipefbtori pro- 
ximus. adeo ut dum erit in y , apparere poflit inter ftel- 
las Virginis , dum inter ^ & 7 , prope polum Borealem , 
ibi una die triginta vel quadraginta gradus percurrere , 

• ac 



Pars Tertia. lyp 

ac tandem occultari in 8 , prope ftellas pifcis feptentrio- 
nalis : .eodem modo atque ille mirabilis Cometa anni 
1475 , dicitur a Regiomontano obfervatus. 

C^jeri quidem poteft cur Cometas non appareant, nifi c x x jc. 
cum in noftro ccclo vetiantur ; cum tamen fixa: confpi- 
eux fint , ijcet ab iplb longiflime diftent. Sed in eo diffe- lumen 
rentia eft , quod fixa: lumen a fe ipfis emittentes ; multo TerrAm «/- 
fortius illud vibrent , quam Cometa:, qui tantum illud 
quod a Sole mutuantur, ad nos refledunt. Et quidem 
advertendo lumen cujulque ftellx , clTeaftionem illam, 
qua tota materia vorticis in quo verfatur , ab ea recedere 
conatur , lecundum lineas redas , ab omnibus ejus fuper- 
ficiei pundis edudas , ficque omnem materiam vorticum 
circumjacentium premit , fecundum cafdem lineas re- 
das , vel alias asquipollentes ; (cum nempe iftx linex, per 
alia corpora oblique tranfeuntes in ipfis^ refringuntur , ut 
in Dioptrica explicui : ) facile credi poteft non modo lu- 
men proximarum ftellarum , ut F &/', fed etiam remo- 
tiorum , ut Y , vim habefe movendi oculos incolarum 
terrx, qui putandi funtnon longe abelle a centro S. Cum 
enim illarum , fimuique vorticum iplas circumjacentium 
vires , in perpetuo xquihbrio verfentur ; vis radiorum, ab 
F venientium verfus S, minuitur quidem a materia vor- 
ticis A E I O ipfis renitente , fed tamen non tota dele- 
tur , nifi in centro S ; ideoque nonnulla pervenire poteft 
iilque ad terram , qux aliquantulum diftat ab ifto centro. 

Jtemque radii ab Y ad terram venientes, tranfeundo per 
vorticem A E V , nihil in eo fuarum virium amittunt , 
nifi ratione diftantix ; non enim eorum vim magis mi- 
nuit materia hujus vorticis, ex eo quod ab F recedere co- 
nctur , verfus partem fux circumferenti.x V X , quam au- 
get ex eo quod etiam tendat , ab F verfus aliam partem 
circumferentix A E : atque ita de exteris. 



Hic- 




V 




Pars Tertia. i 6 i 

Hicquc obiter cft advertendum, radios ab Y ad terram cxx x i. 
venientes, oblique incidere in lineas A E & VX, qua: 
dftfimant fuperficies , in quibas vortices ifti.tcrmindntur, 

& ideo in ipfis refringi. Vndefequitur^ ftclias fixas qdn & quid fit 
videri omnes ex torra , tanquam in locis in quibus revera 
exfiftuntjfedtanquamfieircntinlocis fuperficiei vorti- 
cis A E I O , per qua: tranl^unt illi earum radii , qui per- 
veniunt ad terram , fivcad viciniam Solis ; ac forte etiam 
unam & eandem ftellam , in duobus aut pluribus ejufmo- 
di locis apparere. Qu® loca , cum non deprehendantur 
fuilTc mutata , ex quo ab Aftronomis notata funt , non 
puto aliud quam iftas fiipccficics , per nomen Firmamen- 
ti efle intelligendum. 

Cometarum autem lumen , cum fit multo debilius cxxxu; 
qu^ Fixarum , non faris habet virium ad oculos noftros'^"^ 
movendos , nifi fub angulo fatis magno videantur, & ideo „„ 
ratione diftanti® non apparent , cum a ccclo noftro funt , 
nimis remoti ; notum enim eft, quo magis aliquod corpus . 

a nobis remotum eft , eo fub minori angulo videri. Cum 
autem ad ipfum propius accedunt , varia: efle poliunt ra- ; & 
tiones, ob quas priufquam in illud ingrediantur , conlpi- 
cui non fint : quarum quxnam firprxeipuarnon facile eft fintmgri, 
definire. Nam exempli caufta, fi oculus fpeiftatbris fit 
verfus F , nondum videbit Cometam in z, quia ibi cin- * 
getur adhuc materia vohicis ex quo egreditur ; & tamen 
videbit illum in 4 , ubi erit remotior. Cujus rei ratio efle 
ppteft, quod radii fideris F tendentes verfus z , ibi rcfrin> 
gantur in fuperficie convexa materix.vorticis *AT IO, 
qua: Cometam adhuc involvit, & refra«ftio illa ipfbs re*- 
moveat k perpendiculari , juxta ea qua: in Dioptrica ex- 
plicui; quiahempe radiiifti multo difficilius trahfcunt 
per hanc materiam vorticis A E I O, quam per illam vor- 
ticis A E V X unde fit , ut longe j^auciores perveniant 

X ad 



j6t pRiNciPiORVM Philosophiae 




/ 



Pars Tertia^ 
ad Cometam, quam fi refragio ifta non fieret j hique pau- 
ciores inde ad oculum reflexi , poflunt efle nimis debiles 
ad eum movendum. Alia v^ro ratio efl , quod valde fit 
credibile , quemadmodum eadem femper Lunx lacies 
terram refpicit , ita femper eandem cujuique Cometx 
partem , verfus centrum vorticis in quo verfatur , conver- 
ti , eamque folam radiis reflectendis aptam efle. Sic nem- 
pe , cum Cometa cfl in z , illa ejus pars quz radios pot- 
cft remittere , oppofita cft centro S , nec ideo videri pot- 
eft ab iis qui funt juxta F ; fcd progrediendo a z ad 5 , in- 
vertit fe brevi tenapore verfus F , atque ideo ibi tunc in- 
cipit videri. Nam rationi valde «^fentaneum eft , pri- 
mo ut putemus , dum Cometa r^mit ab N pef C ver- 
fus z , illam ejus panem qux fiden S obverfa eft,/nagis 
agitari & rarcjfieri propter asionem iftius fideris , qu^n 
aliam partem ab eo averiam ; fecundo , ut putemus agita- 
tione ifta , tenuiores & Cut ita loqfifer) motores particu- 
las tertii elementi , qux funt in ejus fupcfncic , *aD ea fc- 
parari ; unde firut radiis reflectendis aptior evadat, quam 
fuperficies alterius partis. Quemadmodum ex iis qux de 
igne infra dicuntur, poterit intcUigi , rationem ob quam 
carbones extinCti videnQir nigri, non aliam efle qu^ 
quod omnis eorum fuperficies ; tam interna quanv exter- 
na, pafticulis iftis tertii elementi mollioribus conteCta fit; 
qux particulx molliores cum ignis vi a reliquis feparan- 
tur , carbones , qui nigri erant, in cineres non nifi.cx du- 
ris & folidis particulis conflatos , atque ideo albos mutan- 
tur : & nulla funt corpora refleCtendis radiis magis apta 
qu^ alba , nulla minus quam nigra : tertio , ut putemus 
. partem illam rariorem Cometx , «lia mimis aptam efle 
ad motum , &: ideo juxta leges Mechanicx , debere fem- 
per efle in concava parte finex curvx, quam Cometa 
motu ^ deferibit ; quia fic alia paulo tardius incedit , &: 

X z cum 



NB. 
Vide fig. 

plg. I62. 



CXXXltl. 
De Come- 
tarum ce- 
tn», VM- 
riie ejm 
fhtteame- 



1^4 Priwcipiorvm Philosophi.® '* 

cum lines iftius cavitas femper rfcfpiciat centrum vonicis 
in quo eft Cometa> (ut hic cavitas ejus partis N C z refpi- 
cit centrum S, cavitas partis ^54 refpicit F &c.) ideo il- 
lum ex uno vortice in alium tranfeundb converti: ut vide- 
mus in (agittis per aerem volantibus , pennatam earum 
partem cfle femper aha inferiorem cum afccndunt & fu- 
periorem cum defeendunt. Denique plures alis rationes 
dari pofl'ent,curComets a nobis non vidcantur,nifi quam- 
diu xranfeunt per noilnim ccclum : ex minimis enim mo- 
mentis pendet, ut idem corpus radiis refle£lendis aptum 
fit vel ineptum : & de ejufmodi particularibus effedlis , de 
quibus fatis multa e:^rimenta non habemus , fiifficere 
debent f erifimiles cau^ , licet es forte non fint vers. 

Prster hsc autem , obfervatur etiam circa Cometas , 
longam radiorum veluti comam fulgere , a qua nomen 
fuum acceperunt ; atque ifiam comam femper in parte ^ 
Sole prster pyprer a^i^rfa videri : adeo ut , fi terra flet in 
linea refta inter Cometam & Solem , crines in omnes 
partes difperfi circa illum appareant. Et Cometa anni 
147 Jjcum primum vifuscft, comam prsfcrebat i in 
fine autem fus apparitionis , quia in oppofita cceli regio- 
ne verfabatur , comam poft fe trahebat. Hsc etiam co- 
ma longior eft vel brevior 1 tum ratione magnitudinis 
Comets , in minoribus enim nulla apparet , nec etiam in 
magnis , cum a noftro afpcftu recedentes perexigui efle 
videntur ; tum etiam ratione loci , csteris enim paribus , 
quo terra remotior eft a linea refta , qus duci poteft a ' 
Cometa ad Solem , eo ipfius coma longior eft ; & inter- , 
dum latente Cometa fub radiis Solis, ejus coms extremi- 
tas inftar trabis ignca^ola confpicitqr ; Ac denique coma . 
ifta interdum paullo latior eft ; interdum anguftior ; in- 
terdum reda , interdum airva ; & interdum a Sole dirc- 
&e averfa , interdum non ita prscife'. 

. Quo- 



Pars Tertia. iSf 

Quoram omnium rationes .ut intclligantur , novum cxxxiv. 
quoddam genus refradibnis , de quo in Dioptrica non 
aftum eft , quia in corporibus terreftriWis non notatur , aion/]^' 
hic eft conliderandum. Nempe ex eo quod globuli ccc- 
leftes , non iint omnes inter fe arquales , red paullatim 2“^ 
minuantur a ceno termino, intra quem continetur fphi- 
ra Saturni , ufque ad Solem, fequitur radios luminis , qui 
per majores e*x iftis globulis communicantur , cum ad ^ 
minores deveniunt, non moddUfccundum lineas redas 
progredi debere fed etiam ex pane ad latera refringi 
difpergi. . • 

Confideremus exempli caufla hanc figuram , in qua cxxxv. 
multis globulis perexiguis incumbunt alii multo majores, 
putemufque ipfbs efle omnes in continuo motu , quem- yjaiZk. 
admodum globulos fecundi elementi fiipra dcfcripfimus; 
adeo ut fi unus ex ipfis verfus aliquam partem pellatur , 
exempli caufla , A verfus B , ejus adio aliis omnibus 
qui reperientur in linea reda , ab ipfo verfus illam panem 
protenla , fine mora communicetur. Vbi notandum eft , 
adionem quidem iftam , aL A ufque ad C integram per- 
venire ; fed aliquam tamen ejus panem a C^d B tranf- 
ire pofle , ac refiduum verfus D & E difpergi. Globus 
enim C non poteft pellere globulum i verfus B , quin fi- 
mul etiam fellat gtebulos i & 3 verfus D & E. Neque eft 
par ratio , cum globus A pellit duos globos ^ & 5 verfus 
C ; quamvis enim harc ejus adio a duobus illis globis 4 
& 5 ita excipiatur , ut videatur etiam defledi verfus D & 

E , reda tamen tendit ad C ; tum quia globi ifti 4 & 5 , x- 
qualiter utrimque ab aliis fibi vicinis fufl^ulti , totam illiun 
reftituunt globo 6 ; tum etiam quia continuus eorum 
motus efficit, ut nunquam per ullam temporis .moram , ^ 
hxc adio a duobus fimul excipiatu^ , fed ratitum > ut 
fucceflive nunc ab uno & mox a^ altero tranfininatuf, 

, X 5 Cum 



\66 . PrINCIPIORVM PHILOSOVHIiC 
Ciim autem globus C , pellit tres fimul 1,1,5, veriiis 
B , non ita potcll cjus a^o , ab illis ad unum aliquem rc> 



A 







mitti ; & , quantumvis moveantur , femper aliqui ex ipfis 
asionem illam oblique excipiunt •, ideoque quamvis pra;- 
cipuum eju« radium re< 5 ta verfus B deducant , innume> 
ros tamen alios debiliores , -utrimque veriiis D & £ du 
fpergunt. Eodemque modo , (i pellatur globus F verfus 
G , cum ejus aftio pervenit ad H , ibi isommuflicatur glo- 
‘ bulis 7 8 p , qui prscipuuin quidem ejus radium mit- 
tunt ad G*, fed alios etiam verfus D &: B diipergunt. 
Hicque notanda eft differentia , qux oritur ex obliquita- 
te incidentis iflarum asionum in circulum C H : a^io 
enim ab A ad C , cum perpendiculariter incidat in illum 
circulum , radios fuos squaliter utrimque* difpergit ver- 
^ fus D & E ; a£lio autem ab F ad H , qus in eundem ob- 
lique incidit , nor\ dilpergit fuos nifi verfus ipfius cen- 
dum; ialtem k obliquitas incidentis fupponatur eife gra- 

“ duum 



Par.s*Tertia. i 6 y 

duupi 90 ; fi vero fupponatur minor , nonnulli quidem 
ejus aftlonis radii , etiam in aliam partem mittentur , f?d 
aliis multo debiliores , & ideo vix fenfibiles , nifi cum illa 
obliquitas eft valde parva ; contra autem radii , qui verfiis 
centrum circuli qbliqpe fparguntur , eo fimt fortiores , 
quo ifia obliquitas efi major. 

Quorum omnium demonftrationc percepta, facile eft 
^lam transferre ad globulos cccleftes j quamvis enim nul- 
lus fic locus , in quo fic majufiruli ex iftis globulis , alios 
multo, minores tangant , quia tamen ipfi gradatim funt 
minores & minores , a certo termino ufque ad Solem , ut 
didum eft, facile credi poteft non minorem efle differen- 
tiam , inter illos qui funt fupra orbitam Saturni , & illos 
qui funt juxta orbitam terrae , quam inter mjyorcs & mi- 
nores mox deicriptos : atque inde intelligi eife(ftum iftius 
inaequalitatis, non alium elfe debere in hac terrae orbita , 
qu^ fi minimi majufculis immediate fiiccedcrent ; nec 
alium etianf in locis intermediis , nifi quod linea: feuin- 
diim quas ifti radii diiperguntur, non fint redae, fed paul- 
latim inflexa:. Nempe fi S fit Sol , z 5 4 y orbita per 
quam terra anni (patio defertur , fecundum ordinem 
notarum z 3 4 ; D E F G terminus ille a quo globuli 
coeleftcs , incipiunt gradatim efle minores & minores uf- 
que ad Solem : (quem terminum fupra diximus , non ha- 
bere figuram fphaera: perfedx , fed iphxfoidis irregularis, 
verfus polos multo deprelfioris , quam verfus eclipticam ) 
& C lit Cometa in noftro coelo exfiftens. Putandum eft 
radios Sohs in hunc Cometam impingentes , ita inde rc- 
fledi verfus omnes partes fpha:roidis D E F G H t ut ii 
qui perpendiculariter incidunt in F , maxima quidem ex 
parte red^pergant uique ad 3, fed tamen etiani nonnul- 
li ex ipfis hinc inde fpargantur ; &c qui oblique incidunt 
'>n G,non tantum reda |)ergant verfus 4, fed etiam ex 
» parte 



cxxxvt 

Exflieali» 
nii comti 




i B I' y i . ^ mncs partes di- 

§■ /i ^ ^ Tpcrfa ; qudd gc- 

• : nus^omct^Ro- 

' (am vocant : radii 
enim diremi a C 
5, ejus caput; 

. |:: ^ MH * alii autem dcbilio- 

’ ^ ^ ^ 
^ iu ’ ^ vc^s 5 refle- 

6 /ii ll\;l O ///: ; jl\ ^ ^ntur, ejuS cri- 
' /ivUU y////j/i' exKibcbunt. 

' ‘ / ^ ‘ Sivero terra fit in 

‘ - / [ \ I i * 4 > idem Cometa 

• ^’'-W/f’'‘ ‘ ex ea videbitur 

• per radios regios 
C G 4 , |c ejus coma, five potius cauda, verfus unam tan- 
tum partem protenia , per radios ex H & aliis locis ; qu2' 
funt inter G&Hveti^ 4reHexos. Eoderoquemodo^* 



/ ^ 1 

1 

W ’ F ElD 




1 i i H |[ 






M’- 


r '* ■ 1 A 


pi 


'J:i^ ii- ^ MI 




??S;n rCC^ 


?ii; 










liTfiiilfij:;- 


• 1^*1 




*• LJ 


'it!! 


jU 








terra 



Pars Terti a7 * 
terra fit in z , Cometa ex ea videbitur ope radiorum rc- 
£lorum C E z , & ejus coma ope obliquorum > qui funt 
inter C E z & C D z ; Nec alia erit differentia, nifi quod 
oculo cxfiftcnte in z , Cometa mane, videbitur , & coma 
ipfiim praecedet ; oculo autem exfificnte in 4 , Cometa 
videbitur vefperi , & caudam fuam poft fc trahet. 

Denique fi oculus fit verfiis punftum S , impedietur a cxxxvii. 
radiis Solis ne Cometam ipfiim videre poffit , fcd videbit 
tantum ejus comae partem , infiar igneae trabis , qux ap> bitmff»- 
parebit^el vefperi vel mane, prout oculus propior erit 
pun£lo 4 vel punfto z ; atque forte una mane & alia ve- 
fperi poterit apparere , fi oculus in ipfo pundo medio j 
exfifiat. 

Et quidem hxc coma vg| cauda interdum reda , inter- cxxxvm. 
dum nonnihil incurva effe debet 5 interdumquein reda 
linea , qux tranfit per centra Cometx & Solis /interdum js.non 
nonnihil ab ea defledens; ac denique interdum latior, in- 
terdum angufiior , vel etiam lucidior , cum nempe radii 
laterales verfus oculum convergunt. Hxc enim omnia Mvtrfm,n$e 
fequuntur ab irregularitate fphxroidis D E F G H : quip- 
pe verfiis polos , ubi ejus figura dcprcflior cft , caudas Co- 
matarum exhibere debet magis redas & latas ; in flexu 
qui efi inter polos & eclipticam , magis curvas , & a Solis 
oppofito defledentes ? & (ccundum iftius flexus longitu- 
dinem magis lucidas , &: anguftas. Nec puto qujcquami 
hadenus circa Cometas fuiffe obfervatum , faltem quod 
nec pro fabula, nec pro miraculo fit habendum, cujus 
caulla hic non habeatur. * 

Quxri tantum poteft , cur non etiam comx circa ftcl- CXXXDC. 
las fixas , ac circa altiores planetas lovem & Saturnum ^"^[*!** 
appareant. Sed facilis refponfio cft , primo ex co , quod kx*. mm 
non fblcant videri in Cometis , cum eorum diameter ap- 
parens non cft major quam fixarum, quia tunc ifti radii fe- 

Y cundarii, 



CXL. 

2>« princi- 
pio motis 
Flsntt*. 

fJB. 
fig. 
pag. 162. 



570 * PrINCIPIORVM PhILOSOPH IjE 
cundarii, non habent fatis virium ad oculos movendos: 
Ac deinde quantum ad fixas , quiacihn lumen a Sole 
non mutuentur « fed illud ex ie ipfis emittant > illa earum 
coma , fi qus fit, hinc inde in omnes partes Ibargi debet, 
atque efie perbrevis ; jamque revera circa ipl^ tdis coma * 
efle videtur: neque enim uniformi linea circumfcriptac, 
fed vagis ra^is undique cindx apparent; &non male 
forlan earum etiam fcindllationem (cujus tamen plures 
alix caufit dfe polfunt) huc referemus. Quantum autem 
ad lovem & Saturnum , non dubito quin , ubi alCr eft ad- 
modum ,puru5 , breves etiam interdum comz , in panem 
a Sole averlam protenfie , circa iplbs videantur ; & fdo 
me tale quid alicubi olim legifie , quamvis au<£loris non 
recorder; quodque ait Arifioteles lib. i. metcorologic. 
cap.* 6. de fixis , eas etiam ab^gyptiis comatas nonnun- 
quam vilas fuifle, puto de his planctis potius dic intclli- 
gendum ; quod autem refert de coma , cujufdara ex fldlis 
quz funt in femore canis , a fe conlpcda , vel ab aliqua in 
aere valde obliqua refra«ftione , vel potius ab illius oculo- 
rum vitio procedit ; addit enim mimis fuidc coofpicuam, 
ciim oculorum aciem in ipfiim intendebat, quam cum 
remittebat. 

• • 

Nunc vero expolitis iis omnibus quz ad Cometas fpe- 
dant , revertamur ad Planetas : putemufque fidus N mi- 
noris agitationis ede capax , five minus habere fbliditatis , 
quam globulos fecundi clementi , qui fiint vcrfiis circum- 
ferentiam nollri codi , fed tamen aliquanto plus habere , 
quanf aliquos ex. iis qui funt verfus Solem : Vnde iniclli- 
gemus, illud ftatim atque a vortice Solis abreptum eft, 
continuo verfiis ejus centrum dcfcendeie debere , donec 
devenerit ad eos globulos cceleftcs , quibas in ibliditate , 
-five in aptitudjne ad perfeverandum in fuomotu per li- 
neas re^ , od zquale : Cumque tandem ibi erit , non 



Pars Tertia. 171 

amplius ad Solem magis accedee , nec etiam ab eo rece^ 
det , nili quatenus ab ^iquibus aliis caulCs nonnihil hinc 
inde propelletur , fcd inter iftos globulos coeleftcs libra- 
tum , circa Solem allidue gyrabit, & erit Plancta. Quip- 
pc fi propius accederet verfiis Solem , ibi verlarctur inter 
globulos cGclefies pauUo minores, ac proinde quos fii- 
peraret vi ad recedendam a centro circa quod gyrat ; & 
celerius motos, ac proinde a quibus ifia ejus vis fimul cum 
agitatione augeretur , ficque inde rurfus regredi deberet. 
Si vero a Sole magis recederet, ei occurrerent globuli 
ccclefics aliquanto minus celeriter moti, ac proinde qui 
ejus agitationem minuerent ; & paultd majores, ac proin- 
de qui vim haberent , ipfiim verfus Solem repellendi. 

Alix autem cauflx , qux Planctam circa Solem ita li- 
bratum nonnihil hinc inde propellunt, funt Primo, quod 
ipatium, in quo fimul cum tota materia coeli rotatur, non 
fit pcrfedeiph.xricum ; necefle eft enim, ubi hoc fpatium 
latius cfi , ut illa materia coeli lentius fluat , quam ubi an^ 
gullius. 

Secundo, quod materia primi elementi, ex quibuldam 
vicinis vorticibus verfus centrum primi coch fluendo , & 
inde ad quofdam alios refluendo, tum globulos fecundi 
clementi , tum etiam Planetam inter ipfos libratum , di- 
verfimode poflit commovere. 

Tertio , quod meatus qui funt in corpore illius Plane- 
tx , aptiores elTc pollint ad particulas llriatas , alialve pri- 
mi clementi , qux ex certis cocli partibus veniunt , quam 
ad reliquas recipiendas : unde fit , ut illorum meatuum 
orificia , qux circa polos macularum fidera involventium 
formari fupra diximus , verfus i^ coeli panes potius , 
quam verfus alias obvertantur. 

Quarto, quod jam ante aliqui motus in illo Plancta 
efle potuerint , qui diutilTime in eo perfeverant, licet alix 

Y z caulTx 



exLL 
Canjfi , i 
quibitsfjtn 
errores ftH- 
dent. 
Prifstm. 



CXLIL 

SecMsidst 



CXLIIL 

Tertis. 



eXLiV. 

SlHsrt». 



Qi: 



I 



CXLV. 

Siumt». 



CXLVT. 
D» frim» 
frtdttSio- 
nt omtuum 
TLtnit»~ 
rum- 



lyi Principior VM Philosophia 
cauflac repugnent. Vt enim videmus turbinem , ab hoc 
ledo quod fcmel a puero intorqueatur ; latis virium acqui- 
rere, ad perfeverandum in fuo motu per aliquot hor* mi- 
nuta, interimque aliquot millia gyrorum abfolvere, quam- 
vis mole (It exiguus , tum per circumjacens, tum etiam 
terra cui infidit , ejus motui adverfentur : ita facile credi 
potcd , ex hoc (blo quod aliquis Plancta cum primum fa- 
fhis cd fuerit motus , cqm a prima mundi origine ad hoc 
ufque tempus ,* ablque ulla notabili imminutione celeri- 
tatis , circuitus fuos continuare potuidc : quia multo bre- 
vius ed tempus quinque vel fex millium annorum , a qui- 
bus mundus detit , fi cum magnitudine alicujus Planctae 
comparetur , quam tempus unius horz minuti , cum exi- 
gui turbinis mole collatum. 

Quintd denique , quod vis ita perfeverandi in fuo mo- 
tu , fit multo firmior & condantior in Planeta , quaun in 
materia cccledi cum circumjacente ; ac etiam- firmior in 
magno Plancta quam in minore. Quippe ida vis in ma- 
teria cccledi pendet ex co , quod ejus globuli (imul con- 
Ipirent in eundem motum : cumque fint a fc mutuo dis- 
jungi , parvis ex momentis fieri poted , ut modo plurcs , 
modo pauciores ita fimul conlpircnt. Vnde (equitur 
Planetam nunquam tam celeriter moveri, quam globu- 
los cededes cum circumjacentes ; etfi enim atquet illum 
eorum motum , quo fimul cum ipfis fertur , illi interim 
habent alios plurcs , quatenus a (c mutuo disjungi fune. 
Inde edam (equitur, cum horum globulorum coeledium 
motus acceleratur , vel tardatur , vel inflefdtur , non tan- 
topere , nec tam cito accelerari , vel tardari , vel infie^ 
motum Planctz inter ip/os vcrlantis. 

Quz omnia fi confiderentur, nihil occurret circa phae- 
nomena Planctarum , quod non plane conveniat cum le- 
gibus naturz a nobis expofitis, cujufque ratio exjam di- 

flis 



Par*s Tertia. 175 

€ds non facile reddatur. Nihil enim vetat quo miniis ar> 
bitremur , vafliiUmum illud fpatium in quo jam unicus 
vortex primi coeli continetur, initio in quatuordecim plu> 
refve vortices fuiflcdivi{iiin,eofque itafuifle difpofitos, 
ut ildera qua; in centris fuis habebant , multis paulatim 
maculis tegerentur , & deinde illi vortices uni ab aliis dc- 
llruercntur, modo jam a nobis deferipto ^ unus citius» 
alius tardius , pro diverlb eorum litu. Adeo ut cum illi 
tres , in quorum centris erant Sol , lupiter & Saturnus , 
exteris elTent majores; lldcra, qux in centris quatuor 
minorum lovem circumflantium verfabantur, verfus lo- 
vem delapfa lint ; &c qux in centris duorum aliorum Sjf- 
furno vicinorum , verfus Saturnum , (faltem II verum efl 
duos jam Planetas circa i^fum verlari ,) £t Mercurius > 
Venus , Terra , Luna & Mars (qux lidcra etiam lingula 
fuum vorticem prius habuerunt) vcrfusSolcm; Ac tan- 
dem etiam lupiter & Saturnus , una cum minoribus lldc- 
ribusiis adjundis, confluxerint verfuscundem Solem, 
iplis multo majorem , poflquam eorum vortices fuerunt 
abfumti : Sidera autem reliquorum vorticum , II unquam 
plura fuerint quam quatuordecim in hoc Ipatio , in Co- 
metas abierint. 

Sicquejam videntes primarios Planetas , Mercurium , 
Venerem , Terram, Martem, lovem & Saturnum, ad di- 
vcrlas diflantias circa Solem «deferri , judicabimus id ex 
eo contingere , quod eorum qui Spli viciniores fune , Ibli- 
ditas fit minor quam remotiorum ; Nec mirabimur Mar 
tem terra minorem , ipla tamen magis a Sole diflare,quia 
(olidior nihilominus elfe potefl ; cum foliditas a Ibla ma- 
gnitudine non pendeat. 

Et videntes inferiores ex illis Planetis, altioribus cele- 
rius in orbem ferri , putabimus id ex eo fieri , quod mate- 
ria primi elementi, qux Solem componit , celerrime gy- 

. • Y 5 rando» 



cxLvrr- 

Curfui^ 
d»m PUne~ 
t* fint *li'u 
i S»U r«- 
motifret : 
idqut tib 
ter/im ms- 
gnitudint 
folinon 
pendtre. 
CXLVIII. 
Cur Seli 
'viciniores 
stlerihs 



174 PRINCIPIORYMPHILOSOPHIiE 
Utttnovt- rando, Viciniores cadi partes magis fecum abripiat qu^ 
antur , cJ» rcmotiorcs. Nec interim mirabimur , quod maculst qaat 
fuperficie apparent , multo urdiiis ferantur, qu^ 
finttmrdif. ullus Planeta : (quippe in breviflimo fuo circuitu viginti 
fmA. dies impendunt , Mercurius autem in fuo plufquam 

fexagies majori, vix tres menfes , & Saturnus in fuo .fortd 
bis millies majori annos tantum triginta , qui nifi celerius 
. ipfis moveretur , plus centum deberet impendere.) Hoc 
enim putabimus accidere ex eo , qu6d particulae tertii 
elementi , ortz a continua macularum dillblutione , con> 
gregatae lint circa Solem , atque ibi magnam quandam 
Aolem acris five aetheris componant , forte ulque ad 
fphaeram Mercurii, vel etiam ulterius extenfam; cujus 
aetheris particulae , cum iint v^de irregulares & 'ramoik , 
fibi invicem fic adhaerent , ut non disjundim conciten- 
rur , quemadmodum globuli materiae ccelcftis, fed omnes 
iimul a Sole rapiantur , & cum iphs tum maculae fblarcs , 
tum etiam pars coeli Mercurio vicina ; unde fit , ut non 
multo plurcs circuitus quam Mercurius , eodem tempo- 
re abfolvant , nec proinde tam cito moveantur, 
c X L I X. Deinde videntes Lunam non modd circa Solem , (cd 
curLmn* fimul ctiam circa Terram gyrare i judicabimus id vel ex 
‘rmUffrtt. contingerc , quod , ut lovis Planctae verfus lovem , fic 
ipfa verfus Terram confluxerit , priufquam haec circa So- 
lem ferretur } vel potius qu6d, cum non minorem habeat 
vim agitationis quam ferra, in eadem fpharra circa So- 
lem debeat vcrlari ; &, cum mole fit minor , aequalem ha- 
bens vim agitationis , celerius debeat ferri. Nam Terra 
cxfiftente circa Solem S , in circulo N T Z , cum quo 
defertur ab N , pei T verfus Z , fi Luna celerius ada eo- 
dem deveniat , in quacunque parte circuli N Z , eam 
initio efle contingat , brevi accedet ad A , ubi a vicinia 
Terrae impediu ne reda ulterius pcrgat> defledee curfum 
• fuum 



Pars Tertia. 17^ 

ruumver^iis B. dico vcrfus B, potius qu^ vcrfus D, 
quia fic a linea reda minus dcflcdec. Dum autem ita per- 





.get ab A vcrfus B , omnis materia cceleftis contenta in 
fpatio ABCD, quteipiam defert, contorquebitur in 
modum vorticis circa centrum T j Hcque etiam eflSciet , 
ut Terra circa fuum axem gyret, dum interim hxc omnia 
limul , per circulum N T Z circa centrum S ferentur. 

Quanquam aliae praeterea lint cauilx , cur Terra circa 
proprium axem vertatur i fi enim antea fuerit fidus luci- 
dum , in alicujus vorticis centro confifiens, ibi proc^ du- 
bio fic gyrabat nunc , materia primi clementi ixf ejus 
centro congregata , fimiles adhuc moti^ habet , iplam- 
que impellit. 

Nec mirabimur, hanc Terram fere tricies circa fiium 
axem convolvi, dum Luna tantum iemel circumferen- 



tiam 



CL. 

CmrTirrm 
€trcm fumm 

ts$mr. 



CLl. 
Cmr Imhs 

ft- 

rmtmr quM 
Ttrrs.- 



Lm»* fr- 
eies,quAm~ 
freximi *»• 
dem fit 
Tem eb- 
Vtrfm, 



\y6 PrIIJC iPtORYM PHILOSOPHIJE 
tiam circuli A B C D percurrit. Cum enim hasc cir- 
cumferenda ABCD, fit circiter fexa^ies major Terrae 
ambitu , fic Luna duplo celerius adhuc fertur quam Ter- 
ra ; & cum ambae agantur ab eadem materia ccelcfti « 
quam credibile eft non miniis celeriter md^eri , prope 
Terram quam prope Lunam , nPn videtur alia caula efle 
majoris in Luna celeritatis , quam quod minor fit quam 
Terra. 

c L 1 1. .Non etiam mirabimur , quod femper eadem pars Lu- 

curftmftr fjg, Terrx obverfa , vel certe non multum ab ea defle- 

6lat i facile enim judicabimus id ex eo contingere , quod 
alia ejus pars aliquanto fic folidior , & ideo terram cir- 
cumeundo majorem ambitum debeat percurrere ; ad 
exemplum ejus quod paulo ante notatum eft de Come- 
tis. Et certe innumerae illae inaequalitates indar montium 
& vallium , quae in ejus facie obverfa ; perfpicillorum ope 
deprehenduntur , minorem ipfius foliditatem videntur 
arguere : hujufque minoris foliditatis caufa cfTc poted t 
quod alia ejus facies , quae nunquam in confpedum no- 
drum venit, fblum lumen diretdea Sole miflum excipiat; 
haec autem etiam illud quod ex terra refleftitur. 

Neque magis mirabimur, quod Luna videatur aliquan- 
to celerius moveri , & in omnes partes a curfii fiio minus 
aberrare, cum plena edvel nova, quam cum dimidia tan- 
tum apparet , five cum ed verfus partes coeli B vel D , 
quam cum ed verfus A vel C : C^ia cum globuli coelc- 
des , qui continentur in fpatio ABCD, ratione magni- 
tuduiis & motus diverfi lint , tam ab iis qui funt infra D 
verfus K , quam ab iis qui funt fupra B verfus L, iisau- 
^cHT tjm temqui fune verfus N &: Z fint fimiles , liberius fe dif- 
e^iumnen fundunt verfiis A & c , quam verfus B&D. Vnde fc- 
quitur ambitum ABCD, non efle circulum perferum, 
fcd magis ad Ellipfis figuram accedere; ac materiam coeli 

len- 



CLIII. 
Cur Lun» 
ttlerim in- 
cedat^ i 
punutu 
mtdttmi- 
utu uber- 
rtt in eoHr 
juniltonir 



fit rttfun 





cius ferri inter 
nam. 



Pars Tertia. 177 

erri inter C & A , quam inter B & D ; Ideoque Lu< 
quas ab illa materia cceli defertur , & propius acce> 



dcrc debere verfus Terram, fi fit in motu ad acceden- 
dum , & magis removeri fi fit in motu ad recedend»'m 
cum ipfam contingit efle verfiis A vel C, quam cum 
cft veiiUs B vel D. 

Neque mirabimur quod Planeta? , qui juxta Saturnum 
efle dicuntur , lentiffimo vel nullo motu circa ipfiim fe- 
rantur , contra autem qui funt juxta lovem, circa illum 
gyrent , & quifque tanto celerius , quanto lovi cft vici- 
nior. Hujus enim diverfitatis caufa efle poteft, quod lupi- 
tcr , ut Sol & Terra, circa proprium axem agatur ; Satur- 
nus autem, ut Luna & ComeC3e,fempcr eandem fuipartem 
convertat , verfus centrum vorticis in.quo continetur. 

Prastcrea non mirabimur , quod axis, circa quem Tcr- 



CLIV. 
Cur 
J*rii 
ntu qmi 
funt cire» 
lovm,t»m 
celeriter ; 

«M veri 
^unt cire» 
S»tMrmm, 
tMmtMrdi 
vehemlU 
moderno^ 
VtMHtMr. 



% 



CLV. 
Cmrpcli 
JEjumtoris 
f^Ecliptict 
multum 
iiflent mb 
invittm. • 



CLVI. 
<fur pMul- 
Utim »d 
mvictm 
atettUnt. 



178 PRIlircipiokvM PHItOSO^HIiE 
ra diei Ipatio convolvitur , non fit pcrpcndiciiiaritcf ctr- 
ftus fiij>ra planuhi Ecliptic* > in qiib anni ijiatio circa So- 
lem rotatur , fed plufquam viginti tribus gradibus a per- 
pendiculo declinet ; unde oritur diverfitas azftatis & hyc* 
mis in terira. Nam motus annuus terrae in Ecliptica, prae- 
cipue determinatur a confenfii totius materix cocleftis , 
circa Solem gyrantis , ut ^atet ex eo , quod omnes Pla- 
netx in eo quam proxime confentiant: diredio autem 
ejus axis , circa quem fit motus diurnus , magis pendet a 
panibus coeli, a quibus materia primi, clementi verfiis 
ipfam fluit. Quippe cum imaginemur omne /patium , 
quod jam a primo coelo occupatur , fliiflc olim divifiim in 
quatuordecim plurclve vonices, in quorum centris erant 
illa fidera , qux nunc converlafunt in Planctas, fingere 
non pollumus illorum omnium fidenun axes verfiis aS- 
dem partes fiiifle converfos ; hoc enim cum legibus natu- 
rx non conveniret. Sed valde credibile eft ihateriam pri- 
mi clementi, quxinTcrrx Sidus confluebat , cxiifdcm 
fere partibus firmamenti venilTc, quas nunc adhuc ejus 
poli reljpiciunt», atque dum multi macularum cortices, 
luprahoc fidus paulatim generabantur, particulas ftriatas 
iftius materix primi elerrienti , multos ubi meatus in his 
conicibus cfrormalTc, ipfofi^ue ad magnitudinem & figu- 
ram fuam fic aptafle, ut vel nullum vel non nifi difficilem 
tranfitum prxbcre poflint , particulis ftriatis qux ex aliis 
firmamenti partibus accedunt : Sicque illas , qux fibi 
aptos meatus per globum Terrx, fecundum ejus axem 
cffbrmirunt, cum nunc adhuc per ipfum perpetuo fluant, 
efficere , ut ejus poli verfiis eafdcm partes coeli a quibus 
veniunt, dirigantur. 

interim tamen ,‘quia dux converfiones Terrx ; annua 
fcilicet& diurna, commodius peragerentur, fi fierent 
circa axes parallelos , cauflx hoc impedientes paulatim 

utiim- 



175 > 

utrimque imrnutantur ; unde fit , ut fuccefTu temporis 
declinatio tclipticae ab Aquatore minuaturi 

Denique non mirabimur, quod omnes Planetae, quam- 
vis motus circulares femper afFedent , nullos tamen cir- 
culos perfedos unquam deferibant , fed modis omnibus , 
tam in longitudinem , quam in latitudinem , femper ali- 
quantulum aberrent. Cum enim omnia corpora quae fimt 
in univcifb , conti^a flnt , atque in fe mutuo agant, mo- 
tus uniufcujufque a motibus aliorum omnium dependet , 
atque ideo innumeris modis variatur. Nec ullum plane 
phaenomenum, in coelis eminus confpedis pbfervatur, 
quod non putem h^c latis fuifle explicatum. Supereft, ut 
deinceps agami^ de illis , quae cominus fiipr^ Terram vi, 
demus. 



CL VII. 

f littum 
mmxinihgt’ 
tHrmlm cmm- 
fm omnium 
intqumli- 
tmtum, qum 
in motihtu 
corporum 
rnuudmnom 
rum ropm- 
riuMur. 



V 

U’~r 



' ■ 



~ V A! . • i < * ■ 

.. n*' i* V 



Z i 



P X. 1 



♦ '• 



1 



i 8 o 



1 . 

Talfamhj- 
foth*fim 
qui jum 
MUi ufi fit- 
fnut,t]fi rt- 
tinendam , 
md vtrtu 
rtrum»*- 
turm txfli- 

tSMdMt. 

u. 

Sutfitgt- 

ntrMtu 

T*rr^,fi- 

eundum 
ifi»m l)jpe~ 
thejim. 



PRINCIPIORVM 

HILOSOPHIA 

PARS QJ/ ARTA. 

Ve Terra, 

Tfi credi nolim , corpora hujus mundi adipe- 
^abilis genita unquam fuiife, illo modo qui fii- 
pra deferiptus cft , ut jam latis praemonui , dc« 
beo tamen eandem hypothefim adhuc retine- 
re, ad ea quae liipra terram apparent explican- 
da : ut tandem fi , quemadmodum fpero , clare oftendam 
caulas omnium rerum naturalium, hac via non autem 
ulla alia dari pofle , inde merito concludatur , non aliam 
elfc earum naturam , quam fi tali modo genitae elTent. 

Fingamus itaque Terram hanc quam incolimus, fuillc 
olim ex fola materia primi elementi conflatam , inflar 
Solis , quamvis iplb ellet multo minor ; & valhim vorti- 
cem circa Ic habuille , in aijus centro confiftebat : Sed 
cum panicul® llriatae , aliaeque non omnium minucilfi- 
ma: minutix , illius materix primi clementi , fibi mutuo 
adhxrerent , ficque in materiam tertii clementi verteren- 
tur , ex iis primo maculas opacas in Terrx fiipcrficic ge- 
nitas efle, fimiles iis quas videmus circa Solem alfiduc ge- 
nerari ac diflblvi ; deinde particulas tenii elementi , qux 
cx continua illarum macularum diflblutione remanebant, 
per coelum vicinum difliilas , magnam ibi molem acris, 
live aetheris , fucceflu temporis compofuilTc ; Ac denique 
pollquam ille xther valde magnus fuit , denfiores macu- 
las circa Terram genitas , eam totam contexifle, atque 
obtenebrafle ; Cumque ipfx non pollent amplius diflbU 

vi. 




Pars Qjr arta. i8i 

vi > ac forte permultae fibi mutuo incumberent , (imul- 
que vis vonicis Terram continentis minueretur , tandem 
ipfam una cum maculis , & toto aere quo involvebatur, 
in alium majorem vorticem , in cujus centro eft Sol , dc- 
lapiam efle. 

Nunc vero , fi confideremus illam nondum ita verfiis 
Solem delapfam, fcd paulo poft delapfuram, tres in ea re- Tirr»m 
giones valde diverfas dignoicemus. Harum prima & in- tus ugit- 
tima I, continere tantum videtur materiam primi ele- 
menti , fe ibi non alia ratione quam in Sole commoven- fHo. 




■ tis, nec alterius naturx , nifi quod forte fit minus pura 
quia quod affidue ex Sole in maculas abit , non ita poteft 
ex ea expurgari. Et fane idcirco mihi facile perfuaderem , 
jam totum fpatium I, folafere materia tenii elementi 
plenum efie , nifi inde fequi videretur , corpus T errx non 
pofle manere tam vicinum Soli , quam nunc eft , propter 
nimiam fuam foliditatem. 

Media regio M> tota occupatur a corpore valde opaco 

Z 3 & den- ftetmd*. 



V. 

D$ftriftit 

Urtii. 



r8x Principiorvm PHitosoPHiiC 
&dcn(b: cikn enim hoc corpus fa^um ficex particvil^ 
minutlAimis , (utpote qux prius ad primum elemenmm 
pcrcinebant) fibi invicem adjun^s , nulli videntur ineo 
meatus relidi elTe , nili tam exigui , ut /olis illis particulis 
Unatis fupra deferiptis, ac reliqux materis prinu ele- 
menti ) tranGtum prsbere poOint. Hocque experientia 
xellacur in maculis Solis , qus cum Gn; pjufdcm naturae 
atque hoc corpus M^niG quddGnc multo tenuiores ^ 
rariores, craniitumtanKn luminis impediunt ; quod vgc 
pojfTent , G carum meatus cGent latis lati , ad globulos fe- 
cundi elementi admittendos. Cum enim iGi meatus, 
initio in materia fluida .vel molli formati Gnt , haut dubie 
cflent etiam fatis.rcdi &: Isves ,.ad adionem luminis non 
impediendam.. 

Sed ifts dus interiores Terrs regiones , parum ad nos 
fpedant , quia nemo unquam ad ipus vivus acceflit. Sola 
tertia fupercG, ex qua omnia corpora qus hic circa nos 
reperiuntur , oriti pofle deinceps oGendemils. Nunc au- 
tem nihil adhuc aliud in ipfa ellc fupponimus, quam ma- 
gnam congeriem particularum tertii clclncnti , multum 
'materis cmlcGis circa fe habentium , quarum intima na- 
tura-, ex modo , quo genits funt , poteft agnofci. 

Nempe cum ons Gnt ex diflblutioncnnacularum,qus 
minutiflimis primi elementi ramentis , Gbi mutuo adjun- 
quA » conftabant ; unaqusque ex plurimis iftiuGnodi ra- 
fmnt in Ine mcntis componi debet , atque efle ^tis magna , ut impe- 
ttfttmn- jyjjj globulorum fecundi clementi, circa fc motorum, 
GiGineat ; quia quscunque id non potuerunt , rurfus in 
mngnM. primum vel in lecundum elementum Gmt rdbluts. 

Verumenim vero quamvis ilis globulis fecundi cle- 
menti tots reGGant , quia tamen lingula ramenta ex qui- 
bus Gintconflats ipGs cedunt, femper eorum occqrGi 
nonnihil poGunt immutari. 

Cum- 



VI. 



VII. 

Iff/uipri^ 

€Mmdo tU- 
mmtepefft 
Hhmntnri, 



Pars Tertia. 185 

Cumque ramenta ifta primi clementi , varias habeant vi 1 1. 

ponendam , quin multos anguftiflimos meatus, foli fubti- , 
liiTimx materix cjufdcm primi clementi permeabiles , in 
illa relinquerent ; unde fit , ut quamvis hx particulx fint 
multd majores , qu^ globuli ccclcftes, non poflint ta- 
men efle tam folidx , nec tantx agitationis capaces. Ad 
quod etiam focit , quod figuras habeant valde irregula- 
res, & ad motum minus aptas , quam fint fphxricx illo- 
rum globulorum. Ciim enim ramenta ex quibus com- 
ponuntur , innumeris modis diverfis conjunfta fint, inde 
fequitur ipfas & magnitudine & foliditate & figuris , plu- 
rimum ab invicem differre , ac fere omnes carum figuras 
effe admodum irregulares. 

Hicque notandum eft , quandiu Terra inftar fixarum i x. 
in peculiari fiio vortice verfata eft , necdum verfus Solem '*• 



figuras, non potuerunt plurima fimul tam apte conjungi, 
ad unamquamque ex illis particulis tertii clementi com- 




tmb incu- 
buifft cires 
Ttrrtm. 



dclapla erat , illas particulas tertii clementi , qux ipfam 

in- 



184 PrIMCIPIORVM PHILOSOPHIiE 
involvebant > *quamvis a fc invicem eficnt disjun^bC) nem 
tamen hinc inde per coelum temere fparlas fiiiflc , fed o» 
mnes circa fphxram M conglobatas, unas aliis incu- 
buifle i quia pellebantur verfus centrum I , a globulis fe- 
eundi clementi, qui majorem iplis vim agitationis habcn> 
tes , ab eo centro recedere conabantur. 

Notandum etiam, quamvis hbi mutuo (Ic incumbe* 
rent , non tam apte tamen fimiil junftas fuifle , quin per- 
multa intervalla circa fe relinquerent, qux non modo A 
materia primi elementi , fed etiam a globulis fecundi oc- 
cupabantur : hoc enim fcqui debuit ex eo , quod figuras 
haocrent valde irregulares ac diverfas , & fine ordine unx 
aliis adjundx efTent. 

Notandum praeterea inferiores ex globulis , qui parti- 
'fuunJitif immifli erant, paullo minores fuifle quam fupe- 

m*nti ei riorcs': Eodem modo quo fupra oflenfum efl , cos qui 
prope Solem verfantur , gradatim cfle minores , prout ei 
viciniorcs i Ac etiam iftos omnes globulos non ma- 
jores fuifle , quam jam illi fint qui reperiuntur circa So- 
lem , infra fphsrram Mercurii 5 fed forte fuilTe minores , 
quia Sol major efl , quam fuerit unquam Terra ; & proin- 
de ipfbs minores etiam fuifle , quam nunc ii flnt , qui hic 
circa nos verfantur. Hi enim fugerant illos qui fiint infra 
fphoerani Mercurii , quoniam a iole funt remotiores. 

Et notandum iflos globulos , vias fibi rctinuifle intec 
itueriffM particulas tertii clementi, ad menfliram fux magnitudinis 
h*hHife accommodatas ; ita ut non tam facile alii globuli paullo 
Mvgujhe- majores , per cafdem tranfirc polTcnt. 

1 1 1. Notandum denique tunc frequenter accidifle , ut ma- 

Kenfemfer jorcs & folidiotcs cx iflis patticulis tertii clementi , alias 
erMiftoret, minorcs & tenuioresiub fc haberent , quia ciim uniformi 

tenutoTi^ ^ . 

but inferie- tantum motu circa Tem axem volverentur, atque od 
resfuip. irregularitates fuarum figiuarum, fibi mutuo facile adhafr- 

rcrent, 



X. 

VdrieeireM 
ifpu inter- 
veUs m*- 
terie primi 
feeundt 
elementi 
rtUfhe effe. 

XI. 
CUbnlei 



^ne 
Terre vui 
nieret. 



XII. 



Pars' Q^v arta! i8y 

reretit) ctfi unaquxque > auo (blidior & craflior erat , c6 
majori vi a globulis lecundi elemcnci Circumjacentibus , 
Tcrfus centrum pelleretur » non tamen femper poterant 
(olidiores, fe a minus ^lidisita extricare, ut infra ip^ 
defeenderent ; fed non raso eundem ordinem,quem cum 
iprimum formarentur obtinuerant , retinebant. 

Cum autem poftqa globus Terrx, in tres illas regiones 
dillinflus , verfus Solem devolutus ell , (vortice fcilicct in 
quo antea erat ablumto) non magna quidem mutatio , in 
intima & media eju^ regione potuit inde oriri { fed quan- 
tum ad exteriorem , primum duo , deinde tria , pollmo- 
dumquatuor,& plura alia corpora diverla > in ea diUim 
gui debuerunt. 

Quorum corporum produ£lioncm paiillo poft -expli- 
cabo : Icd priufquam hoc aggrediar ; tres quatuorve prx- 
cipux adiones > a quibus pendet } hic funt confiderandx. 
Prima ell globulorum ceclcllium motus , generaliter fpc- 
datus. Secunda, gravitas. Tertia, lumen. £t quarta, ca- 
lor. Per globulonhn coeleflium generalem motum , in- 
- telligo continuam eohun agitationem , qux tanta ell ut 
non modo lufiiciac , ad ipfos motu annuo circa Solem , & 
diurno circa Terram deferendos, fed etiam ad eofdem 
interea modis aliis quamplurimis agendos. £t quia in 
quamcunque partem ita moveri cccpcrint , pergunt poll- 
ea quantum polTunt , lecundum lineas redas , vel a redis 
quam minimum defledenteS , hinc fit ut hi globuli cce- 
lellcs , particulis tertii dementi , corpora onmia tertix 
terrx regionis componentibus , immilli , varios in iis ef- 
fedus producant , quorum tres prxeipuos hic notabo. 

Primus ell, quod pellucida reddant, ea oitinia corpora 
terrcllria qux liquida funt,& eondant particulis tertii ele- 
menti tam tenuibus , ut globuli illi circa ipfas in omnes 
parces ferantur. Cum enim per illofum corporum mea- 

Aa tus. 



XIV. 
DtfrsmA 
fortuMtient 
dtvtrfe- 
r.nm eorptm 
rum , in 
ttrtin Ttr- 
r* Ttffon*. ' 

XV. 

Dendioni- 

btu, !jnn. 

rum of» 

ifi» eerpt^ 

rmgtnitm 

fnntimc 

frhnb d* 

gnurnli 

gUbulornm 

caeltJiiHm 

metu. 



XVI. 
Dtprimm 
hmjmpri- 
mt nchonis 



P RIMClPf ORVM' PmirOAO^>HIJE 
rtJ~ tus I hinc inde afliduc moveantur , vimquc Kabeanr eo< 
rum particulas (itn mutandi, facile Cbi viasxcdas, five re- 
f$ a 4. zquipoilenres , & proinde transferenda: adioni lumi^ 
nis idoneas , in illis enornunt. ^icque omnino experi- 
mur , nullum ede in Terra liquorem purum , & tenuibus 
particulis conflantem , qui non ht pellucidus : quantum 
enim ad argentum vivum , crafIiorc% funt ejus particula:, 
quiun ut globulos fecundi clementi , ubique circa fe ad->> 
' ' mittant ; quantum vero ad atramentum , lac, fanguinem, 
& talia, non funt liquores puri; fcd plurimis pulvifculis 
durorum corporum infpcrfi. £t quantum ad corpbra dis- 
\ obfervari .potell ea omnia cfle pellucida, qua: dum 

formabantur , & adhuc liquida erant , pellucida fucrunt> 
quorumque partes retinent eundem iitum , in quo pofi- 
' ta: funt a globulis materix coclcflis , dum circa ipfas non- 

dum fibi mutuo adhxrcntcs movebantur. Contra vero 
ill^omnia ede opaca , quorum particulx dmul jundx Oc 
/ ‘ connexx funt, avi aliqua externa, motui gl^ulorum 

codeftium ipfis immiftorum non obfcqucntc : quamvis 
' enim multi meatus in his etiam corporibus rclieli dnt^ 
per quos globuli cceldtes hincinde afliduc difairnmti 
quia tamen hi meatus variis in locis funt interrupti & in» 
tercluti , tranfmittendx adioni luminis , qux nonnifi per 
vias reflas , vel redis xquipollentes , defertur , idonei efle 
non poflunt. 

Vtque hic intclligatur ,*quomodo corpora dura fatis 
c^mfoU- multos meatus habere pofllnt , ad tranfitum prxbendum 
jmm&JH- radiis luminis, ex quavis parte venientibus, poma, vel alii 
quivis globi fatis magni , & quorum fuperficies Iit Ixvis , 
xeticulo includantur, eoquearde conflrido, icautifla 



htr$poftt, poma fibi mutuo adhxrentia , unicum quafi corpus coiif- 
ponant , m quamcunque partem hoc corpus converto- 
cur , mcacu s in fc continebit , per quos globuli plumbei 



da - i 



P a r s '*Qjv a r t a. ” 187 ' 

^ra ip/iiin injedli , vcrfus centrum ccrrx , vi gravitatis 
fax facile defeendent , fccimdum lineas reftis arquipoU 
lentes ; 'licque fpeciem corporis pellucidi , folidi & duri 
exhibebit. Non enim opus eft ut globuli cccleftes , ma-’ 
gis redos & plures meatus inveniant in corporibus terre- 
llnbus , per qux radios luminis tranfmittunt , quam lint 
ii per quos globuli plumbei inter poma idadefccndunt. ' 

Secundus efFci^s eft , quod ciim particulae duorum x v 1 1 r. 
vel plurium corporum tsrreftrium , praefertim liquido- 
rum , confulc fimul^unda: funt , globuli cocleftcs quaf- MSionis tf- 
dam ex iplis unas ab aliis foleant feparare , ficque in varia 
corpora diftingucrc; quafdam autem alias accuratius per- 
mifcerc, ipialque ita difponerc , ut unaqureque guttula 
liquoris ex iis conflati , caeteris omnibus ejufdem liquoriy 
^uttulis omnino fimilis exfiftat. Quippe cum globuli- 
cocleftcs moventur in meatibus corporum tcrreftrium li- 
quidorum 3 particulas tertii elementi iibi obvias afltdud 
loco expellunt 7 donec eas intor aliquas alias ita dilpofuc- 
rint & ordinarint , ut non magis quam iftx alis iplorunt 
motibus obfiftanc, vel, cum ita difponi non poflfunt, do- ^ ' 

nec eas a reliquis Icgregarint. Sic videmus ex mufto fae- 
ces quafdam , non modo furlum &: deorium , ( quod gra- 
vitati & levitati tribui poflet) fed etiam verfus valis latera 
expelli , vinumque poftea defaecatum , quamvis adhuc ex , ^ 
variis particulis conftans> eife pellucidum, & non denfius 
aut craflius in imo qu^ in fumn% apparere. Idemque 
dc caetens liquoribus puris eft exiftimandum. 

Tertius effedus globulorum cbeleftium eft, quod a- Xix. 
quee aliorumve hquorum guttas in acre, aliove liquore ab 
iis.divcrfo , pendentes j reddant rotundas, ut jam in Me- quhdu\$t»- 
tcoris explicui. Cum enim ifti globuli cocleftes, longe rumguttM 
alias habcafic vias in aquae gutti quam in ac*re circumja- 
ccntcjiempcrqucquantumpo^untl^undiun lineas re- ‘ 

Aa z * iftas, 






i88 PniNcxpioiirM Philosophia 

vcl ad redas quam-proxime accedentes, moveantur f 
maniteftum eft illos qui fune in acre , objedu aqneae gut- 
tae minus Unpcdir^a motibus Tuis , fecundum lineas a re- 
dis quamminimum defledentes , continuandis , fi ea fit 
perfede Iphzrica , quam fi quamcunque aliam figuram 
lordacur. Si qux enim fit pars in fuperficic iflius guttae , 
quae ultra figuram fpharricam promineat , majori vi glo- 
buli ccelcfics per acrem diTcurrentcs, in illam impingent, 
quim in exteras , idcoque ipiam verfiis centrum gi|ttx 
protrudent ; ac fi qux pars ejus , fuperficiei centro vi- 
cinior fit quam reliquae , globuli ccelcfles in ipfa gutta 
contenti , majori vi eam a centro expellent ; atque ita o- 
mnes ad guttam fphxricam faciendam concurrent. £t 
ciim angulus contingentix, quo fblo linea circularis a re- 
da diflat, omni angulo redilineofit min^r,& innulU 
linea curva prxterquamin circulari fit ubique xqualis » 
certum cft , lineam redam nunquam poflc magis xquali- 
tcr , & minus in unoquoque ex fuispundis*infiedi, quam 
cum degenerat in circularem. 

Vis gravitatis, a tertia ifta globulorum coelcfiinm a- 
multum differt j ut enim illi gbbuli per folum 

Mciicmss , 

tat veta- 
tur. 



v3fe. 



XX. 



fuum motum , quo fine diferimine quaquaverfiis ferun- 
tur , omnes cujufque guttx particulas , verfus ejus cen- 
trum xqualiter premunt, ficque ipfiim guttam faciunt 
rotundam ; ita per eundem motum , totius molis terrx 
occurfuimpeditWne^Pcundum lineas redas ferantur ,o- 
mnes ejus partes verfus medium pit>pellunt: atque in hoc . 
gravitas corporum terrefirium confiflit. 

Cujus natura ut perfede intelligatur , notandum efl 
primo , fi omnia fpatia circa Terram , qux ab ipfius Ter- 
rx materia non occupantur , vacua eflent , hoc efi ., fi ni- 
Mutft"'* continerent nifi corpus, quod motus aliorum cor- 
graves, fi J porum nuliarationc impediret ncc juvaret, (fic enim 



XXL 

OmrM 
Tirra far- 
tu, fi fiU 



P A ». S ARTA. 189 

cantum intclligi poceft vacui nomen) 6c inccrim haec ter< 
ra circa fuum axem , {patio viginci quacuor horarum pro- 
prio motu volveretur , fore ut ili* omnes ejus parces , 
quz nbi mutuo non eilent valde firmiter alligat* , hinc 
. inde verfus coelum dillilircnt ; Eodem modo , quo vide- 
re licet dum turbo gyrat , fi arena fiipra ipfum conjicia- 
mr, eamftatim ab illo recedere atque in omnes panes 
dilpcrgi ; & ita Terra non gravis , fed contra potius levis 
efiet dicenda. 

Cum autem nullum fit tale vacuum , nec Terra pro- 
prio motu cieatur , fed a materia coelefti , eam ambiente , 
omnefque ejus poros pervadente , deferatur , ipla habet 
rationem corporis quiefcentis; materia autem cceleftis , 
quatenus tota conientit in illum motum quo Terram de- 
fen , nullam habet vim gravitatis , nec levitatis ; fed qua- 
tenus ejus panes plus ha^nt agitationis qu^ in hoc im- 
pendant , idcoque femper ten* occurfii , a motibus fu is 
ftcundihn lineas redas perfequendis impediuntur , fem- 
per ab ea quantum poliunt recedunt , & in hpc earum 
levitas confidit. 

Notandum deinde , vim quam habent fingul* panes 
materi* cctledis, ad recedendum a Tena, fuum effe- 
dum Ibniri non polTe , nifi , dum ili* afeendunt , aliquas 
partes terreftres in quorum locum fucccdunt , infra fc 
deprimant & propellant. . Cum enim onrnia fpatia qu* 
funt circa Terram, vel a particulis cojq>orum tcneftrium, 
vel a materia coelefti occupentur j atque omnes globur 
ii hujus materi* cgeleftis , *qualem habeant propenfio* 
nem ad fe ab ea removendos, nullam Impuli habent vim , 
ad alios fui fimiles loco pellendos } led cum talis propen- 
fio non fit tanta in particulis corporum tcrrcftrium , quo- 
ties aliquos ex ipfis fupra le habent , omnino in eas vim i- 
ftam fuam debent exercere. Atque ita gravitas cujulque 

A a 5 • cor- 



XXII. 
i» con~ 
fijhu Uvi- 
tu mutrit. 
tecU/lit. 



xxiir. 

§lMomcdo 
putet »• 
mnetttm, 
mb iflA m»- 
terim ctelt- 
Jit dterfttm 
peButtttr f 

grmvtt. 








Ipo PRIWCIPIOH.VM PhILOSVO!?H 1A 
corporis ccrrdbris , non proprie eificirur ab omni'materkt 
ccclcfti illud circuinffucncc « fed pracciTe tantum ab dt 
ipfius parte, qu*, fi corpus iftud dcfcendac, in ejus locum 
immediate afeendit , ac proinde qux e(l illi magnitudini^ 
plane sequalis. Sit, exempli caufia, B 'corpus terreftrc 
in medio acre cxliftcns , &c conflans pluribus paniculis 
tertii elementi , quam moles acris ipfi aequalis , ac proin« 
de pauciores velanguftiores habens poros, in quibus 

i I 

' r -• 

« 

• f-i - X 



V-» ’ t 

U' . 

■ ; tcria coelcftis contineatur , manifeflum cft , fi hoc corpuf 
» B verfiis I defeendat , molem acris ei aequalem in ejus lo-^ 

cum afccnfuram ; Et quia in illa mole acris , plus materias 
** ' cceleftis quam in eo continetur , manifeflum etiam cft f 
in ipfa cfTe vim ad illud deprimendum. i 

XXIV. Atque ut hic calculus reft^ incatur, confiderandum 
cft , in meatibus illius corporis B cfTc etiam aliquid ma- 
c»rf«r$gr»- tcvix codcflis , quacopponitut aequali quantitati fimilii 
vitMt. materiae cccleftis , qux in aeris mole continetur , camqud 
reddit otiofitm } item^ue in mole aeris efie aiiquaspai^ 
“ V terre- 




^ - A 9 : S ' ‘A H T A. 191 

tuneRxts , quz opponuntur toddcm aliis partibus ccite- 
^ftribus corporibus B , nibilquc in eas efficiunt : His au- 
-tem utrimque detradis , quod reliquum cft materiae cqb- 
Jeftis iniftS mole aeris, agere in id quod reliquum cft par- 
' tium terreftrium in corpore B ; atque in hoc uno ejus gra- 
vitatem confiftcre. 

Ytque nihil oqaittatur , advertendvqn etiam cft, per 
materiam calcftem non hic intelligi “folos globulos fe- 
cundi elementt} fed etiam materiam primi iis admiftam , 
& ad ipfam quoque cfTc referendas illas particulas terre- 
ftres , qux curfun^^Jus fequutae , caeteris celerius moven- 
tur ; quales funt ez omnes quae aerenv componunt. Ad- 
vertendum praeterea ^/nateriam primi clementi , exteris 

J >aribus, majorem vim habttc aa corpora terrcftria deor- 
um pellenda , quam globulos fecundi , quia plus habet 
•agitafioriis; & hbs majorem’, quw particulas terrcftres 
^erisquas fecum movent, obfiThilem rationem. Vnde 
fit , ut ex fola gravitate non facile poffit xftimari , quan- 
tum in quoque corpore materix terreftris contineatur. 
*£t fieri poteft , ut quamvis , exempli caufla , mafta auri 
vicies plus ponderet, quam moles aqux ipfi xqualis , non 
tamen quadruplo vel quintuplo plus materix terreftris 
contineat : tum, quia tantundem ab utraque fubducen- 
■dum cft, propter acrem in quo ponde/antur ; tum etiam, 
quia in ipQ aqua , ut & in omnibus aliis liquidis corpori- 
■bus , propter fuarum panicularum motum , ineft levitas , 
Tcfpcdu corporum durorum. 

' Confiderandum etiam , in omni mom cllc circufum 
"corporum qux/imul moventur, ut jam fupra oftcnfum 
cft , nullumquc corpus a gravitate fua dcorfuni ferri > nifi 
-^x>dem temporis momento, aliud corpus magnitudine 
rpfi xqualc, ac minus habens gravitatis ; furfijm feratur. 
-V ndc fit ^ut in vafe , quantumvis,profundo &iato^ info- 



XXV. 
Ejtu quAn- 
titmtem 
nc» reJpcH- 
der* quA/t» 

titAti ntA- 

terit tujuf 
que etrfo- 
rii. 



XXVI. 
Cj»r eorfe- 
TA non gr A- 
vitent 10 
Ucufuit . 
tUttUTAU- 

ku*.. 



^ 1 ..* A 



nores 



X5CVI1. 

Cr»vit»~ 
ttm torfe^ 
tMdtfrimt' 



191 Primcipiorvm PhilosoAi^ 
rioresaquz alceriufvc liquoris guctza (upcrioribus non 
prcmihtur ; ncc criam premantur fmgulae partes fundi > 
nifi a totidem guttis , quot ipfis perpendiculariter in^- 
cumbunt. Nam exempli cauda > inv^ ABC, aquas 







gutta I non premitur ab aliis i 5 4 > ilipra ipdun exiU' 
Itentibus , quia fi has deorfum ferrentur , deberent alias 
gutt.T 5^7 aut fimiles in earum locum afccndere ; qus^ 
cum fint acque graves, illarum defcenfum impediunt. H* 
autem guttas 115 4,jun£bs viribus premunt partem fun- 
di B 1 quia ,/i .efficiant ut defeendat , dcfcendeht edam 
ipfas, ac in carum locum partes aeris 8 9 , quas (iint ipfis 
leviores , afccndcnt. Sed eandem vafis partem B > non 
plurcs guttas prcn\unt quam has 1 a 5 4 , vel aKas ipfis Xr 
quipollcntes ; quia eo temporis momento quo hxc pars 
B poteft dciccndcrc , non plures eam fcqui poflunt. At- 
que hinc innumera experimenta circa corporum gravitOr 
tem , vel potius , fi fic loqui licet , gravitationem , quas 
male philofophantibus mira videntur ; perfacile cfi 
plicare. 

Notandum denique , quamvis particulas materias coe- 
Icfiis , eodem tempore multis diverfis moribus cieantur, 
omnes tamen earum afriones iu fimul conlpirarc, ac 

lan- 





Pars Q v a r t a. 1^5 

^^nquam inzquipondio confiftcre, unafquc aliis oppo- 
ni , uc cx hoc folo quod tcrrz moles objcclu fuo carum 
mocibus adverlecurjquaquaverfus zqualiter propendeant 
ad (e ab ejus vicinia } & canquam ab ejus centro ^ remo- 
vendas ; nifi forte aliqua exterior caufla, diverfitatem hac 
in re conftituat. Talcfouc aliquot cauflz poiTunt exco- 
gitari i fcd an carum effcihis fit tantus , ut fenfu depre- 
. hendatur, nondum mihi compertum efi. 

Vis luminis, quatenus i Sole ac ftcllisin omnes cceli 
partes Ce diflundit , jam fjtis fiipra fujt explicata ; fuper- 
cft tantum ut hic notemus , ejus radios a Sole dclapfos , 
Terrz particulas diverfimode agitare. Quippe quamvis 
in Ce fpc^ta , nihil aliud fit quam prefiio quzdam , qua( 
•fit fecundum lineas re£las, a Sole in Terram extenfas : 
quia tamen ifia prc(fio,(ion^qualitcr omnibus particulis 
tertii elementi , quzfiipremam terrz regionem compo- 
nunt, fcd nunc unis, nunc aliis , ac etiam , nunc uni ejuf 
dem particulz extremitati, nunc alteri applicatur: fa< 

Ic potdl intelligi , quo paf^o cx ipla variz motiones 
particulis iftis excitentur. Exempli caufia, fi A B 
cx particulis tertii elementi , 
fupremam terrz regionem 
componentibus , quz incum- 
bat alteri particulz C, atque 
inter ipfam4^ Solem aliz mul- 
tx interjaceant , ut D ET ; 
hx interjacentes nunc impe- 
dient , ne radii Solis G G , 
premant extremiutem B,non 
autem ne premant Aificque 
extremitas A deprimetur, at- 
que alia B attolletur. Et quia 

iilz parciculqp afiidue fitum mutant , pauUo pdft oppo- 
« B b nentur 



rt vtrfui 

eentrum 

JirrA. 



XXVIII. 

D* ttrtui 
*Biont qHA 
eft lumtn ; 
qutmod» 

mlirk eam- 
movtMt. 



• xp4 Prikc iPioR vM Philosophia 

nentur radiis Solis tendentibus verfus A, non autem aliiS 
tendentibus verfus B j fi eque extremitas A nirliis attor* 
letur , & B deprimetur. Quod idem in omnibus terrx 
- particulis , ad quas Solis radii pertingunt , habet locum j 

& ide6 omnes a Solis lumine agitantur. > 

XXIX. Hxc autem particularum terreftrium agitatio, five or- 

2 )t quarti ^ luminc , five ab alia quavis caufla , calor vocatur i 

Vriquid prarfertim cum cft major folito , & movet lenium ; calo- 

ris enim denominatio ad fenlum taftus referturi Notan- 
dumque eft unamquamque ex jparticulis terreftribus lid 
ptrfivntt. agitatam , perlcverarc poftea in mo motu juxta leges na- 
turae , donec ab aliqua ali^ caulla fiUatur ; atque ided ca- 
lorem a lumine ortum, femper aliquamdiu poli fublatum 
lumen remanere. 

XXX. Notandum praeterea parypulas terrellres , a radiis So- 
curaitiut lislic impullas , alias libi vicinas, ad quas illi radii non 

perveniunt, agitare; hafque rurfus alias, & lic confequen- 
mm. ter. Cumque femper tota Terrae medietas a Sole illulhre-t 
tur, tot ejulmodi particulas limul commoveri, ut quamvis 
lumen in prima opaca fuperficie fublillat, calor tameo 
ab eo genitus , ufque ad intimas panes mediae terrae re- 
gionis debeat pervenire. 

XXXI. Notandum denique illas particulas terrellres , cum ^ 
Cur cerpo- calorc plus lolito agitautut , in tam angullo Ipatio vulgd 

contineri , quam cdm quiefeuni^ vel minus 
faeutt. moventur; quia figuras habent irregulares, quae miniit 
lof i occupant , cum certo aliquo modo jun<^ae quiefcunr^ 
quam cum alfiduo motu disjunguntur. Vnde fit, ut calor 
omnia fere corpora tcrrcHria rarefaciat, feduna magis, 

’ alia minus , pro vario litu & figura particularum , ex quw 

bus conllant. - - 

X X X I L His variis aftionibus animadverfis , fi rurfus confidere.t ’ 

mus Terram > jam primum ad viciniam Solis acceden- 

• tem. 



Pars Q v a r t a. 

tcm , & cujus fuprcma regio conflat particulis tertii cie- *t- 
menti , fibi mutuo non firmiter annexis , quibus immifli 55^^“* 
fiint globuli cceleftes, aliquanto minores iis,qui reperiun- eorform 
tur in ea coeli parte per quam tranfit , vel etiam in ea ad 
quam venit, foeile intclligcraus minores iftos globulos , 
majufculis qui eam circumpleduntur loca fiia relinquere; 
ho^uc majufculos in illa cum impetu ruentes , in multas 
lertii elementi particulas impingere , praefertim in craf- ^ ’ 

ilorcs, ipfafque infra cacteras detrudere , juvante etiam ad 
hoc vi gravitatis j atque ita efficere ut iftsB craffiores in- 
fra exteras depulfae, figurafque habentes irregulares & 
varias, arfikius inter fe neflantur quhn fuperiores , & mo- 
tus globulorum coelellium interrumpant. Qu6 fit , ut 




(uprerna Terrx regio , qualis hic exhibetur verfus A , in 
duo corpdra valde divcrla diftifiguatur , qualia exhibfcn- 
• * Bb i tur 



196 pRiNcipioRVM Philosophiae 
turvcrfus B & C, quorum fupcrius B cft rarum , flui- 
dum & pellucidum ; inferius autem C efl aliquatenus 
denfum) durum & opacum. 

xxxm. Deinde ex eo quod exiflimemus corpus C , a corpore 
® diftindum fuifle per hoc folum,qu6d ejus partes a glo- 
rum ttrrt- bulis cceleftibus deorfum prefla:, fibi invicem adhzre- 
fthum in jenf ^ intelligemus etiam aliud adhuc corpus , quale eft 
D , inter ifta duo debere poftea generari. Etenim figurae 
particularum tertii elementi , ex quibus conflant corpo- 
ra B & C , admodum variae funt , ut fupra notatum efl, 
ipfafque hic in tria praecipua genera licet diflinguere. 
Nempe quxdam funt in varia quafi brachia divifx, atque 
hinc inde expanfae.tanquam rami arborum, & alia id ge- 
nus ; atque hae funt pociflimum , quje a materia ccelefli 
deorfum expulfx, fibi mutuo adhaerefeunt , & corpus C 
componunt. Aliae funt folidiores , figurafque habent > 
non quidem omnes globi vel cubi , fed etiam cujuflibec 
ruderis angulofi, atque hae,fi majufcula: funt,infra caeteras 
vi gravitatis defeendunt } fi“autem fint minufculae , ma- 
nent prioribus immiflae, occupantque intervalla quae ab 
ipfis relinquuntur. Aliae denique funt oblongae, ac r^is 
deflitutae, inflar bacillorum : atque hs prioribus etiam fc 
interferunt , cum fatis magna inter ipfas intervalla repe- 
riunt, fed non illis facile annefhintur. 

XXXIV. Quibus animadverfis rationi confentaneum efl ut cre- 

t^inm^" damus , cum primum paniculae ramofa: corporis C , fibi 
nrfHt in- mutuo cocperunt implicari , plerafque ex oblongis fuifle 
**rifr7fn- interje^as , eafque poflea, dum ramofe illae magis S£ 

E "^3gis preffae , pauUatim ardius jungebantur , fupra ipfas 
afcendifTe verfus D, atque ibi fimul congregatas fuiffe, in 
^ corpus a duobus aliis B & C valde diverfum. Eadem ra- 
tione, qua videmu/in paludofis locis terram calcando , 
aquam ex ea exprimi , quae poflea ipfius fupefficiem tc- 

git. 






f 



V. 



* 



\ 



t.; 




git. Nec dubium etiam) quin interimalijcplures ex cor> 
pore B d^aprxfint, quae duorum inferiorum corporum 
C & D molem auxerunt. 

Quamvis autem initio , non fblae iftae particulx obloa- x x x v. , * < 

gacramoiis interjcfkae fuerint, fedalisc etiam, qua: 
quam rudera aut fragmenta lapidum fblida: erant, nocan- nimigtnerit 
dum tamen has folidiores , non tam facile fupra ramolas i»tftocop- 
afccndifle , quam illas oblongas ; vel , fi qu* afcenderint , 
facilius poftea infra ipfiis rurfus defcendific: oblongae e- 
nim , caeteris paribus , plus habent fiiperficiei pro ratio- 
ne fua: molis ; atque ideo a materia ccelefii per meatus 
corporis C fluente , facilius expellunrtir : & poftquam 
ad D petvcncriint, ibi tranfverfim jacentes fupra fuper- 
ficiemiftius corporis C, non facile meatibus occurrunt, , 

per quos in ipfum regredi poflint. 

B b 5 Sic 




XXXVI. 
I>mu tmn~ 
tum in 10 
tjftjptati 
iJtnrHtn 
fnrtitutn- 
tum. 



XXXVIL 
§lHomtiio 
infimum 
corpus C,iff 
flurn ntim 
fsurit M- 
vifum. 



ip8 Principio*. VM PHiLosoRHiiS 
Sic itaque mulcx oblongae particulae tertii elementi , 
verfus D congregatae funt ; & quamvis, initio non fue- 
rint inter fe perfede aequales , nec (Imiles , hoc tamen 
commune habuerunt, quod nec fibi mutud, nec aliis ter- 
tii elementi particulis facile polTent adhaerere, quod- 
que a materia ccelelli ipfas circumfluente moverentur ; 
propter hanc enim proprietatem a corpore C excefle- 
runt , atque in D funt fimul collectae ; cumque ibi- ma- 
teria cocleflis aflidue circa illas fluat , efliciatqueut variis “ 
motibus^ieantur, &unxin aliarum loca tranfinigrent, 
iucceflli temporis fieri debuerunt laeves, & teretes, & 
quam-proxime inter fc xquales , atque ad duas tantum 
fpecies reduci. Nempe quae fuerunt latis tenues , ut ab 
illo folo impetu , quo a materia ccclefti agebantur flecti 
poflent, circa alias pauUo crafliores , quaefiefle^i non 
poterant , convolutar , ipfas fecum detulerunt. Atque 
hae duae particularum fpecies , flexilium Icilicet atque in- 
flexilium , fiejunetse facilius perfeverarunt in fuo motu , 
quamfola: flexiles , vel Iblx inflexiles potuiflent: undk 
fedumell, ut ambae in corpore D rcmanfgrint; atque 
etiam ut ilis qua: initio circa alias flecti potuerunt, poftr- 
oa fucceflu temporis, alEduoufu fc inflectendi, magis 
& magis flexiles redderentur , fierentque inftar anguU- 
larura aut brevium funiculorum ; aliae autem , cum nun- 
quam flecterentur , fi quam ante flexilitatem habuerint > 
eam paullatim amitterent , ac telorum inltar rigidae mat- 
nerent. 

• Praeterea putandum eft corpus D, prius diftingui cce- 
pifle a duobus aliis B & C , quam hxc duo perfecte for- 
mata eflTent, hotefl: ,priufquam C eflet tara dururti, ut 
non amplius poflent ejus particulae ardius conneCti , & 
inferius expelli a motu materix coelcllis ; ac priufquam 
particulae corporis Bita clTcnt omnes ordinat*, utilli 

ma-* 



Pars Q v a r t a. 1^5 




matarixccelefti, faciles &xqaalcs vias undique circa (e 
•praberc|| ; ideoque poilea mulcas particulas tertii cle> 
menti) fimTe adhuc a corpore B verfus C expuUa?. At- 
que hx particulae fi folidiores fuerint iis quae congregatae 
erant in D > infra ipf^ defeendentes corpori C fc adjun- 
xerunt } ac pro diverfa ratione fuarum figurarum , vel in 
ejus fuperfitic manferunt > vel infira ipfam penetraruhr : 
ficque hoc imum corpus C in plura alia divifum cfl; } 
ac etiam forte in aliqua fua regione totum fluidum evafit) 
iis particulis ibi congregatis, quarum figurae impediebant 
ifb fibi mucu6 facile adhaerent , fed omnia hic explicari ’ 
non poflunc. ^ 

' Vbi autem etiam particulae , miniis folidx iis qux cor- xxx vni. 
pus D componebant , ex B deorfum lapfae fime , haefe- ^*^h*^*~ 
nmc in fuperficic hujus corporis D i ac quia pieraeque ex rimqunti. 

ipfis 



too Priwcipioutm Philosophia 
ctrf0ru fit- ipfis fuerunt ramofe ; paullarim fibi mutuo annexs , cor-. 
prm ter. junim E , a duobus B & D , quae funt fluida , valde 
diverfum , compofucrunt. Atque hoc corpus E , initio 
admodum tenue erat , inftar cruft* v^l cotticis fuperfi- 
ciem corporis D contegentis : fed cum tempore craC- 
fius evafit, novis particulis ex corpore B fe illi adjuten- 
tibus ; nec non etiam ex D , quia cum reliqiris cjufaeni 
corporis D plane flmiles nbn eflent , motu globulo- 
rum coeleflium expellebantur, ut mox dicam. Et quia 
iftac particulx aUter dii^nebantur , in iis partibus terrae 
ubi dies erat vel zflas, qu^ in iis ubi erat nox vel hyems* 
propter diverfas asiones luminis & caloris , quod huic 
corpori accedebat in una die , vel in una zflate , aliquo 
modo diflinguebatur ab eo, quod eidem accedebat in dic 
vel xftate fequCnti ; fleque ex variis quafi cruftis vel corti- 
cibus , fibi mutuo fuperindudis fuit conflatum. 

XXXK. Et quidem non longo tempore opus fuit , ut T errx fii- 

Dehujm* f^gio A , in duo corpora B & C dillingucrctur ; 

f^^Mtere. ncc ctiam ut multx paifticulx oblongx coacervaftntui 
tione,& verfiis D ; ncc denique, ut prima interiorcru^ corpo» 
rrs E formaretur. Sed non nifi fpatio pIuriunf?nnorum 
particulx corporis *D , ad duas ipecics paullo ante deleri'* 
ptas reduci, atque omnes crulfae corporis E formari potue- 
runt .Neque enim initio ratio fuit, cur particulx qux con-* 
fluebant verius D , non eflent unx aliis paull6 crafliores 
& longiores., ncc etiam cur eflent plane Ixves & teretes , 
^ Icd aliquid adhuc fcabritici habere potuerint, quamvis 
non tantum haberent , ut ideo ramofls annofferentur $ 
potucruntque etiam fecundum longitudinem planx cllc 
vel angulolx, ac crafliores in una extremitate quam in al- 
tera. Cum autem libi mutuo non adhxrcrcnt , ideoque 
materia ccclcflis afliduc circumfluens , vim haberet iplas 
■ movendi, plcrxquc paulatim mutuo attritu Ixvjs & tere- 



^ ^ ■ « 

Pars Q^v arta. 

tes eyaioimt > atque inter fe squales & (fundum longi< 
.tudincm squaliter crails : propterea quod per ealHem 
vias tranfibant j & alis in aliarum loca fucccdebant , quz 
loca non poterant majores recipere , nec a minoribus to- 
ta impleri. Sed plersque etiam , cdm ad communem a- 
liarum normam reduci non poflent, paullatim motu glo- 
bulorum coeteftium , ex hoc corpore D cjefts fdhe, & 
harum quidem nonnulls fe corpori C adjunxerunt ; Icd 
maxima pars furlum alcendit verfus £ & materiam- 
que tiugcndo corpori E liibminiftravit. 

Quippe tempore diei & sftatis, cim Sol unam me* x L. ' 
dietatem corporis D , vi luminis & caloris rarefaciebat , 
non poterat omnis materia illius medietatis inter duo 
corpora vicina C & E contineri ; neque hsc corpora vi- pMfu*rit_ ^ 
clna, qusdifta erant, locis expellere i atque ideo ple- 
rsque cjusjnateris particuls , per poros corporis E ver- 
fus B afcdndebant, quz deinde tempore noclis& hye- 
mis ccllante illa rarefadione , ob gravitatem fuam rur- 
ilis delceadcbant. Mults autem caulTs erant , propter rtUqHtrii. 
quas particulz tertii elementi , quz fic cx corpore D e- 
grediebantur , non poterant omnes pollea in illud rever- 
ti. Nam majore impetu exibant , quam redibant j quia 
majoi eft vis dilatationis a calore ortz , qu^ gravitatis. 

Et idcirco multz per anguftos meatus corporis E , fibi , 
viam faciebant ad afeendendum , quz pollea nullam «in- 
venientes ad revertendum, in ejus fuperlicie cpnlille- 
bant } ^c etiam nonnullz meatibus illis impa<5lz , ulte- 
rius aieendere non valentes , aliis defcenfuris. vias occlu- • 
bebant. Przterca quzeunque czteris erant tenuiores & 
a figura Izvi & tereti magis diUabant , Iblo globulorum 
coelellium motu extra corpus D pellebantur, xdcoque 
primz fe offerebant ad afeendendum verfus £ & B : at- 
^ue horum corporum particulis occurrendo, non raro 

C c figu- . 



¥ 



101 Px.iifcxpioii.yM Philosophia 
figuras fuas mutabant , & vcl illis adhatrcbant , vel (altem 
d^cbant aptzefTe ad revertendum verlos D. «Ynde 





fetjui debuit poft multos dies & annos > ut magna pan 
hujus corporis D efiet abfumpta , & nullae amplius in 
eo particulae reperirentur > nifi duarum (pecierum ante 
delcripnurom ; ac etiam uc corpus £ ciTct facis denfiim 
& craimun , quia fere omnes particulae quae cx D rcccf- 
ferant» vel ejus poris impadbe denfius illud effecerant» 
vcl occurfii particularum corporis B mucatz , illiiquc 
anaexz » .verfus £ relapfz erant » ficque cralficiem ejus 
auxerant } ac denique uc (pacium (acis amplum F, in^p: 
D & £ relinqueretur ; quod non alia maceria poi||uc im- 
pleri » quam ea ex qua confiacur corpus B : cujus fdlicec 
particulae cenuilfimz » per meatus corporis £ facile trans» 
ierunt, in loca quz ab aliis pauUo crafiioribus ex D ex- 
euntibus , relinquebantur. • ^ 

. Ita corpus E , quamvis gravius & denfius quam F » 
ac forte etiam quaua D , aliquandiii taincn ob fuam du- 

- ritiem» 



Xil. 



-Pars Q^v arta. 105 

•titiein > fornicis inftar,(upra D&F (ufeCnfummanQc. 

Sed notandum cftipfiim, ci^ pnmum rorm^ 
meatus habuiflc quam-plurimos , ad mcnfuram corpo- 
ris* D excavatos. Cutli enim ejus fuperficiei tunc in- 
cumberet , non poterat non przberc tranfitum iftis par- 
ticulis > qu 2 quotidie vi caloris motx , interdiu verfus B 
aicendel^t , ac no<^u rurfus delcendcbant , iemperque • 

Ic mutuo confcqucntcs idos meatus ii^Iebant. Cum 
autem pollea oorpore D mole imminuto , non amplius 
ejus particube > omnes meatus corporis £ occuparunt» 
aliz minores particulz ex B vetucntes, in earum loca 
fiicceflerunt ; cumque hz idos meatus corporis E non 
(atis implerent , & vacuum in natura non detur , Aateria 
coeledis » qua ibia omnia exigua intervalla quz circa par- « 

ticulas corpomm terredrium rcperiuntur , impleri poC- ^ 
fune, jn illos ruens» eorum figuras immutabat» impe- 
t^que faciebat ad quof(^m ita diducendos , ut hoc ipfb 
afii vicini angudiores reddetentur. Vnde facile contin- 
gebat» ut quibufdam partibus corporis E» afe mutuo 
disjundis » in co fierent fidurz » quz podea fuccedli tem- 
poris majores & majores evaferunt. Eadem plane ratio- 
ne » qua videmus zdate in terra multas rimas aperiri » 

• dum a Sole ficcatur , eamque magis & magis hiare quo • 
diutius ficcitas. perleverat. , 

Cum autem multz tales rimz dTcntin corpore E» xlil 
atque ipfz feraper augerentur , tandem ejus partes tam 
parum hbi mutuo adhzferunt » ut non amplius in mo- •VsriMtfMf 
dum fornicis inter F & B pofTetfudineri»&ide6to- 
tum confradum , in fuperficiem corporis C gravitate 
flia delapflim ed. Cumque hzcfuperncies fatis lata non 
edet » aa onmia illius fragmenta dbi mutuo adjacentia » 

& dtum quem prius h^uerant fervantia, recipienda » 
quzdam ex ipfu in lacus inclinari atque una in aba re- 

Cc £ cum- 



I 





104 Pmmcipiorvm Philosophiae 
cumbcrc 3 cbUcrunt. Nempe fi exempli gratia, in eo 
tra£hi corporis £ , quem haec figura repraeicntac , przci* 






puac fifiurx ita fuerint difpofitx in locis i i 5 4 j 7, ut 
duo iragmenta 15 & 6 y , paullo prius quam reliqua 

ccepe- 



Pars Q^varta. zof 

«(xpcrint dchbi , & aliorum quacuor fragmentorum ex- . 
tremitates 2,5,5 ^ ^ prius quam oppofita: i,4& v; 
itemque extremitas 5 fragmenti 4 5 , aliquanto prius- 
delapla fit , quam extremitas v fragmenti v , 5 ; non du- 
bium eft , quin ipia jam debeant eo modo efle di/pofita , 
fupra fuperficicm corporis C , quo hic depida funt ; ita 
fcilicet,ut fragmenta 2^5 , & 7 proxime jungantur 

corpori C ; alia autem quatuor in latus ilnt reclinata , &; 

|ina in alia recuq^bant , &c. 

Nec dubium etiam, quin corpus D quod fluidum eft, XLlii. 
& miniis grave quam fragmenta corporis E , occupet 
quidem quantum poteft , inferiores omnes cavitates fub corfmfM- 
iftis fragmentis relifras , nec non eorum rimas &: meatus j /»'■*?«-»- 
icd praeterea etiam, quia totum in illis contineri non pot- fsruxfitm- 
cft , quin fupra inferiora ex iftis fragmentis, ut 25 & 15 7, ex 
»f“ndat. ... „ ■ 

lamque fi confideremus , hic per corpus B & F ae- x l i v. 
rem intelligi j per C , quandam terrae cruftam interio- 
rem crafiflimam , ex qua metalla oriuntur ; per D , a- 
quam ; ac denique per corpus £ , terram exteriorem , menus. 
quae cx lapidibus , argilla , arena & limo eft conflata : fa- **>*^»*^ 
cile etiam per aquam, fupra fragmenta 2 5 & <5 7 cmi- • 
nentem , maria ; per alia fragmenta molliter tantum 
■ inclinata , & m^lis aquis tefra , ut 8 p ,« & v x , cam- 
porum planities ; ac per ilia magis erefra ut i 2 , & 51 ^ 

V, «montes intelligemus. Et denique advertemus , cum 
fragmenta ifta vi propria: gravitatis hoc pafto delapla • 
funt , eorum extremitates fibi mutuo fortiter allifrs , in 
alia multa minora fragmenta diffilulflc , qua: faxa in qui- 
bufdam litbribus maris , ut in i, & multiplicia montium 
juga , partim altiflima ut in 4 , partim remHfiora ut in 
, .9 & V , ac etiam fcopulos in mari , ut in 5 & , coifr- 

pofuerunt. 

C c 5 Atque 



to6 Picmc iPXORY NC Philosophia 







X L V. Atque intimae horum omnium naturae , ex jam didis 
erui poflunt. Nam primo ex iis cognofeimus, acrem ni- 
turs. hil aliud efle debere , quam congeriem particularum ter- ^ 
tii elementi, tam tenuium & a fc mutuo disjundarum , ' 
ut quibullibct motibus globulorum ccelcftium oblcquan- 
tur ; ideoque illum efle corpus valde tarum , fluidum , & > 
pellucidum , & ex minutiis cujuflibct figurx pofle com- 
poni. Quippe nifl ejus particula: , a fc mutuo eflfcnt pla- 
« . ne disjuhdae , jamdudum’ adhaeflflcnt corpori E ; cum- 
.quc disjundae fint, unaquaeque movetur .independenter 
a vicinis , occupatque totam illam exibam fphaeram , 
quam ad motum circularem circa proprium fuura cen- 
trum requirit ,& ex ea vicinas omnes expellit. Quam- 
, pbrem nihil refert , cujufnam fint figurae. 

XLVi. Aer autem frigore facile denfatur, & rarefit calore: 
cmrfMtiii cum enim ejus particulae fere omnes fint flexiles , ipftar 
nxolfluni plumularum , vel tenuium funiculorum, qud 
cclcriiis aguntur c6 latius fe extendunt , & idcircef majo- 
rem (patii fphaeram , ad motum fiium requirunt ; atque 
notum ^ ex didis ,pcr calorem nihil hic aliud quam ac- 
celera- 






Pars Q^v arta. 107 

cderationem motus in iftis particulis , & per firigus qu^ 
dem imminutionem debere intcUigi. 

Denique acr in vafc aliquo violenter comprelTus , vim X L y 1 1 , 
habet refilicndi , ac per ampliorem locum fe protinus ex- 
tendendi. Vnde fiunt machinx, quz ope iblius aeris 
aquas furfum vcrfiis, inftar fontium i &ali« qu* tela cum 
xnagno impetu , arcuum inftar , jaculantur. Hujuique „{rkiJr 
caima cft , quod aere ita compreftb , unaquxque ejus 
particula fphxricum illud fpatiolum , quod ad motum 
mum requirit , fibi fbli non habeat > fcd alix vicinx in 
ipfum ingrediantur; cumque interim idem calor, five ca> 
dem agitatio iftarum particularum , confervetur a motu 
globulorum coelcftium , aftidue circa ipfas fluentium , ex 
filis extremitatibus fe mutuo yerberent, & loco expel- 
lant, ficque omnes fimul impetum faciant ad majus fpa- 
tium occupandum. 

Quantum ad aquam, jam oftendi cur dux tantum par- xLvm. 
ticularum Ipecics in ea reperiantur , quarum unx liint 
flexiles , alix inflexiles : atque fi ab invicem fcpafcntur , 
hx falcm , illx aquam dulcem componunt. Etquia jam’m«<AM 
omnes proprietates , cum ialis tum aqux dulcis , ex hoc 
uno fundamento dcduftas , fiife in Meteoris explicui , 
non opus eft,utpluradcipfis hieferibam. Sed tantum tMHr. 
notari velim , quam apte onmia inter fe cohxreant , & 
quomodo ex Ali generatione aqux fluatur , etiam eam . 
cfle debere proportionem , inter ejus^nicularum craiTi- 
pera , & craflitiem particularum acris ; itemque inter 
ipfas, & vim qua globuli fecundi elementi eas movent, ut 
cum ifti globuli paulld minus (blito agunt , aquam in gla* 
ciem mutent, & particulas acris in aquam; cum autem 
agunt paullo fortius, tenuiores aqux particulas, easTiem- 
pe qux fiint flexiles , in acrem vertant. 

■ Explicui etiam in Meteoris cauflas ventorum; a qui- 
bus 



2oS Prlmcipiorvm Philosovhije 
XLIX. bus mare variis irregularibus modis agitatur. Sed fu- 
pereft alius regularis ejus motus , quo bis in die fingulis 
0Mf». in locis attollitur & deprimitur , interimque (emper ab 
Oriente in Occidentem fluit. Ad cujus motus caudam 
# explicandam , ponamus nobis ob oculos exiguum illum 
cccli vorticem', qui Terram pro centro habet, quique 




cum illa U cum Luna , in majori vortice circa ^olcm fer- 
tur. Sitque A B C D ille exiguus vortex ; £ F G H 
Terra ; i z 5 4 fuperdeies maris , a quo majoris per- 
ipicuitatis cauda Terram ubique tegi fupponimuS{ & 
5^78 fuperficies acris mare ambientis, lamque cpnd 

dere* 



Pars Qvarta. lop 

deremus > fi nuUa in ifto vortice Luna eflet; punflum T, 
quod eft centrum Terrae, fore in pundfo M, quod eft 
vorticis centrum ; fed Luna d ex fidente verfiis B , hoc 
centrum T efle debere inter M & D: quia cum ma- 
teria cceleilis hujus vorticis , aliquanto celerius movea- 
tur quam Luna vel Terra, quas fecum defert, niftpun- 
^um T aliquanto magis difiaret a B quam a D , Lu- 
nae praefcntia impediret , ne illa tam libere fluere poflet 
in|pr B & T,qu^ inter T & D ; cumque locus Ter- 
rae m iflo vortice non determinetur, nifi*ab xqualitate 
virium materiae ccclcflis eam circumfluentis , evidens efl; 
ipfam idcirco nonnihil accedere debere verfus D. Atque 
eodem modo cum Luna erit in C , Terrae centrum efle 
debebit inter M & A : ficquefemper Terra nonnihil a 
Luna recedit. Praeterea quoniam hoc pa6fo, ex eo quod 
Luna fit verfus B, non modo /patium per quod materia 
cocleflis fluit inter B &T,fed etiam illud per quod fluit 
inter T & D , redditur anguflius , inde Icquitur iflam 
materiam cedeflem ibi celerius fluere , atque ideo magis 
premere , tum fuperficierri acris in & 8 , tum fiipcrfi- 
ciem aquae in z & 4 , quam fi Luna non eflet in vorticis 
diainetro B D ; cumque corpora a6'ris & aquae finrflui- 
da , & facile prefliOni ifli obiequantur , ipfa minus alta 
• efle debere fupra Terra: partes F & H, quam fi Luna eflet 
extra hanc diametrum n D j ac c contra efle altiora ver- 
fiis G & £ , adeo ut fiipcrficfcs aqux i , ^ aeris f , 
y , ibi protuberent. 

lam vero , quia pars terrx qux nunc eft in F , c regio- 
ne punfti B , ubi mare eft quam- minime altum, poft fcx 
horas erit in G , e regione pundi C , ubi efl altiflimum, mfienjMt, 
& poflfex alias horas in FI , e regione pundi D , atque ^ 
ita confequenter. Vel potius, quia Luna etiam interim 
nonnihil progreditur a B verfus C , utpote qux menfis 

D d fpatio 



l: 



Ll. 

Cwr tftm 
mMris fint 

tim Lun* 
fUnM tfi 
vtlnoVM. 



LII. 

Curini- 

^HinoHiit 

Jintmsxi- 

mi. 



LIII. 
Cht »er 
M(JUM ftm- 
fer »h O- 
rimtt in 
Occiden- 
tem flmnt. 

- 4 

. ,V. 

i 

r 



IIO PrINCIPIORVM PhILOSO PHIJE 
fpatio circulum A B C D percurrit, pars Terrae quaenun^ 
cft in F, e regione corporis Lunae, poft fex horas cum i 2 . 
minutis prarter-propter, erit ultra pundum G , in ca dia- 
metro vorticis A B C D, qua: illam ejuldcm vorticis dia- 
metrum, in quo tunc Luna erit, ad angulos reftos interfe- 
cat; tuneque aqua erit jbi alriflima ; & poft fex alias horas 
cum duodecim minutis , erit ultra pundum H , in loco 
ubi aqua erit quamminime alta , &c. . Vnde clare intclli- 
gitur aquam maris, lingulis duodecim horis cum 2 4 
nutis , in uno eodem loco fluere ac refluere debere. 

Notandumque eft hunc vorticem A B C D , non elTc 
accurate rotundum , fed eam ejus diametrum > in qua 
Luna verfatur cum eft nova vel plena , breviorem efle 
la qux ipfam lecat ad angulos redos , ut in luperiore par- 
te oftcnfum eft ; unde (equitur fluxus & refluxus maris 
debere efle majores , cum Luna nova cft vel plena, quam 
in temporibus intermediis. 

Notandum etiam , Lunam (emper e(Tc in pdano Ecli- 
pticx vicino, T erram ^utem motu diurno fecundum pla- 
num arquatofis conveni , qux duo plana in xquinodiis 
fe interfecant , in (blftitiis autem multum ab invicem di- 
ftanr: undefequitur, maximos xftus maris efle debere 
circa initia Veris & Autumni. 

Prxterca notandum cft , dum Terra fertur ab E per 
F verfus G , live ab Occidente in Orientem , aqux tu- 
morem 4 I 2, itemque acris tumorem 8 qui nunc 
parti Terrx E incumbunt, paullatim ad alias ejus partes,f 
magk Occidentales migrarc; ita ut poltfcx horas incum- 
bant parti Terrae H ,& poft horas duodecim parci Ter- 
ras G. idemque etiam de tumoribus aqux 8: acris 254 
^<>78 bft incclligcndum : Vndclit, ut aqua &acr ab 
Orientalibus Terrx partibus, incjufdem partes Occi- 
dent. fluxu continuo ferantur* 



— f - - 

P A R S Q V A R T A. 'iTS 




• Quifluxus^, licet non admodum celcr, manifcftcta- liv. 
incn dcprchenditut cx eo, quod magna: navigationes 
{Intmulcd tardiores & difficiliores , verius partes Oricn- ^idiudint, 
tales quam verfus Occidentales ; & quod in quibufdam regione, 
maris anguftiis , aqua fempef fluat verfus-occaffim ; &: de- 
nique quod exteris paribus , ex regiones qux Mare ha- orientem 
bent in Oriente , ut Brafilia^ non tantum Solis calorem fi”* 
fenriant , quath ex qux longos terre traftus habent ad 
Orientem & Mare ad Occidentem, ut Guinca: quoniam 
aer ‘qui ^ mari venit, frigidior cft , quam qui a T erra. 

"Notandum dcniqucj totam quidem T erram mari non ^ 

. “ ^ Dd 2. tegi, 



1 



LV. 

Cttr hhBiu 
fit fluxut 
nec rtflu- 
xm in U- 
eubu4 nut 
ftngnk : 
tur in V*- 
rik literi- 
bm 'vnrtis 
horis fixt. 



LVI. 
€^omoie 
0JM tMHjfi 
pmrticMl*- 
rts, in (in- 
gulit litori- 
bm fint in- 
vefiigsn- 
ix. 



LVII. 
Dr nntur» 
Ttrrt intt' 
f ieris. 



iii Principiorvm Philosophia 
tegi , ut paullo ante aHumpHnius, fed tamen, quia Ocea- 
nus per omnem ejus ambitum fe diffundit , idem de illo 
quantum ad generalem aquarum motum elle intclligen> 
dum , ac fl totam involveret. Lacus autem & (lagna » 
quorum aqus ab Oceano funt disjundx, nullos ejulmodi 
motus patiuntur : quia eorum fuperficies tam htx non 
funt, ut multo magis in una parte quam in alia , ob Lu- 
nas prasfentiam a materia ccclefti premantur. Atque pro- 
pter inxqualicatem finuum Sc anfraduum, quibus cingi- 
tur Oceanus, ejus aquarum incrementa &: decrementa 
diverfis horis ad diverfa litora perveniunt, unde innume- 
XX eorum varietates oriuntur. 

Quarum omnium varietatum caufae particulare* , de- 
duci poterunt ex didis, ii confideremus aquas Oceani, 
cum Luna nova eft vel plena, in locis a litoribus remotis 
verfus Eclipticam* & ./Equatorem hora fexta tam matu- 
tina, quam vefpertina eile altiiTimas, & ided verfus litora 
fluere ; hora autem duodecima efle maxime depreflas, fic 
ideo a litoribus ad illa loca refluere : ac prout litora funt 
vicina vel remota , prout aqu£ ad ipfa tendunt per vias 
magis redas & obliquas, latas vel anguflas, profundas vel 
vadoias , ad ipfa citius aut tardius , & in majore aut mi- 
nore copia deferri ; Ac etiam propter admodum varios 
& inzquales eorum anfradus , fxpe contingere ut aquar 
verfus unum litus tendentes, iis quzab alio litorc veniuue 
occurrant, utqueita carum curfus divcrfimodc mute- 
tur : Ac denique varios ventos, & quorum nonnulli qui- 
bufdam in locis ordinarii iunt , iflas aquas divcrlis modis 
impellere. Nihil enim puto uUibi obfervari circa fluxum 
& refluxum maris , cujus cauflaz in his paucis non conti- 
neantur. 

Circa terram interiorem C , notare licet eam confla- 
re particulis cujufvis flgurar, ac tam crafljs ,ut globuHEe- 

cundi 



Pars Qjv arta., zij 
eundi elementi , ordinario fuo motu eas fecum non abri- 
piant, fed tantum deorlum premendo graves reddant, 
ac per meatus, qui plurimi inter iplas reperiuntur , tranf- 
eundo , nonnihil commoveant. Quod etiam facit mate- 
ria primi elementi , eos ex iitis meatibus , qui anguftilB- 
mi funt , replens : ac idem faciunt particula: terreftres - 
fuperiorum corporum D & E , qiix fxpc in cos qui 
funt omnium latilfuni defeendunt , atque inda nonnul- 
las ex craflis hujus corporis particulis fecum abducunt. 
Quippe credibile eft , fuperiorem ejus fuperficiem con- 
flare piartibus ramofis , fibi quidem mutuo valde firmiter 
annexis utpotc qux dum hoc corpus formaretur , im- 
petum globulorum coeleflium per corpora B & D dif- 
currentium , ptimx fuftinuerunt Sc fregerunt ; fed inter 
quas nihilominus permulta funt intervalla fatis lata , ut 
per ipfa particulx aqux dulcis , & falis , nec non etiam 
alix angulofx aut ramofx , ex corpore E delapfx , tranf- 
ire poflint. 

Verum infra iflam fuperficiem , partes corporis Cmi- Lvrn. 
nus arwle fibi mutuo adhxrent j ac etiam forte in quadam 
ab ipfa diflantia , multx fimul funt congregatx , qux fi- v$. 
guras habent tam teretes & tam Ixves , ut quamvis ob 
gravitatem, fuam fibi mutuo incumbant; nec, quemad- ' • 

modum aqux partes , globulos fecundi clementi undi- 
que circa fe fluere permittant , facile tamen agitentur , 
tum a minutioribus ex iflis globulis , qui nonnulla etiam 
fpatia inter ipfas inveniunt , tum prxeipue a materia pri- 
mi clementi , qux omnes angufliflimps angulos ibi rcli- 
flos replet. Atque ideo liquorem componunt valde pon- 
derofum & minime pellucidum, cujufmodi cfl argentum 
vivum. 

Prxterea , quemadmodum videmus eas macula # . qux lix. 
quocidit circa Solem generantur , figuras- habfcr e admo- 

Dd 5 




. uniformiter agit in Hoc corpus C , quia facilius ei com- 
municatur per fragmenta corporis E , quam per aquam 
D ; atque altitudo montium efficit , ut quarclam Terrx 
partes Soli obverfe , multo magis incalcfcant , quam ab 
illo averfac *, ac denique aliter incalcfcunt verfus Aquato- 
rem j aliter verfus polos , calorquc ifte per vices variatur 
propter viciffitudinem tum diei & nodis , tum prxeipue 
aeftatis & hyemis. 

Vnde fit , ut omnes particula: hujus terra: interioris C, 
femper aliquantulum , modo plus modo mimis mo- 

veanturj non ex folumqujB vicinis non smjacxacfimt , ut 

■ ’ par- 



rem Ttr- 
r*m f*r~ 
v»dtntn. 



114 PrincipiorvmPhilosophije 
dum irregulares & varias , ita exifliniandum eft mediam 
Terrx regionem M , qux ex materia iflis maculis fimili 
conflata eft , non ubique effe xqualitcr denfam ; & ideo 
quibufdam in locis tranfitum prxbere majori copix pri- 
mi elementi , quam in reliquis ; atque hanc materiam 
primi elementi , per corpus C tranfeuntem, ejus partes 
quibufdam in locis fortius quam in aliis commovere : fi- 
cuti etiapi calor , a Solis radiis excitatus , atque , ut fu- 
pra didum eft , ufquc ad intima Terrx percingens , non 









• Pars Q^v arta. iiy 

particula: argenti vivi, & folis,& aqux dulcis, & aliae qux- 
vis in majoribus ejus meatibus contenex ; fed etiam ex 
qux funt omnium duriiTimx , ac fibi mutuo quam-firmif. ^ 
fime adlixrcnt. 'Non quidem quod hx ab invicem plane 
feparentur ; fed eodem modo quo videmus arborum ra- 
mos , ventis impuUbs agitari , & eorum intervalla q||nc 
majora reddi, nunc minora, quamvis iftx arbores idcirco 
radicibus luis non evellantur ; ita putandum eft craflas &: 
ramofas corporis C particulas, ita connexas efle atque 
implexas , ut non foleant vi caloris ab invicem plane dis- 
jungi , fed aliquantulum duntaxat concutiantur , & mea- 
tus circa fe relidos modo magis modo minus aperiant. 
Cumque duriores fint aliis particulis , ex fuperioribus 
corporibus D & E , in meatus iftds delapfis , ipfas facile 
motu ifto fuo contundunt & comminuunt, ficque ad duo 
genera figurarum reducunt, qux hic funt confideranda. 

Nempe particuix quarum materia paullo fblidior eft, Lxr. 
quales funt falis, meatibus iftisinterceptx, atque contu- 
fx , cx teretibus & rigidis planx ac flexiles redduntur : *x 

non aliter quam ferri candentis virga rotunda, crebris f*'*»*» 
malleorum iftibus in laminam oblongam poteft compla- 
iiari: cumque intcrimhx particuix vi caloris a£lx, h\nc fHtormm, 
inde per meatus iftos ferpant,iluris eorum Mictibus alii- 
fx, atque affriilx , gladiolorum inftar acuumQ^ ficquc in 
liiccos quofdam acres , acidos , erodentes vertuntur : qui 
fucci poftea cum metallica materia concrcfcentcs , atra- 
mentum futorium ; cum lapidea, alumen ; & fic alia mul- 
ta componunt. 

Particuix autem molliores, quales funt plerxqucex Lxrr. 
terra exteriori E delapfx, nec non etiam ex aqux dul- 
cis , ibi penitus elifx , tam tenues evadunt , ut motu ma- ne/btru-' 
tcrix primi elementi difeerpantur , atque in multos mi- minisjut- 
nutiflimos & quam maxime flexiles ramulos dividantur ; 

. qui 



Pars Q^varta. iiy 

i€S fic afccnderunt , frigore fuccedente torpefeunt , &: 
amifla vaporis forma rurfus in acnuam vertuntur ; qua: 
aqua defccndere non poteft per cofdcm illos meatus, per 
quos vapor afeendit, quia funt nimis angudi ; fcd aliquan- 
to latiores vias invenit , in intervallis crudarum five cor- 
ticum , quibus tota exterior terra conflata cd ; qui vii 
ipiam oblique fecundum vallfum & camporum declivita- 
tem deducunt. Atque ubi idx fubtcrrancae aquarum 
in fupcrficic montis , vel vallis , vel campi terminantur, 
ibi fontes fcaturiunt ; quorum rivi multi fimul congrega- 
ti, flumina componunt,& per decliviores exterioris terra: 
fuperfleiei partes, in mare labuntur. 

Quamvis autem aflidue multa: aqui ex montibus ver- 
fusmare fluant, nunquam tamen idcirco cavitates ex 
quibus afoendunt , poflunt exhauriri, nec mare augeri. 
Ha:c enim terra exterior , non potuit modo paullo ante 
deferipto generari, neinpc ex fragmentis corporis E , in 
fuperficiem corporis Cxadentibus, quin aqua D mul- 
tos flbi patentifllmos nieatus,fub idis fragmentis retinue- 
rit, per quos tanta femper ejus quantitas, a mariverfus 
radices montium redit, quanta ex montibus egreditur. 
Atque ita , ut animalium fanguis in eorum venis & arte- 
riis, fic aqua in terri venis & in fluviis circulariter fluit. 

Et quaravii mare fit falfum , (bli tamen aqua: dulcis 
particula: in fontes afeendunt , quia nempe funt tenues 
ac flexiles; particula; autem falis cum fint rigidi ac duri, 
nec facile in vapores mutari , nec ullo modo per obli- 
quos terri meatus tranfire poflunt. Et quamvis alCduc 
ida aqua dulcis in mare per flumina revertatur, non ideo 
mare dulcefcit , quia femper iqualis quantitas lalis in eo 
manet. 

Sed tamen non valde mirabimur , fi forte in quibuf- 
dam puteis , a mari yalde remotis , multum falis reperia- 

£ e tur. 



LXV. 
Cur mure 

HOH AUgtH. 
turtxte, 
quhd flu- 
min* in il- 
lud Jlunnt. 

NB. 
Vide fig. 
Pg-»i4* 



LX VT. 
Cur fontes 
non jint 
frlfi, n*c 
tnmro dul- 
cofent. 



LXVII. 
Cur in qui- 
bufdssm fU' 
ttit stqu» 

fltfalln. 




LXVllI. 
Cur ttism 
txfuibuf- 
d»m m»H~ 
tiiui frl rf- 
fodirntur. 



LXIX. 
J>i nin» 
mlitfyut fa- 
libtu, 
ltm*rino 
divtrfit. 



LXX. 

Dt vsftri- 
htu.Jpiriti- 
but, tx- 



az8 PrINCIPIORVM PHILOSOPHIiE 

tur. Cum enim terra multis rimis fatifcat, fieri facile 
potefi , ut aqua falfa non percolata , ufque ad illos puteos 
perveniat ; five quia maris fupcrficics a:quc alta cfi atque 
iplbrum fundus ; five etiam , quia ubi viat funt fatis latx > 
facile falis parciculx > a particulis aqux dulcis, per cor- 
poris duri declivitatem 
furfum attolluntur. Vt 
experiri licet in vafe , 
cujus labra nonnihil 
fint repanda, quale eft 
ABC; dum enim a- 
qua lalla in eo evapora- 
tur, omnes ejus orx la- 
lis crufta veftiri folent. 

Atque hinc etiam 
poteft intelligi , quo pado in montibus nonnullis ; ma- 
gnx lalis moles inftar lapidum concreverint, quippe a- 
qua maris eo afeendente , ac pfrticulis flexilibus aqux 
dulcis ulterius pergentibus , folum fal in cavitatibus, qu* 
cafu ibi fiicrunt , remanfit , ipfafque implevit. 

Sed & aliquando lalis particulx , nonnullos lalis angu- 
ftos terrx meatus pervadunt , atque ibi nonnihil de figu- 
ra & quantitate lua deperdentes , in nitrum , vel fal am- 
moniacum , vel quid limile mutantur. Quinetiam plu- 
rimx terrx particulx oblongx , non ramolx , ac fatis ri- 
gidx , ab origine lua nitri & aliorum falium formas ha- 
buerunt. Neque enim in alio fitx funt ex formx, quam 
quod illorum particulx fint oblongx ; non flexiles , nec 
rajnofx , ac prout de extero varix funt , varias falis Ipe- 
cies componunt. 

Prxter vapores ex aquis fub terra latentibus edudos , 
multi etiam Ipiritus acres , & olcaginex exhalationes , 
nec non vapores argenti vivi , aliorum me talioni m parti- 
culas 






P A ». S Q^v ARTA. 119 

culas fecum vehentes , ex terra-interiori ad exteriorem 
alcendunt : atque ex diverfis eorum mifturis omnia fofli- i„ttriort 
lia componuntur. Per fpiritus acres intclligo particulas Mdexteru^ 
fuccorum acrium , nec non etiam falium volatilium , ab 
invicem fejundas , & tam celeriter fe commoventes, ut 
vis qua in omnes partes moveri perfeverant , praevaleat 
eorum gravitati. Per exhalationes autem, intclligo par- 
ticulas ramofas, tenuiiTimas, oleaginex materior, fic etiam 
motas. Quippe in aquis, & aliis luccis, & oleis, particula: 
tantum repunt ; fcd in vaporibus, Ipiritibus, & exhalatio- 



nibus, volant. 

Et quidem fpiritus majori vi fic volant,& facilius angu- 
ftos quofque terrae meatus pervadunt, atque ipfis interce- 
pti firmius haerent, & ideo duriora corpora cfficiunt,quam 
exhalationes, aut vapores. Cumque permagna inter harc 
tria fit diverfitas , pro divcrfitatc particularum ex quibus 
confiant, multa etiam ex ipfis lapidum, aliorumque fofli- 
lium non tranfparentium genera oriuntur , cum in angu- 
fiis terrae meatibus inclula haerent ; ipfiufque particulis 
permifeentur; Et multa genera foflilium tranfparentium, 
atque gemmarum , cum in rimis & cavttatibus terrae pri- 
mum in fuccos colliguntur, & deinde paulatim, maxime 
lubricis & fluidis eorum particulis abeuntibus , reliqua: 
fibi mutuo adhaerefeunt. 

Sic etiam vapores argenti vivi, tcrri rimulas & majuf- 
culos meatus perreptando , particulas aliorum metallo- 
rum , fibi admifias in iis relinquunt , & ita illam auro , ar- 
gento , plumbo, aliifque impraegnant ; ipfique deinde ob 
eximiam fuam lubricitatem ulterius pergunt , aut deor- 
fum rclabuntur ; aut etiam aliquando ibi haerent , cum 
meatus per quos regredi poflent , fulphurcis exhalationi- 
bus impediuntur. Atque tunc ipfx argenti vivi particu- 
Ix, minutiflima ifiarum exhalationum quafi lanugine ve- 

E e z fiitjp. 



Lxxr. 

Slxotrtodt 
tx VMnm 
iorum m$- 
Jlur», t/4- 
ri» Ufi- 
dum, mIu- 
rumqut 
fo/pUum 
gtntru 
irisntur. 



Lxxrr. 

§luomod9 
mituU* ex 
terri inte- 
riore md 
exteriorem 
perve- 
niunt, 
quomodo 
minium 
fint. 



Cur non tn 
«mnibiu 
ttrri locit 
metalU in- 
vtniantur- 
NB. 
Vide fig. 
pg. 214 



250 PrINCIPIORVM PHILOSOPHIiE 

ftitx ) minium componunt. Ac denique ^iricus & exha» 
lationes , nonnulla etiam metalla, ut xs , fcrrum> ftibium> 
L XX III. interiore ad exteriorem adducunt. 

Notandumque eft ida metalla , fere tantum afeendere 
ex iis partibus terrx interioris , quibus fragmenta exterio- 
ris immediate conjunda funt. Vt ex. gr. in hac figura, cx 
5 verfus V, quia per aquas evehi non poflunt. Vnde fit, ut 
non pafiim omnibus in locis metalla repedantur. 

Notandum edam hxc metalla , per terrx venas vcrfiis 
'lxxi v. radices mondum folere attolli , ut hic verfus v, ibique 
^hminvt- potiffimum congregari , quia ibidem terra pluribus rimis 
niMiiur in qudm in aliis locis fatifeit ; & quidem in iis montium par- 
taditthm ribus , qux Soli meridiano vel Orienti obverfx funt , ma- 
vtrfm Mf gis quan^in alus congregari , quia major ibi eft calor , cu- 
ridttm & Jus vi attolluntur. £t ideo edam in illis prxferdm locis, a 
orunttm. foflbribus quxri folent. 

L X X V. Neque putandum eft , ulla unquam fodiendi pertina- 
nnts ejft in Cia , uique ad interiorem terram polle pervenir4 : tum 
urrAoxtf quia exterior nimis eft crafla , fi ad hominum vires com- 
riereinte parctur ; tum prxcipuc propter aquas intermedias, qu® 
ad cd majore cum ifiipetu falirent , quo profundior elTct lo- 
inttrierem cus , in quo primum aperirentur earum venx , folTorcf* 
que omnes obruerent. 

L X X V I. Exhalationum particulx tenuimmz, quales paullo an- 
te deferiptx funt , nihil nili purum aerem fo\x compo- 
nt,arg!^, ^mut, fed tenuioribus fpirituum particulis facile anne- 
oUt. Aluntur , illafque ex Ixvibus & lubricis ramolas reddunt i 
ac deinde hx ramofx , fuccis acribus ac metallicis quibuf- 
dam particulis admiftx, fulphur conftituunt ; & admiftx 
particulis terrx, multis etiam ejufmodi fuccis gravidx, fa- 
. ciunt bitumen j & cum folis particulis terrx conjundx , 
faciunt argillam; &: denique Iblx in oleum vertuntur,cum 
carum motus ita languefcit j ut libi mutuo plane incum- 
l^nt. Sed 



Pars Q v a r t a. 25 i 

Sed cum celerius agitantur , quam ut ita in oleum ver- Lxxvrr, 
ti poflint , (i forte in rinias & cavitates tcrrx magna co- 
pia affluant, pingues ibi & craflbs fumos componunt , 
non ahfimiles iis qui ex candela recens cxftinda egre- 
diuntur i ac deinde , fi qus forte ignis fcintilla in illis ca- 
vitatibus excitetur , illi fumi protinus accenduntur , at- 
que fubito rarefadi , omnes carceris fui parietes magna vi 
concutiunt, prxfertimcum multi Ipiritus iplislunt ad- 
milli : & ita oriuntur terrs motus. 

Contingit etiam aliquando , cum hi motus fiunt , ut Lxxvm. 
parte terrae disjeAa & aperta flamma per juga mon- 
tium coelum verius erumpat , Idque ibi potius fit , quam monubu* 
in humilioribus locis ; tum quia fub montibus plures ignit trum- 
funt cavitates , tum etiam , quia magna illa fragmenta , 
quibus conflat terra exterior , in fe invicem reclinata, 
faciliorem ibi prxbent exitum flammae , quam in ullis a- * 
liis locis. £t quamvis claudatur terrx hiatus , fimul ac 
flamma hoc pado ex co erupit , fieri potefl , ut tanta . 
fulphuris aut bituminis copia , ex montis vifceribus ad 
ejus fummitatem cxpulla fit , ut ibi longo incendio fuffl> 
ciat. Novique fumipoflea in iifdcm cavitatibus rurfiis 
colledi, & acccnfi, facile per eundem hiatum erumpunt; 
unde fit, ut montes nonnulli crebris ejufmodi incendiis 
fint infames , ut ^tna Sicilix , Vefuvius Campanix, Hc- 
cla Iflandix , &c. 

Denique, durat aliquando terrx-motus per aliquot lxxix, 
horas , aut dies ; quia non una tantum continua cavitas 
clfe /olet, in qua pingues & inflaramabiles fumi colligun- 
tur , fed plures diverlx , terra multo fulphurc aut bitumi- 
ne latura disjunfrx.; cumque exhalatio in unis accenla, sic^$t*per 
terram Icmcl conculfit , aliqua mora intercedit, priuf- nUquethi^ 
quam flamma per qicatus fulphurc opplctos, ad alias pof- 

llt pcrVCnil^. . dHmditrtf. 

£c 5 Sed 



LXXX. 

D« HMturi 
ignu. ejuf. 
^MtMb»erc 
divtrfit»- 
t». 






LXXXI. 

§iuemodo 

frtmum 

txcitttur. 



PrINCIPIORVM PHlLOSOPHliB 

Sed hie fupcrcft ut dicam , quo pafto in iftis cavitati- ‘ 
bus flamma poflit accendi , fimiulque ut explicem ignis 
naturam. Particulae terrcftres , cujufcunque fint magni- 
tudinis aut figurae , cum fingulae feorfim primi elemend 
motum fcquuntur, ignis formam habent ; ut etiam ha- 
bent acris formam , cum inter globulos fecundi elementi 
volitantes , eorum agitationem imitantur. Sicque prima 
& prxeipua inter aerem & ignem differentia eft , quod 
multo celerius hujus quam illius particulx agitentur.Iam 
enim fupra fatis oftcnfum eft , motum materix primi ele- 
menti , multo celeriorem efle quam fecundi. Sed alia et- 
iam eft permagna differentia , quod etfi crafllores tertii 
elementi particulx, quales funt ex quibus conftant vapo- 
res argenti vivi : pofllnt acris formam induere , non ta- 
men ad ejus confervationem fint neceflarix , ac contra 
ille purior fit, minufque corruptioni obnoxius , cum foLs 
minutiffimis particulis conftat. Craffiores enim , nifi ca- 
lore continuo agitentur , pondere fuo deorfum labcntes, 
fponte exuunt ejus formam. Jgnis autem, fine cralliufcu- 
lis corporum terreftrium particulis quibus alatur & reno- 
vetur, efle non poteft. 

Cum enim globuli fecundi elementi, occupent omnia 
intervalla circa Terram, qux fatis magna funt ad illos 
capiendos, &fibi mutuo omnes ita incumbant, ut uni 
abfquc aliis moveri non poflint , ( nifi forte circulariter 
circa proprium axem ) quamvis materia primi elementi, 
omnes exiguos angulos a globulis iftis relidos replens, in 
ipfis quam celerrime moveatur, fi tamen non habeat 
plus fpatii , quam quod in iftis angulis continetur , non 
poteft ibi habere fatis virium , ad particulas terrcftres, 
qux omnes a fc mutuo , &: a globulis fecundi elementi 
fuftinentur , fecum rapiendas, nec prpinde ad ignem ge- 
nerandum. Sed ut ignis alicubi primum excitptur, debent 

aliqua 



Pars Qvarta. 255 

aliqua vi expelli globuli cocleftes , ab intervallis nonnul- 
larum particularum terreftrium , quae deinde ab invicem 
disjundx , atque in fola materia primi elementi natan- 
tes , celerrimo ejus motu rapiantur , & quaquaverfus im- 
pellantur. 

* Vtque ille ignis confervetur, debent illae particulx Lxxxii. 
terreftres efle latis cralTx , folidx , atque ad motum aptx, 
ut a materia primi elementi fic impulfx , vim habeant 
globulos ccelelles , a loco illo in quo ell ignis, & in quem 
redire parati funt , repellendi ; atque ita impediendi , ne 
globuli illi rurfus ibi occupent intervalla primo elemen- 
to relifba , ficque vires ejus frangendo ignem exllinguant. 

Ac prxterea particulx terrellres , in globulos illos im- Lxxxiii. 
pingentes, non polTunt ab iis impediri , ne ulterius per- 
gant , & egrediendo ex eo loco in quo primum elemen- 
tum fuas vires exercet , ignis formam amittant , abeant- 
que in fumum. Quapropter nullus ibi ignis diu remane- 
ret , nili eodem tempore aliqux ex illis particulis terre- 
flribus , in aliquod corpus aere cralllus impingendo, alias 
fatis folidas particulas ab eo disjungerent , qux prioribus 
fuccedentes , & a materia primi elementi abreptx , no- 
vum ignem continuo generarent. ^ 

Sed ut hxc accuratius intelligantur, confideremus pri- Lxxxiv. 
mo varios modos quibus ignis generatur , deinde omnia 
qux ad ejus confervacionem requiruntur , ac denique , ,xeuti»- 
quales fint ejus efFeftus. Nihil ufitatius cft , quam ut ex tur. 
filicibus ignis excutiatur; hocque exeo fieri exillimo , 
quod filices fint fatis duri & rigidi , fimulque latis friabi- 
les. Et hoc enim quod fint duri & rigidi, fi percutian- 
tur ab aliquo corpore etiam duro , fpatia qux multas eo- 
rum particulas interjacent, & a globulis fecundi elemen- 
ti folent occupari, folito fiunt angulliora, & ideo illi 
globuli exfilirc coadti , nihil prxeer lolam materiam pri- 



Principiorvm Philosophia 
mi clementi circa illas relinquunt; deinde ex eo quod 
iint friabiles, limulae ifls Ulicum particula: non amplius 
idu premuntur , ab invicem diililiunt , licque materiae 
primi elementi , qua: lola circa ipias reperitur, innatan- 




tes , ignem componunt. Ita d A fic filex , inter cujus 
anteriores particulas globuli fecundi elementi confpicui 
funt , B repraefentabit eundem filicem , cum ab aliquo 
corpore duro percutitur, & ejus meatus anguftiorcs fa£U, 

nihil 



Pars Qvarta. ijy 

nihil amplius nili materiam primi elementi poflunt con. 
tincte ; e -vero eundem jam percuflum , cum quidam 
ejus partieuhe abeo feparati> ac fblam materiam pri< 
mi elementi circa fe habentcSjin ignis fcintillas funt con> 
vcrfi. 

Si lignum , quantumvis ficcum , hoc pado percutia- 
tur) non idcirco fcintillas ita emittet, quia cum non adeo 
durum Ht) prima ejus parsqux corpori percudenti oc- 
currit, fledlitur verfus fecundam ; camque atdngit, priuf- 
quam hxc fecunda fledi incipiat verfus tertiam. Sicque 
globuli fecundi elementi , non eodem tempore ex mul- 
tis eorum intervallis , fcd fucccflivc nunc ex uno , nunc 
ex alio difcedunt. Atqui fi hoc lignum aliquandiu & fa- 
tis valide fricctur, inxqualis ejus particularum agitatio 
& vibratio , qui oritur ex ifta frictione , poteft ex pluri- 
bus earum intervallis globulos fecundi elementi excute- 
re , .fimulque ipfas ab invicem disjungere, atque ita in 
ignem mutare. 

Accenditur etiam ignis ope fpeculi concavi , vel vitri 
convexi , multos Solis radios verfus eundem aliquem lo- 
cum dirigentis. Quamvis enim iftorum radiorum aftio , 
globulos fecundi elementi pro fubjcdo fuo habeat , mul- 
to tamen concitatior efi ordinario eorum motu , & cum 
procedat a materia primi elementi , exquaSolcfl con- 
Hatus , fatis habet celeritatis ad ignem excitandum , ra- 
diique tam multi fimul colligi pofllint , ut fatis etiam ha- 
beant virium, ad particulas corporum terreflrium eadem 
ifia celeritate agitandas. 

Quippe nihil refert , a qua caufTa particuli terreftres 
celerrime moveri primum incipiant. Sed quamvis antea 
fuerint fine motu , fi tantum innatent materii primi ele- 
menti , ex hoc folo protinus celerrimam agitationem ac- 
quirunt : eadem ratione qua navis , nullis funibus alliga- 

Ff ta. 



LXXXV. 

§lutmod9 
tx lignit 
ficcit. 



LXXXVI. 
QHemoJo 
tx ccUtBi»- 
nt rMdio- 
r»m Sciit. 



LXXXVII. 
^^mciic 
i filo motu 
•vttldt vio~ 
Unte. 



txxxvni. 
§luomedo 
M divtrji- 
rpm torpo- 
rum mijlu» 
rm- 



LXXXIX. 
In fulmine, 
infiellit 
trmjieienti- 

im. 



ij<s’ Principiorvm Philosophia 
ta , in aqua torrente efle non poteft , quin fimul cum ip(a 
feratur. Et quamvis cx terrcftres particulae , nondum 
primo elemento fic innatent , fi tantum a qualibet alia 
caiila fatis celeriter agitentur , hoc iplb fe mutuo , & glo< 
bulos Iccundi elementi circa fe pofitos , ita excutient , ut 
ftatim ei innatare incipiant , & porro ab illo in motu ftio 
confervabuntur. Quamobrem omnis motus valde con- 
citatus , fufhcit ad ignem excitandum. Et talis in fulmi- 
ne ac turbinibus (olet reperiri , cum fcilicet nubes cxcel- 
ikj in aliam humiliorem ruens , aerem interceptum ex- 
plodit ; ut in Meteoris explicui. 

Quanquam fanc vix unquam ifte folus motus , ibi cft 
ignis cauHa; nam fere femper aeri admifccntur exhala- 
tiones, quarum talis efl: natura , ut facile vel in Hammam, 
vel faltem in corpus lucidum vertantur. Atque hinc 
ignes fatui circa Terram , & fiilgctrx in nubibus , & ftel- 
bt trajicientes & cadentes in alto aere excitantur. Quip- 
pe jam didum eft exhalationes conftare particulis tenuif- 
limis , & in multos quali ramulos divifis, quibus involutat 
funt alix paullo cradiores , ex fuccis acribus aut falibus 
volatilibus cdudx. Notandumque eft hos ramulos Iblcre 
cfte tam minutos & confertos , ut nihil per illorum inter- 
ftitia, praeter materiam primi elementi tranfire polfit j 
inter particulas autem iftis ramulis veftitas , efle quidem 
alia majora intervalla, qua: globulis fecundi elementi Ib- 
Icnt impleri , tuneque exhalatio non ignefeit ; fcd inter- 
dum etiam accidere, ut occupentur a particulis alterius 
exhalationis aut Ipiritus , qua: inde feaindum elemen- 
tum expellentes, primo duntaxat locum relinquunt» 
ejulquc motu protinus abrepta: flammam componunt. 

Et quidem in fulmine, vel fulgetris, caufla qua: plurcs 
exhalationes fimul compingit, manifefta cft, propter 
unius nubis in aliam lapfum. In auc autem tranquillo, 

una 



Pars Q_v arta. 157 

'tina exhalatione frigore deniat^ & quicfcente, facile alia, 
cx loco calidiore adveniens, aut particulis ad motum 
aptioribus conflans , aut etiam aliquo leni vento impulfa, 
in ejus poros impetum facit , atque ex iis fecundum ele- 
mentum expellit : cumque particulae prioris exhalationis 
nondum tam arde fimul jun^ funt , quin hoc aliarum 
impetu disjungi pofTint, hoc ipfo in flammam erumpunt: 
qua ratione flellas trajicientes accendi puto. 

- Cum autem exhalationis particulae, in corpus tam ^c. 
craflum & vifeidum coaluerunt, ut non ita disjungan- 
tiy: , lucem duntaxat aliquam emittunt , flmilcm illi quae » 0 » HTHHt : 
in lignis putridis, in pifeibus fale conditis, in guttis aqux 
marinx , & fimilibus folct apparere. Ex hoc enim folo , 
quod globuli fecundi elementi,a materia primi pellantur, 
fit lumcn,tit ex fiipra diftis fatis patet. Cumque plurium 
particularum tcrreflrium fimul junflarum, intervalla tam 
angufla funt, ut foli primo elemento locum dent, ctfi for- 
te hoc primum elementum, non fatis habcat.virium ad 
ipfas disjungendas , facile tamen habet fatis , ad globulos 
fecundi elementi circumjacentes , afbionc illa quam pro 
lumine fumendam efle diximus , impellendos. Et tales 
puto efle flellas cadentes , fxpc enim earum materia hu- 
mi delapfa , vifeida & tenax efle deprehenditur : quan- 
quam fanc non fit certum, fiiiflc illam ipfam vifeidam ma- • 
teriam , qux habuit lucem, potuit enim effe aliqua tenuis 
flamma ei adhxrcns. 

At in guttis aqux marinx , cujus naturam^ fupra cxpli- 
cuimus , facile efl videre quo pado lux excitetur : nempe 
dum illx earum particulxqux funt flexiles > fibi mutuo 
manent implexx , alix qux funt rigidx ac Ixves , vi tem- 
peflatis, alteriufve cujuflibet motus , ex gutta excutiun- 
cur , & fpiculorum inflar vibratx , facile ex ejus vicinia 
globulos fecundi elementi expellunt, ficque lucem pro- 

Ff 2, ducunt. 



ij8 pRiNciPiORVM Philosophi.* 
ducunt. In lignis autem j)utridis., & pifeibus qui Hccati 
incipiunt, & talibus, non aliunde lucem oriri puto, quam 
quod in iis dum fic lucenttmuln iint meatus tam anguIU^ 
ut folum primum elementum admittant. 

XCii. Quod vero alicujus fpiritus aut liquoris particula;^ 
meatus corporis duri , vel fiiam liquidi, fubeundo, ignem 
aliquando pollint excitare , oflendunt fccnum madidum 
emt: ut in alicubi concluium , calx aqua afperfa , fermentationes o- 
frneintlu. liquorefquc non pauci Chymicis noti, quidum 

inter (e permifeentur , incalefcunt , ac etiam aliquando 
inflammantur. Non enim alia ratio efl: cur focnum rc- 
' cens, fi recondatur antequam fit liccum , paullatimin- 
calefcat, flammamque fponte concipiat, quam quod 
multi fpiritus vel fucci per herbarum viridium potos , ab 
earum radicibus verfus fummitates fluere aflueti , atque 
ibi vias ad menfuram fuam accommodatas habentes» 
maneant aliquandiu in herbis excifis ; quae, fi interim an- 
guflo loco includantur , particulae illorum fuccorumex 
unis herbis in alias migrantes, multos meatus in ipfis jam 
ficcari incipientibus inveniunt , paullo angultiores , 
quam ut illos fimul cum globulis fecundi clementi fubirc 
polfint ; ideoque per illos fluentes, fola materia clementi 
circumdantur , a qua celerrime impuJfic , ignis agitatio- 



folitis; fpatium autem inter corpo- 
ra D & £ , fit alius meatus angullior herbae ficccfccntis, 

«lucna 




nem acquirunt. Ita, exempli caufa, 
fi fpatium quod efl inter duo corpo- 
ra B & C, rcprxfentet unum ex mea- 
tibus alicujus herbae virentis , ac fu- 
niculi izj exiguis orbiculis circum- 
dati, fumantur pro particulis fucco- 
rum five fpirituum a globulis fecundi 
clementi per cjufmodi meatus vehi 



Pars Q^v arta. 155» 

quem fubeumes caedem particulae 113, non amplius fe- 
cundum elementum , fed primum duntaxat circa fc ha- 
bere poflint i Pcrfpicuum eft ipias inter B & C , motum 
moderatum fecundi elementi , fed inter D &: E motum 
celerrimum primi fequi debere. Nec refert , quod per- 
exigua tantum quantitas iftius primi elemcnthcirca iplas 
reperiatur. Satis enim eft, quod ipfi tota: innatent: quem- 
admodum videmus navem fecundo flumine delabcntcm, 
non minus facile ipfius curfum fequi , ubi tam anguftum 
eft, ut ejus ripas utrimque fere attingat , quam ubi eft la- 
tiflimum. Sic autem celeriter mota: , multo plus habent 
virium ad particulas corporum circumjacentium concu- 
tiendas , quam ipfum primum elementum : ut navis et- 
iam in pontem aliumve obicem impingens , fortius illum 
quatit quam aqua fluminis , a quo elefertur. Et idcirco in 
duriores foeni particulas irruendo, facile ipfas feparant ab 
invicem, pra:fcmm cum plurcs fimul , a diverfis partibus 
in eandem ruunt i cumque fatis multas hoc paflo disjun- , 
gunt, fccumque abducunt , fit ignis ; ciim autem concu- 
tiunt duntaxat , noiftumque habent vim multas fimul 
ab invicem disjungendidente tantum focnum calefaciunt 
&c corrumpunt. 

Eadem ratione credere licet , cum lapis excoquitur 
in calcem, multos ejus meatus, f olis antea globulis fe- 
cundi clementi pervios , adeo laxari , ut aqux particulas, & rtif 
fcd primo tantum elemento cindas , admittant. Atque , 
ut hic omnia fimul complebar, quoties aliquod corpus 
durum , admiftione liquoris alicujus incalcfcit , exiftimo 
id ex eo fieri, quod multi ejus meatus fint talis menfu- 
ra:, ut iftius liquoris particulas, fola materia primi clc- 
mqpti cindas, adniittant.Nec difparcm rationem cfiTe pu- 
to,cum unus liquor alteri liquori affunditur: Icmper enim 
alteruter conftac particulis ramofis , aliquo modo im- 

Ff 3 plexis 



xciv. 
Quomodc 
in t/tvitn- 
tibm ttrrA 
ignis Mctn- 
Mntnr. 



xcv. 

cnndtUnr- 

iltnt. 



NB. 
Viie fig. 

I«g- teq- 



XCVI- 
§^Homedo 
ignis in e» 
conftrvt- 
tur. ■ 



240 PrINCIPIORVM PHILOSOPHIi€ 
plexis & nexis ; atque ita corporis duri vicem fubit : ut de 
ipHs exhalationibus paullo ante intellcdum 

His autem omnibus modis , non tantum in terrae (ii- 
pcrficic , fed etiam in ejus cavitatibus , ignis poteft accen* 
di. Nam ibi fpiritus acres, crallarum exhalationum mea- 
tus ita polTunt pervadere , ut in iis flammam accendant ; 
& faxorum aut filicum fragmenta, fccreto aquarum lapfu, 
aliifve caufis exeia, ex cavitatum fornicibus in fubllratum 
Iblum decidendo, tum aerem interceptum magna vi pof^ 
filnt explodere, tum etiam filicum coUifione ignem exci- 
tare ; atque ubi (cmel unum corpus flammam concepit, 
facile ipfam etiam aliis vicinis corporibus , ad eam reci- 
piendam aptis , communicat. Flammae enim particulae 
iftorum corporum particulis occurrentes , ipias movent, 
& fecum abducunt. Sed hoc non tam fpeilat ad ignis ge- 
rierationem , quam ad ejus con/ervationem ; de qua de^ 
inceps eft agendum. 

Confidermus exempli caufa candelam accenfam A B, 
putemufque in omni (patio C D E,^er quod ejus flamma 
le extendit , multas quidem volitare particulas cerae , vel • 
cujuflibet alterius materiae oleagineae, ex qua haec candela 
conflata eft, multofque etiam globulos fecundi elementi, 
fed tam hos quam illos materiae primi elementi fic inna- 
tare , ut ejus motu rapiantur ; & quamvis fe mutuo faepe 
tangant , & impellant , non tamen omni ex parte fufful- 
ciant , quemadmodum folent aliis in locis, ubi nullus cft 
ignis. 

Materia autem primi elementi , quae magna copia in 
hac flamma repetitur , femper conatur egredi ex loco in 
quo eft , quia celerrime movetur ; & quidem egredi fur- 
mm verius , hoc cft , fe removeat a centro Terra: , quiauc 
fupra di(ftum eft , ipfis globulis coeleftibus , aeris meatus 
occupantibus , cft levior , & cum hi globuli , cum omnes 

parti- 



K 



w 



Pars Qvarta. 141 

particulae tcrreftres acris circumjacentis , delcendcrc co- 
nantur in ejus locum , idcoque protinus flammam fuflb- 
carent , fi (blo primo elemento conflaret. Sed particulae 
terteflrcs, ab ellychnio F G affi- 
due egredientes , flatim atque 
primo elemento immerfic funt, 
ejus curfum fequuntur , 8C occur- 
rentes iis aeris particulis, quae pa- 
rata; erant ad defi:endcndum in 
locum flammae; ipfas repellunt > 
ficque ignem confervant. 

Cum aurem ha: furfiim verfiis 
praecipue tendant, hinc fit, ur 
flamma foleat efle acuminata. £c 
quia multo celerius aguntur, 
quam iflx particulz aeris quas fic 
repellunt , non poflunt ab iis im- 
pediri , quo mimis ulterius per- 
gant verfiis H, ubi paullatim 
agitationem fiiam deponunt , ficque vertuntur in fu- 
mum. 




iAi 



X C V 1 1. 

Cur tjus 
flumm» fit 
McuminM- 

mm ex ei 
egreJiMtur. 



Qui fumus nullum in toto acre locum reperiret , quia x c v i r i. 
nullibi vacuum cfl , nifi prout egreditur ex flamma, tan- 
tundem aeris verfiis ipfam circulari motu regrederetur. 

Nempe dum fumus afeendit ad H , pellit inde aerem flummum 
verfiis 1 , & K , qui aer lambendo fummitatem candclz 
B , ac radices ellychnii F, ad flammam accedit, eique 
alendz infervit. Sed ad hoc non fiifficeret , propter pfir- 
tium fiiarum tenuitatem , nifi multas cerz particulas, ca- 
lore ignis agitatas, per ellychnium fecum adduceret. At- 
que ita flamma debet affidue renovari, ut confervetur, & 
non magis eadem manet quam flumen , ad quod novae 
femper aquz accedunt. 



Motum 



XCIX. 
Dt metu 
sirkvtr- 
fm ignem- 



C. 

De iit qut, 
ignem ex- 
fimgMMnt- 



CI. 

§i»iJ re- 
quirntur , 
Mt slsqueJ 
ter f tu»- 
lende igni 
mftum fit. 



CII. 
Cur fl»m- 
m» ex Jpi- 
ritu vmi 
linteum 
neu ur»t. 



141 Principiorvm Philosophiae 

Motum autem circularem aeris & fumi licet experiri , 
quoties magnus ignis in cubiculo aliquo excitatur. Si c- 
nim cubiculum ita fit claufum , ut praeter tubum camini 
per quem fumus exit, unum tantum aliquod foramen fit 
apertum , fentietur continuo magnus ventus , per hoc 
foramen ad focum tendens , in locum fumi abeuntis. 

Atque ex his patet , ad ignis confervationem duo re- 
quiri ; primum , ut in eo fint particulae terrcftrcs , quae i 
primo elemento impulfae , vim habeant impediendi , nc 
ab aere aliifvc liquoribus fupra ipfum politis, fuifocetur. 
Loquor tantum de liquoribus fupra ignem politis ; quia , 
ciim folafua gravitate verfus illam ferantur , nullum pe- 
riculum eft, neabiis qui infra ipfiim funt, poflitextin- 
gui. Sic flamma candelx inverfx , obruitur a liquore qui 
alias eam confervat j Et contra , ignes alii fieri poflimt , 
in quibus fint particulx terreflres tam folidx, tam multx, 
ac tanto cum impetu vibratx , ut iplam aquam aflulam 
repellant , & ab ea exltingui non poflint. 

Alterum quod ad ignis confervationem requiritur, eft, 
ut adhxreat alicui corpori , ex quo nova materia polfit 
^ ad illum accedere , in locum fumi abeuntis ; ideoque 
illud corpus debet in fc habere multas particulas latis te- 
nues , pro ratione ignis confervandi •, eafque inter fc , vel 
etiam aliis cralTioribus ita jundas,ut impulfu particularum 
illius ignis , ciim ab invicem, tum etiam a vicinis fecundi 
elementi globulis fejungi poflit, ficquein ignem converti. 

Dico particulas illius corpJ^is, efle debere latis jcc- 
nues , pro ratione ignis confervandi ; nam ex. ca. fi vini 
Ipiritus linteo alperfus flammam conceperit, dcpafcct 
quidem hxc flamma tenuifliraa totum illum vini Ipiri- 
tum , fcd linteum quod alius ignis facile combureret, 
non attinget ; quoniam ejus patticulx non funt latis te- 
nues , ut ab ca moveri polfint. 



Et 



CI V. 
Cur tttjua 
th^ctlUmh 



Pars Q_v arta. 143 

Et quidem fpiritus vini facillime alit flammam , quia e i r r. 
non conflat , nrfi particulis valde tenuibus ; & quia in iis 
ramuli quidam funt, tam breves quidem &: flexiles, ut 
fibi mutuo non adhaereant , tunc enim fpiritus in oleum 
verteretur, fcd tales ut multa perexigua fpatia cirqa fc re- 
linquant , quae non a globulis fecundi clementi , ied a (b- 
la macerii primi pofllnt occupari. 

Contra autem aqua videtur igni valde adveria , 'quia 
4>articulis conflat non modo cramufculis , fed etiam laevi- 
bus & glabris ; quo flt , ut nihil obflet , quominus globuli 
iccundi elementi undique illas cingant &; fequantur } at- 
que infuper flexilibus , quo fit , ut facile fubeat meatus 
corporum qujE uruntur, & ex iis ignis j)articulas arcen- 
do , impediat ne aliae ignefeant. 

Sed tamen nonnulla corpora talia fune , ut aqux parti- c v. 
culae eorum meatibus immiflae ignem juvent j quia inde 
cum impetu refilientes, ipfa: igneicunt. Ideo fabri carbo- 
nes fofliles aqua afpergunt. Et aquac.parva copia, ingen- 
tibus flammis injefta , iplas auget. Quod etiam (alia po- 
tentius praeflant : cum enim eorum particulae rigidae lint, ^tstur. 

Sc oblongae , fpiculorum inflar in flamma vibrantur, & in 
alia corpora impingentes magnam vim habent ad ip(b- 
xum minutias concutiendas : unde fit , ut metallis lique- 
faciendis foleant adjungi. 

Illa autem quae alendo igni communiter adhibentur > c v r. 
ut ligna, & fimilia, conflant variis particulis, quarum 
quaedam funt tcnuillim.T , aliae paullo cralfiores , & gra- 
datim aliae cralfiores , & pleraequc funt ramofae , magni- urntimr. 
que meatus ipfas interjacent ; quo fit ut ignis particulae 
meatus iflos ingrefiTae , primo quidem tenuiffimas , ac de- ^ 

inde etiam mediocres , & carum ope cralfiores celerri- 
me commoveant; ficque globulos ccclefles, primo ex 
anguflioribus intervallis , ac deinde etiam ex reliquis 

G g ex- 



cvii. 

Cur t]U*- 
dmm m~ 
jlur.men- 
tUT , hU* 

ntn. 



c V I n. 



in prmit fi 
(onfirvtt 



144 PrINCIPIORVM PniLOSOPHIiE 
excutiant , ipfafquc omnes (folis craffiiTimis exceptis > ex 
quibus cineres fiunt) fecum abripiant. 

£t cum cjufmodi particuls > qux ex corpore quod uri- 
tur jfimul egrediuntur, funt tam mults ut vim habeant 
globulos coeleftes , ex aliquo aeris vicini fpatio expclleiv> 
di , fpatium illud flamma implent; fi vero fint pauciores, 
fit ignis fine flamma : qui vel paulatim per fomitis fui 
meatus ferpit, ciim materiam quam polfit depafcere , ibi 
nancifeitur: ut in iftis funibus five ellychniis quorum yfiis 
eft in bello ad torrhentorum pulverem incendendum. 
Vel certe , fi nullam talem materiam circa fc habet 
^'uMndiu confervatur , nifi quatenus inclufus poris corporis 

■ cui inhzret , ten\porc aliquo eget ad omnes ejus particu- 
las ita diflblvendas , ut (e ab iis poilit liberare. Hocque 
videre eft in catbonibus acccnfis, qui cineribus tedi , per 
multas horas ignem retinent , propter hoc foliim , quod 
ille ignis infit quibufdam particulis tenuibus & ramofis, 
qux aliis craflioribus implicat* , quamvis celerrime agi- 
tentur , non tamen nifi un* poft alias egredi poflunt ; ac 
forte priufquam ita egrediantur , longo motu deteri , & 
fingul* in plurcs alias dividi debent. 

Nihil vero celerius ignem concipit , nec minus diu il- 
ttrmtMM- Inro confervat , quam pulvis tormentarius , ex fulphure , 
ri» ex fui- nitto , & catbone confedus. Quippe vel fblum fulphur 
^^cmrhtHi quam-maxime inflammabile eft quia conftat particulis 
Mnfiao-.ne fuccotum acrium , qu*tam tenuibus &fpiflis materi* 
prtmo di oleagine* ramulis fiint involut* , ut permulti meatus in- 
ter iftos ramulos , foli primo elemento pateant. Vnde 
fit, ut etiam ad ufum, medicin* fulphur calidiftimum 
cenfeatur. 

Nitrum autem conftat particulis oblongis & rigidis , 
fcd in hoc a fale communi diverfis, quod in una extremi- 
tate fint craftiores, quam in alia : ut vel ex eo patet, quod 

aqud 



cix. 



fulphun. 



CX. 
Di mtre. 



CXII. 
Dtmotu 
fMrticMU- 
rnm nitri- 




'Pars Q^v arta. 14^ 

aqu^folatum , nonucfal commune, figura quadrati in 
ejus fuperficie concrefcac, fed vafis fundo & lateribus ad- 
haereat. 

Etquantum ad magnitudinem particularum , puran- c x i, 
dum eft talem efle inter illas proportionem , ut eae fucco- 
rum aenum-, qusclunt in lulphurc, apnmo demento tonjuncHi^ 
commotae , facillime globulos fecundi , ex intervallis ra- ”*• 
mulorum materia: oleaginex excutiant, fimulque nitri 
particulas , quae ipfis funt crafliores , examtent. ' 

Atque hx nitri particulae , qua parte lunt cralEores , 
gra^tate fuadeorfum tendunt, carumque ideo praeci- 
puus motus eft in parte acu- 
tiore , quae furfum ercfla , ut 
in B , agitur in gyrum , pri- 
mo exiguum, ut in C4 fed 

qui (nifi quid impediat) ftatim fit major , ut in D j cum 
interim fulphuris particulae , celerrime verfus omites par- 
tes latae , ad alias nitri particulas breviftimo tempore per- 
veniunt. 

Et quoniam harum nitri particularum , Ungulae mul- 
tum fpatii exigunt , ad circulos fui motus deferibendos , 
hincht, ut hujus pulveris flamma plurimum dilatetur: pnivtiu 
Et quia circulos iftos , deferibunt ek cufpide , qux fur- vnUediu: 
fum verfus ereda eft , hinc tota ejus vis tendit ad fuperio- 
ra: & cum valde ficcus& fubtiliseft, innoxie in manu ng*tv*rfit$ 
poteft accendi. 

Sulphuri autem & nitro carbo admifeetur , atque ex 
hac miftura , humore aliquo afperfa , granula five pilu- 
lae fiunt , quae deinde exficcantur. Quippe in carbone 
multi fiint meatus ; tum quia plurimi antea fuerunt in 
corporibus , quorum uftione fa^us eft , tum etiam quia, 
cum corpora ifta urebantur , multum fumi ex iis evola-* 
vit. Et duo particularum genera duntaxat in eo repe- 
. ■ G g ^ riuntur : 



cxirr. 



fnpericrm. 

exrv. 

Dt cnrbn- 
ne. 



cxv. 

Jie granis 
hnjMS ful- 
'vtris, ia 
qu» frtci- 
fua iffitu 
vis tonfi- 
Jiat. 



Priucipiohv M Philosophiae 
riuntur : unum eft crafliufcularum , qux , cum folx funt,' 
cineres componunt ; aliud tenuiorum , quae facile qui- 
dem ignefcunt y quia jam ante ignis vi fuerunt commo- 
ta: , fed longis & multiplicibus ramis implcxic , non fine 
aliqua vi disjungi pofliint , ut patet cxeo> quod aliis in 
fumum praecedente ullione abeuntibus > ipfae ultiifis rc- 
manferunt. 

Itaque facile (ulphur & nitrum, latos carbonis meatus 
ingrediuntur , ^ ramofis ejus particulis involvuntur at- 
que conftringuntur ; praefertim cum humore aliquo ma- 
defatla , & in grana , vel exiguas pilulas , compa^, poft- 
eaficcantur. Hujufquerci ufusen;, ad efficiendum , ut 
nitri particulae , non tantum unae pofl alias , fed multae 
fimul , uno & eodem temporis momento incendantur. 
Etenim cum primum ignis aliunde admotus , grani ali- 
cujus fuperficiem tangit , noaftatim illud inflammat & 
diflblvit, fed tempore quodam illi opus efl, ut ab ifla 
grani fuperficic , ad interiores ejus partes perveniat ; ibi- 
que fulphure prius incenfb , paullatira etiam nitri parti- 
culas exagitet , ut tandem ipfae viribus aflumtis , & ma- 
jus fpatium ad gyros fuos defcribendos exigentes , car- 
bonis vincula difccrpant , totumque granum confrin- 
gant. Etquarhvis hoc tempus fit admodum breve flad 
horas aut dies referatur ; notandum tamen, efle fatis lon- 
gum , fi comparetur cum fumma illa celeritate , qua gra- 
num ita difliliens , flammam fuam pertotum aerem vici- 
num fpargit. Nam cum ex. ca. in bellico tormento, pau- 
ca quaedam pulveris grana , ellychnii , alteriufvc fomitis 
ignecontada prima omnium accenduntur, flamma ex 
iis erumpens , in minimo temporis momento, per omnia 
granorum circumjacentium intervalla difpergitur ; ac 
•deinde, quamvis non tamfubito ad interiores ipfbrum 
partes poflic penetrare, quia tamen eodem tempore mul- 



• Pars Q^vArta. 247 

ta attingit , efficit ut multa fimul incendantur & dilatcn^ 
tur , ficque magna vi tormentum explodant. Ita carbo- 
nis reddentia valde auget celeritatem > qua nitri particu- 
las in flammam erumpunt ; & granorum diftindio neceC- 
laria cft,ut iatis magnos circa ie habeant meatus, per 
. quos flamma pulveris primum accenfi ,ad multas pulve- 
ris refldui partes libere accedat. 

Poft illum ignem , qui omnium minime durabilis eft , c X v r. 
confideremus , an dari poffit aliquis alius , qui c contra fi- DiiMctmU 
ne ullo alimento, diutiffime perfeverec. Vt narratur de 
lucernis quibufdam, qua: aliquando in hypogxis, ubi 
mortuorum corpora fervabantur , poft multos annos in- 
ventx funt acccnix. Nempe in loco fubtcrranco & ar- 
iliffime claufo, ubi nullis vel minimis ventis aer unquam 
commovebatur , potuit fortafle contingere , ut multxra- 
mofx fuliginis particulx, circa flammam lucernx collige- 
rentur, qux fibi mutuo incumbentes manerent immotx, 
atque ita exiguum quafi fornicem componentes ; fufficc- 
rent ad impediendum , ne aer circumjacens iftam flam- 
mam obrueret , ac fuffbcaret ; nec non etiam ad ejufdcm 
flammx vim fic frangendam , & obtundendam , ut nul- 
las amplius olei vel ellychnii particulas , fi qux adhuc re- 
fidux erant , poflet inflammare. Quo fiebat , ut materia 
primi elementi , fola ibi remanens , & tanquam in exigua 
quadam ftella celcfrimc femper gyrans , undique a fe re- 
pelleret globulos fecundi , quibus folis , inter particulas 
circumpofitx fuliginis , tranfitus adhuc patebat , ficque 
lumen per totum conditorium diffunderet ; exiguum 
quidem & fubobfcurum , fcd quod externi aeris motu , 
cum locus aperiretur , facile vires poflet refumere, ac fu- 
ligine difcuffa lucernam ardentem exhibere. 

Nunc veniamus ad eos ignis effeftus, qui nondum ex cxvir. 
modis quibus oritur & confervatur, potuerunt agnofei ; 

G g 5 ^ippe aaJ! 



CXVIII. 

§lutpMt 
eorporm tUi 

U- 

qHcfrmmt 

O^buU 

U^nt. 



CXIX. 
§lHuuun 
fitcmtur 
< 5 » dur$- 
fcMt . 



■ 'T^-t 



248' Principiob^vm Philosophia 
C^ippe jam ex diftis patet , quomodo luceat , quomodo 
calefaciat, quomodo corpora omnia quibus alitur, in 
multas particulas diflblvat ; nec non etiam , quomodo ex 
iftis corporibus , primo loco, maxime tenues & lubricar, 
deinde alix non quidem forte prioribus crafliores , fed 
magis ramofx atque implexx particulx egrediantur ; eae 
fcilicet qux caminorum parietibus adhxrentes,fuliginem 
componunt ; folxque omnium craflilfimx in cineres re- 
maneant. Sed fupereft ut breviter ollendamus , quo pa- 
fto ejufdem ignis vi , quxdam ex corporibus quibus non 
alitur, liquefcunt & bulliunt , alia liceantur & durefcunr» 
alia exhalantur, alia in calcem , alia in vitrum convertun- 
tur. 

Corpora omnia dura conflata ex particulis , qux non 
multd difflciliils unx quam alix a vicinis fuis feparantur, 
& aliqua ignis vi poflunt disjungi, dum illam vim patiun- 
tur, liquefcunt. Nihil enim aliud ell liquidum elTc, qu^ 
conflare particulis a fe mutuo disjunftis, Sc qux in ali- 
quo fint motu. Cumque tantus efl illarum particularum 
motus , ut quxdam ex ipfis in aerem vel ignem vertan- 
tlir, licque Iblito plus Ipatii ad motum luum exigen- 
tes, alias expellant, corpora illa liquida effervelcunt & 
bulliunt. 

Corpora autem quibus inliint multx particulx tenues, 
flexiles , lubricx, aliis cralfioribus aut ramolis intertextx, 
fed non valde firmiter annexx , igni admota illas exha- 
lant , hocque ipfo liceantur. Nihil enim aliud efl ficcum 
efle, quam carere fluidis illis particulis , qux cum fimul 
funt congregatx , aquam aliumve liquorem componunt. 
Atque hx fluidx particulx , durorum corporum meati- 
bus inclufx , illos dilatant , alialque ipforum paniculas 
motu fuo concutiunt quod eorum duritiem tollit , vel 
laltem imminuit ; fcd iis exhalatis, alix qux remanent ar- 
dius 



Pars Qvarta# 24^ 

dius jungi » & finniiis ncdi folciit , ficquc corpora duire- 
fcunc. 

Et quidem particulae quae fic exhalantur , in varia ge- 
nera diftinguuntur. Nam primo , ut eas omittam quae 
funt adeo mobiles & tenues , ut fola: nullum corpus prx- 
tcr aerem conflare poffint,poft ipfas omnium tcnuillimae, 
quaeque facillime exhalantur , funt illae qux Chymico- 
rum vafls undique accurate clauGs exceptae , ac iimul 
*colle£be , componant aquas ardentes > five fpiritus , qua- 
les ex vino, tritico, aliiique multis corporibus elici Co- 
lent. Sequuntur deinde aquae dulces , flve inflpidae, qua- 
les funt eae qux ex plantis , aliifve corporibus deflillan- 
tur. Tertio loco fiint aqux erodentes & acidx , five fuc- 
ci acresjqui-exfalibus non fine magna ignis vi educuntur. 

Quxdam etiam particulx craffiores, quales funt ex 
argenti vivi ; & falium, qux vaforum fummitati adhxrcn- 
tes, incorpora duraconcrefeunt, fatis magna vi opus 
habent, ut in fublime attollantur. Sed olea omnium dif- 
ficillime ex duris &c ficcis corporibus exhalantur j idque 
non tam ignis vi, quam arte quadam perfici debet. Cum 
enim eorum particulx tenues fint , ramofx , magna vis 
eas frangeret atque difeerperet, priuiquam ex iftorum 
corporum meatibus educi poflent. Sed iis affunditur a- 
qua copiofa , cujus particulx larves & lubricx , meatus 
iflos pervadentes, paullatim illas integras eliciunt, ac 
< fecum abripiunt. ^ 

Atque in his omnibus ignis gradus eft obfervandus ; 
‘Coenim variato, femper aliquo modoeffcdus variatur. 
Ita multa corpora, lento primum igni , ac deinde grada- 
tim fortiori, admota, ficcantur, & varias particulas ex- 
halant : quales non emitterent , fcd potius tota liquefce- 
rent , fi ab initio validis ignibus torquerentur. 

. Modus etiam ignem applicandi , variat ejus effectum : 
, Sic 



cxx. 

DeMquu 
MrJtntibm, 
infipidts , 
Mcidii. 



... ^ 



CXXI. 
D* fithli- 
tnAtii o* 
oleis. 



C X X 1 1. 
Sluod mu- 
tato ignit 
gradu mu- 
tetur ejus 
tffu^tss. 



CXXIII. 
De talte.' 



cxxiv. 

Dt vitre, 
qutmoi» 



cxxv. 

§jMem*do 
tjMi f»rti- 
tuU fuMtl 
jHng»ntHr> 



150 Principiorvm Philosophiae 
Sic quaedam , fi tota fimul incalcfcant , liquefiunt ; fcd fi 
valida flamma ipforum fupcrficicm lambat, illam in cal- 
cem convertit. Quippe corpora omnia dura , qux fola 
ignis adione in pulverem minutiflimum reducuntur, fra- 
ftis fcilicet vel expulfis tenuioribus quibufdam eorum 
particulis,quac reliquas fimul jungebant, vulgo apud Chy- 
itiicos dicuntur in calcem verti. Nec alia inter cineres & 
calcem differentia efl , quam quod cineres fint reliquiae 
eorum corporum, quorum magna parsigne confumta eft,* 
calx vero fit eorum , qux fere tota poft abfblutam ultio- 
nem manent. 

Ultimus ignis effedus , eft calcis & cinerum in vitrum 
converfio. Poftquam enim ex corponbus , quae uruntur, 
tenuiores omnes particulae avulfic ac reje^x fimt, caeterac 
quae pro calce vel cineribus manent, tam folidaBfimt& 
crafl^ , ut ignis vi fiirfum attolli non poffint ; figurafquc 
habent ut plurimum irregulares & angulofas; unde fit, ut 
unae aliis incumbentes , fibi mutuo non adhaereant , nec 
etiam , nifi forte in minutifllmis quibufdam punftis , fc 
contingant. Cum autem poftea validus & diuturnus ignis, 
pergit in illas vim fuam exercere, hoc eft, ciim tenuiores 
particulae tertii elemcnti,una cum globulis fecundi a ma- 
teria primi abreptx , celerrime circa ipfas in omnes par- 
tes moveri pergunt , paullatim earum anguli atteruntur, 
& fuperficies Ixvigantur, & forte etiam nonnullx ex ipfis 
infletluntur, ficque unx fuper alias repentes , & fluentes, 
non pundis duntaxat , fed exiguis quibufdam fuperficie- 
.busfe contingunt, & hoc pa^o fimul connexx vitrum 
componunt. 

(^ippe notandum eft, cum duo corpora, quorum fu- 
perficies aliquam latitudinem habent , libi mutuo fecun- 
diira lineam reflam occurrunt , ipfa non polle tam prope 
ad invicem accedere , quin fpatium aliquod intercedat , 



P A B. S Q V A B T A. iyi 

quod a globulis fecundi elementi occupetur ; cum au- 
tem unum fupra aliud oblique ducitur , vel repit, ea mul- 
to ar£lius jungi pofle. Nam ex. ca. ii corpora B & C, 
iibi invicem ocmrrant iccundum lineam A D , globuli 




cocleftcs eorum faperficiebus intercepti , contaftum im- 
mediatum impediunt. Si autem corpus G, hinc inde 
moveatur fupra corpus H, iccundum lineam redam £ F, 
nihil impediet quominus immediate ipfum tangat ; fal- 
tem ii utriuique fupcriicies iint Ixves &: pians ; ii autem 
iint rudes &c inxquales, paullatim hoc ipio motu ixvigan- 
tur & explanantur. Itaque putandum eil , calcis & cine- 
rum particulas ab invicem, disjundas , hic exhiberi per 
corpora B & C ; particulas autem vitri fimul jundas , 
per corpora G &: H. Atque ex hac ibla diveriitate, quam 
peripicuum eil in illas , per vehementem &: diuturnam 
ignis adionem , debere induci, omnes vitri proprietates 
acquirunt. 

Vitrum enim cum adhuc candet , liquidum cfl: , quia c X x vi. 
ejus particulx facile moventur, illa ignis vi qua jam ante curfitU- 
fuemnt ftvigats, atque inflexs. Cum vero incipit refri- 

f erari , quadibet figuras potcfl induere. Hocque omni- det, emntf- 
us corporibus igne liquefadis eft commune ; dum enim 
adhuc liquida funt , ipfbrum particuls non sgre fe ac- 
commodat ad quailibet figuras , & ciim poftea frigore 
concrefeunt , cafdem retinent , quas ultimo induerunt. 

Poceft etiam in fila capillorum indar tenuia extendi, quia 

H h ejus 



Princ iPioKVM Philosophia 
ejus particulx jam concrefccrc incipientes , facilius imy 
fupra alias fluunt , quam ab invicem disjungantur, 
cxxvii. Cum deinde vitrum plane reftiguit , eft valde durum , 
cnr. cUm fimul ctiam valde fragile , atque e# fragilius quo 
citiufrefriguit. Nempe duritiei caufla eft, quod con- 
•• 'frnm. ftct tantum particulis latis craflis & inflexilibus, quae non 
ramulorum intextu, fed immediato contafru fibi invi- 
cem adhxrent. Alia enim pleraque corpora ideo mol- 
lia funt, quod eorum particulx fint flexiles , vel certe de- 
linant in ramulos quofdam flexiles , qui libi mutuo an- 
nexi eas jungunt. Nulla autem duorum corporum fir- 
mior adhxlio elle poteft , quam ca qux oritur ex iplbrum 
immediato conta^u; cum fcilicet ita fe invicem tangunt, 
ut neutrum fit in motu ad fe ab alio fejungendum ; quod 
accidit vitri particulis, ftatim atque ab igne remot.x funtj 
quia earum craflities , & contiguitas , & figurx inzquali- 
tas impediunt , ne poflint ab acre circumjacente in co 
motu , quo ab invicem disjungebantur , confervari. 
exxvm. At nihilominus vitrum eft yalde fragile , quia fuperfi- 
cnrvMUi cies fecundum quas ejus particulxfc invicem tangunt, 
■ funt admodum exiguae ac paucae. Multaque alia corpora 
molliora difficilius franguntur, quia eorum partes ita lime 
intertextx , ut feparari non poflint , quin ipfarum muld 
ramuli rumpantur & evellantur. 

cxxix. Eft ctiam fragilius cum celeriter , qu^ cum lente rc- 
friguit : ejus enim meatus funt fatis laxi dum candet, quia 
wwLrwr tunc multa materia primi elementi , fimul cum^obulis 
fiintt rt- fecundi, ac etiam forte cum nonnullis ex tenuioribus tcf- 
frigtTttur. tii particulis, per illos tranfit. Cum autem refrigeratur 
fponte , redduntur inguftiorcs ; quia foli globuli Iccundi 
elementi , per iplbs tranfeuntes , minus fpatii requirunt > 
atque fi refrigeratio nimis celeriter fiat, vitrumpriiis eft 
durum , quam ejus meatus ita potuerint ar<^i ; quo fit , 

ut 



Pars Q^v arta. ' 255 

ut globuli ifti fcmpcr poftca impetum faciant, ad ejus par- 
ticulas ab invicem disjungendas ; cumque ha: particula 
folo contaftu fuo junftae lint , non poteft una tantillum 
ab alia feparari , quin ftatim alix plures , ei vicinx fc- ' 
eundum eam fuperficiem in qua ifta feparatio fieri coe- 
pit , etiam feparentur , atque ita vitrum plane frangatur. 

Quam ob cauflam , qui vitrea vaia conficiunt , ea grada- 
tim ex fornacibus removent , ut lente refrigerentur. At- 
que fi vitrum frigidum igni apponatur , ita ut in una par- 
te multo magis quam in aliis vicinis calefiat , hoc ipfo in 
illa parte frangetur ; quia non poflunt ejus meatus calo- , 

^re dilatari , meatibus vicinarum partium immutatis, quin 
illa ab illis disjungatur. Sed fi vitrum lento primiim igni, 
ac deinde gradatim vehementiori admoveatur , &: fecun- 
dum omnes partes xqualiter incmlefcat , non frangetur ; 1 

quia omnes ejus m£atus , xquaUter &c eodem tempore la- 
xabuntur. 

Prxterca vitrum cft pellucidum , quia dum generatur cxxx. 
liquidum eft , & materia ignis undique circa ejus parti- 
culas fiuens, innumeros ibi meatus fibi excavat , per' 
quos pollea globuli fecimdi elementi libere tranfeuntes , 
afrionem luminis in omnes partes fecundum lineas rei^as 
transferre poflunt. Neque enim ad hoc necefiTe cft , ut 
llht accurate re^i , fed tantum, ut nullibi fint interrupti : 

Adeo ut fi , ex. ca. fingamus vitrum conftare particulis 
accurate fphxricis &: xqualibus , fed tam craflis , ut glo- 
buli fecundi elementi tranfire poflint per fpatium iHud 
triangulare , quod inter tres fe mutuo tangentes manere 
debet , vitrum illud erit plane pellucidum , quamvis fit 
multo folidius omni eo , quod nunc habetur. ' 

Cum autem materix ex qua fit vitrum, metalla vel alia cxxxf . 
corpora pcrmifccntur , quorum particulx magis igni re- 
fiftunt, &non tam facile Ixvigantur, quam alix 

Hh 2 ipfum 



CXXXII. 
Cur fitri- 
fiJum in- 
' : r mreis •, 
tr»- 
hter , cur 
ripj» tum 
infitxm 
funt^JpoHU 
rtdtunt ud 
frier em fi- 
surum. 



1J4 PrINCIPIORVM PHlLOSOPHIiC 
ipfum componunt , hoc ipfo fit minus pellucidum, & va- 
rios induit colores , prout ifis duriores particulx, meatus 
ejus magis , aut minus , & variis modis , intercludunt. 

Denique vitrum eft rigidum : ita fcilicet , ut nonnihil 
quidem a vi externa fle«Sli poffit abique frailura , fed poft- 
ea cum impetu refiliat , arcus indar, & redeat ad prio- 
rem figuram : ut evidenter apparet , cum in fila valde te- 
nuia dudum dt. Atque proprietas hoc pafto refiliendi , 
generaliter habet locum in omnibus corporibus duris , 
quorum particulae immediato contadu , non ramulo- 
rum intextu funt conjunftae. Cum enim innumeros ha- 
beant meatus , per quos aliqua femper materia movetur 
quia nullibi vacuum ed , & quorum figurx aptae funt ad 
liberum idi materiae tranfitum praebendum , quia ejus 
ope antea formati fiiernnt , talia corpora nullo modo de- 
tU poflunt , quin idorum meatuum figura nonnihil va- 
rietur i quo fit , ut particula materia, per illos tranfirc 
adueta , vias ibi folito minus commodas invenientes , 
impetum faciant ineorumparietes, ad priorem figuram 
ipns reddendam. Nempe fi exempli caula in arcu laxo , 
meatus , per quos tranfire (olent globuli fecundi clemen- 
ti , fint circulares , putandam cd eofdcm in arcu intenlb 
live inflexo , dfc ellipticos , & globulos per ip(bs tranfirc 
laborantes , impingere in eorum parietes fecundum mi- 
nores diametros idarum ellipfium, ficque vim habere illis 
figuram circularem redituendi. Et quamvis ida vis , in 
fingulis globulis fecundi elementi exigua fit , quia tamen 
adidue quamplurirai , per ejufdcm arcus quamplurimos 
poros meare conantur , illorum omnium vices fimul 
jun<dx, atque in hoc confpirantes , ut arcum reducant» 
(acis magnae e(Tc poflunt. Arcus autem diu intentus » 
prxierdm fi fit ex ligno , aliave materia non admodum 
dura, vim refiliendi paullatim amittit: quia ejus mea- 
tuum * 



Pars Q^v arta. lyy 

tuum figura, longo attritu particularum materia: per ipfw 
tranfeuntis , fenlim ad earum menfuram magis & magis 
aptantur. 

Haftenus naturas acris , aqua: , terra: , & ignis , qua: cxxxirr. 
hujus globi quem incolimus , elementa vulgo cenfentur , 
Cmulquc prxeipuas eorum vires & qualitates explica- 
re conatus fum ; fcquitur nunc, ut etiam agam de ma- ex ante Ji- 

f nete; cum enim ejus vis per totum hunc Terra: glo- 
um fit diflfufa , non dubium eft , quin ad generalem ejus 7 "tio»em 
confiderationem pertineat. lam itaque revocemus no- requhHn' 
bis in memoriam , particulas illas flriatas primi elemen- 
ti , qua: fupra in tertiae partis articulo 87 Sc fequentibus , 
fatis accurate defcriptxfiint. Atque id omne, quod ibi 
ab articulo 10 j ad 10^ , de fidere I diilum eft, 'de Ter- 
ra hic intelligentes , putemus efle multos meatus in me- 
dia ejus regione , axi par.allelos , per quos particula: ftria- 
ca: ab uno polo venientes , libere ad alium pergant , coC- 
que ad illarum menfiirara ita efle excavatos , ut ii qui re- 
cipiunt particulas flriatas, a polo Auflrali venientes, nul- 
lo modo poflint recipere alias , qua: veniunt a polo Bo- 
reali ; nec contra , qui recipiunt Boreales , Auflrales ad- 
mittant : quia fcilicet in modum cochlearum intortae 
funt , unae in unam partem , alia: in oppofitam. Ac prae- 
terea etiam cafdem particulas , per unam tantum partem 
• illorum meatuum ingredi polTc , non autem regredi per 
adverfam j propter tenuiflimas quafdam ramulorum ex- 
tremitates , in fpiris illorum meatuum , inflexas verfiis 
eam partem , fecundum quam progredi fblent , & ita 
in adverfam partem aflurgentes, ut ipfarum regrefliim 
impediant. Vndcfit,ut poflquam iflae particulx flria- 
tx , per totam mediam Terram fecundum lineas reflas , 
vclrcclis xquipollentes , ejus axi parallelas, abunoher- 
milphxrio ad aliud tranfiverunt , iplx per xtherem cit- 

H h 5 cuna- 



1^6 Principiorvm Philosophia 
cumfufum , revertantur ad illud idem hemifphzrium • 
per quod prius Terram ingreflae funt, atque ita rurfiis 
illam permeantes , quendam ibi quafi vorticem compo- 



nant. 



cxxxiv. 

'''uUtt in 
MI. .tc in 
MIJHM ijf* 
mtMtu rt- 
cipitndit 
farlicHlii 
JlriMu iJe 
mos. 



cxxxv. 

Kttllos et- 
ism tfft tn 
mUU corfe- 
• rihutterrM 
txteritrit 
frMter- 
qunm in 
ferro. 



Et quoniam cx illo aethere , per quem particulas ftria- 
tas, ab uno polo ad alium reverti dixeramus , quatuor di- 
verfa corpora genita efic poftea oftendimus j nempe Ter- 
rae cruftam interiorem five metallicam , aquam , terram 
exteriorem , &: aerem : Notavimulque , articulo 1 1 3 ter- 
tiae partis , nulla nifi in cralEoribus iftius aetheris particu- 
lis , meatuum ad menfuram particularum ftriatarum cf- 
formatorum , veftigia manere potuifle ; Advertendum 
eft hoc in loco , iftas omnes cralfiores particulas , ad in- 
teriorem Terrae cruftam initio confluxifle ; nullaiquc in 
aqua nec in aere cfle pofle ; tum quia nullx ibi particula; 
fatis cralTa: ; tum etiam quia , cum ifta corpora ftuida 
fint, ipforum particulae aftiduae fitum mutant , & proinde 
fi quiolim in iis fuiftent tales meatus, cum certum & 
determinatum fitum requirant, jamdudum ifta mutatio- 
ne corrupti eftent. 

Ac praeterea cum fupra diitum fit , Terrae cruftam in- 
teriorem , conftarc partim ramofis particulis fibi mutu6 
annexis , partim aliis quae per ramolarum intervalla hinc 
inde moventur, ifti etiam meatus in his mobilioribus 
efle non poftunt , propter rationem mox allatam, fed in 
ramofis duntaxat. Et quantum ad terram exteriorem , 
nulli quidem etiam in ea tales meatus initio fuerunt,quo- 
niam inter aquam & aerem formata eft : (ed ciim poftea 
varia metalla , ex terra interiore ad hanc exteriorem a- 
fcenderint, quamvis ea omnia, qux ex mobilioribus & 
(olidioribus illius particulis conflata funt , cjufmodi mea- 
tus habere non debeant , certe illud quod ex ramofis & 
craflis , fed non adeo folidis particulis conftat, non poteft 



iis 



•• Pars Q^v arta. zj7 

iis efle deftitutum. Et valde rationi confentaneura eft , 
ur credamus ferrum tale efle. 

• Nullum enim aliud metallum tam difficulter malleo cxxxvr. 
fleditur , vel igne liquefcit , nec ullum etiam adeo du- 
rum , fine alterius corporis miftura reddi potefl: : quae Tnfin». 
tria indicio funt , ejus ramenta magis ramoia five angulo- 
(a cflib , quam caetetorum , & ideo fibi invicem firmius 
anne^. Nec obftat quod nonnullae ejus gleba: latis faci- 
Jc prima vice igni liquelcant , tunc enim earum ramen- 
ta j nondum fibi mutuo annexa > fed una ab aliis disjun- 
cta funt, &c ideo caloris vi facile agitantur. Praiterea 
quamvis ferrum , fit aliis metallis durius & minus fuflle , 
cfl; tamen etiam unum ex minime ponderofis, & facile 
tubigine corrumpitur, aut aquis fortibus eroditur : qua: 
omnia indicio funt , ejus particulas non efle aliorum me- 
tallorum particulis (olidiores , ut funt craffiores, fed mul- 
tos in iis meatus contineri. 

Nolo tamen hic affirmare , in fingulis ferri ramentis cxxxvir. 
efle integra foramina , in modum cochlearum intorta , 
per qua; tranfeant particulx flriata: *, ut etiam nolo nega- fint in(in- 
re , quin talia multa in ipfis reperiantur : (cd hic fufficiet, 
fi putemus ifliiifinodi foraminum medietates, in fingulo- 
lum ramentorum fuperficiebus ita eflfe infculptas , ut , 
cum iftjE fuperficies apte junguntur , foramina integra 
componant. Et facile credi potefl , craffiores illas ramo- 
(as , U foraminofas interioris terra; particulas , ex quibus 
fit ferrum , vi fpirituum five fuccorum acrium , illam per- 
meantium , ita fuilTe divifas , ut dimidiata ifla foramina , 
in fuperficiebus ramentorum quae ab ipfis feparabantur , 
remanerent ; atque hxc ramenta poflea per venas terrae 
exterioris, tum ab iflis fpiritibus , tum etiam ab exhala- 
tionibus & vaporibus protrufa , pauUatim in fodinas a- 
fcendifle. 



No- 



cxxxvni. 

§lu»moJ9 
ijh m**tut 
Mfti rtd- 
dantur, ad 
fmrticuLu 
/friat/u ab 
i ravit 
[ ^ ■ vt- 

tut ',ad- 
mitttndat. 



CXXXIX 
fit na- 
tura ma- 
gattit. 



Princ ipioRVM Philosophiae 
N otandumquc cft ipfa Hc afcendcndo , non femper 
in eafdem parces converti poHc, quia Hinc anguIofa,fiC 
diverfas inaequalitates in terrae venis offendunt; atque 
cum particulae flriatae , quae a terrsl interiore cum impe> 
tu venientes, per totam exteriorem fibivias quaerunt, 
illorum ramentorum meatus ita litos inveniunt , ut , ad 
motum fuum fecundum lineas reflas continuandum, per 
illa eorum orificia , per qux prius egredi confueverant, 
ingredi conentur , ipfas ibi occurrere , perexiguis illis ra- 
mulorum extremitatibus , quas inter meatuum fpiras e- 
minere , ac regrelTuris particulis llriatis afliirgere fupr4 
didum ell ; h^que ramulorum extremitates initio qui- 
dem illis lefillere , fed ab ipfis fxpe fxpius impulit , uic> 
celTu temporis omnes in contrariam partem fledi , aut 
etiam nonnullas frangi ; cumque podea illi meatus , ra- 
mentorum quibus infunt , litu mutato , alia fua orificia 
particulis llriatis obvertunt , has rurfus occurrere extre- 
mitatibus ramulorum in meatibus alTurgentium,ipfidque 
paullatim in aliam partem infledere , & quo fxpius at- 
que diutius hoc iteratur, eo ramulorum illorum in utram- 
que partem inflexionem faciliorem evadere. 

Et quidem ea ramenta , qux fxpe hoc pado per ex- 
terioris terrx venas afeendendo , modo in unam , modo 
in aliam partem converfa fuere , live fola limul colleda 
lint , live aliorum corporum meatibus impada , glebam 
ferri componunt. Ea vero qux vel femper eundem litum 
retinuerunt ; vel certe , fi ut ad fodinas pervenirent , il- 
lum aliquoties mutare coadx fuerint , laltem ibi pollca , 
lapidis altcriufve corporis meatibus firmiter impada , 
per multos annos immota remanferunt , faciunt magne- 
tem. Atque ita vix ulla ell ferri gleba, qux non aliquo 
modo ad magnetis naturam accedat , & nullus omnino 
cd magnes in quo non aliquid ferri contineatur; etli for- 



P A *. 9 Q_v ARTA. 
tc aliquando illud ferrum aliquibus aliis corporibus cam 
arfle adhzreac ) ut facilius igne corrumpi, qu^ ab iis 
educi poflic. 

Cum autem ferri glebae igni admorx liquefiunt , ut in c x l. 
ferrum aut chalybem vertantur, earum ramenta vi 
lis agitata , & ab heterogeneis corporibus disjun£la, hinc (halylt , f» 
inde fe contorquent , donec applicent Ic una aliis, Iccuii- 
dum eas fuperficies , in quibus dimidiatos meatus reci- 
piendis particulis Uriatis idoneos , infculptos cflc paullo 
antedidumeft; ac etiam donec illorum meatuum me- 
dietates tam apte congruant, ut integros meatus cllbr- 
ment. Quod ubi accidit , Hatim parciculz llriatx , qux 
non minus in igne quam in aliis corporibus reperiuntur , 
per illos liberius quam per alia loca fluentes, impediunt 
ne exiguz fuperficiess ex quarum apto fitu &c conjunctio- 
ne exuirgunt , tam facile quam prius litum mutent, Sc l 

ipfarum contiguitas , vel laltem vis gravitatis , qux ra- 
menta omnia dcorliim premit , impedit ne facile disjun- ' 

gantur. Cumque interim ramenta ipfa, propter agitatio- 
nem ignis pergant moveri , multa umul in eundem mo- 
tum confpirant , & totus liquor ex iis conflatus , in varias 
quali guttulas aut grumulos dillinguitur : italcilicet, ut , ^ 

omnia illa ramenta quz limul moventur , unam quali 
guttam conficiant, qux gutta fuam fuperficiem motu luo 
llatim Izvigat Sc perpolit. Occurfu enim aliarum gutta- 
rum , quidquid ell rude atque angulofum in ramentis, ex 
quibus conllat , ab ejus fuperficie ad partes interiores de- 
truditur , atque ita oinnes cujufque guttulx partes quam- 
ardilTime limul junguntur. 

£t totus liquor , hocpado in guttulas live grumulos exLr. 
dillinilus , li celeriter frigefeat , concrefeit in chalybem 
admodum durum , rigidum, & fragilem , fere ut vitrum. 

Quippe dmus cH , quia conllat rarnentis libi mutuo ar- d» 

I i dillimc 



CXLI I. 

SlHifit 
diffirtTtti* 
inter chn~ 
Ifbtm , o> 
nliud fer- 
rum. 



CXLin. 

G^omeJo 

ehuljbs 

tempere- 

tur. 




i6o P RiKc iproKt-M Philosop»hi A 
ftiflSmc conjimdis; & rigidas, hocdl, talis, urfi fie- 
, i^ntc redeat ad priorem figuram , quia firxioac 
ifta ejus raraentonim exiguae fuperficies non disjtmgun- 
nir , fcd foli meatus figuras mutant , ut fupri dc vitro di- 
£him eft ; denique eft fi^gilis , quia guttulae , five grumu- 
li , quibus conflat , fibi mutuo non adhaerent , nifl per fu- 
pcrficierum fuarum contadum acque hic contaihis r 
non nifi in pauciffimis & perexiguis locis immediatus 
efle potefl. 

Non autem omnes glebae aeque aptx funt , ut in cha- 
lybem vertantur ; ac etiam illae exdem , ex quibus opti- 
mus & durifBmus chalybs fieri fblet , vile tantum ferrum 
dant, cum igne non convenienti funduntur. Nam fi glc- 
bx ramenta fint adeo angulofa & confiragofa, ut fibi mu- 
tuo prius adhxreant , quam fuperficies fuas apte pofCnc 
ad invicem applicare , atque in guttulas diflingui ; vel fi 
ignis non fit fatis fortis , ad liquorem ita in guttulas di- 
ftinguendum , & ramenta ipfas componentia fimul con- 
llringenda ; vel contra fi fit tam fortis , ut illorum ra- 
mentorum aptum fitum dillurbct, non chalybs, fcd fer- 
rum minus durum & magis flexile habetur. 

Aeetiam chalybs jam fallas , fi rutfus ignf admovea- 
tur , ctfi non facile liquefeat , quia ejus grumuli nimis 
crafTi funt & fblidi , ut ab igne integri moveantur ; & ra- 
menta quibus unufquifque grumulus conflat, nimis ardd 
compara , ut locis fuis p^ne extrudi pofiint ; roollituf 
tamen , quia omnes ejus particulx calore concutiuntur : 
& poflca fi lente refrigeretur , non refumit priorem duri- 
tiem , nec rigorem , nec fragilitatem, fcd fw fiexHe inflat 
ferri vilioris. Dum enim hoc pa«fro refrigeratut , ramen- 
ta angulofa & confragofa , quae ex gnimuteruu» fuperfi- 
eiebus, ad interiores eorum partes vi caloris ptotrufa c- 
rant , foras (e exferunt , & una aliis implicata , tanquain 

uncis 



Pars Q^v arta. t€j 

uncis quibufdam perexiguis unos grumulos aliis anne- 
Aunt ; quo fit, ut ramenta ifta , non ampliwtam anSte in 
grumulis fuis compada fine , atque nt gEunr«tH«cn am- 
piius immediato contadu , fed tanquam haods. vel *i acis 
qaibufdam alligad , fibi txntiub adbtcccaoc « ideo 
lybs non admodum durus , nec xigiduis , nec iragdifi * 
mollis Se flexilis evadat. Jn quo jboq ddiertA^oa» oooi- 
muni , nifi quod chalybi iterum -cttodefiado , Se. detsde 
■cclcriior refrigerato , prior durities fc cigiditas neddatur , 
non autem ierro , (akcm tanta. •Cujus catio cft, quod 
ramenta in chalybe, non tam longcabfinc.afiiaB» ad ma- 
ximam duritiem convenienti , quia fiacife dium ignis vi 
rcfiimant , & in txlerrinoaJxfrigeradtincieErncant : cum 
Auicm inferto talem fitam nunquam babuerint, nun- 
quam etiam 'ilhim rcfiimunt. £x quidem nt ita chalybs 
aut ferrum candens ederrime re fri g er etur , in aquam , 
aliofve liquores frigidos mcrgiibkx i ac contra in oleum 
vel alia pinguia > ut lentius frigefeat': te quia qub durior , 

& rigidior , c6 etiam fragilior evadit , ni gladii , ifcrra: , li- 
iruc , aliave inffrumenta ex eo fiant , inonifisnQpcrin fri- 
gidiflirois liquoribus exfringui debet , frd in tanpcratis , 
prout in unoqnoquc.cx iliis infirumensis., magis amnul- 
vc fragilitas cli vitanda, qii^idoritiestoptanda. .Se ideo 
dum certis liquoribus ita mergitur, nonimmcricodicitur 
temperari. 

Quantum autem ad meatus» recipiendis particulis 
ftriatis idoneos , fatis quidem patet ex ditiis , permuiios 
tam in chalybe quam in ferro cllc dobcsrc;: ac etiam cos inter mt»- 
cfTe in chalybe magis integros & perfedos , ramulorum- 
que extremitates in iplbrum (piris croincniics,jcum femel bk,(^/er- 
in unam .partem flexx fiint , non tam facile in contrariam «. 
polle inflo^i ; quanquam etiam in hoc facilius , quam in 
magnete flectantur ; ac deniqueomnes illos meatus, non 

lia in 



( 



_ Principiorvm Philosophia 

m chalybe aut alio ferro, ut in magnete, orificia fua re- 
cipiendis particulis (lriatis,ab Auflro venientibus ido- 
nea , in unam partem , & idonea recipiendis aliis a Bo- 
rea venientibus , in contrariam convertere ; fed eorum fl- 
tum variu m atque incertu m efTe debere , propterea quod 
4gnis agitatione turbatur. £t in breviflima illi mori, qua 
hzc ignis agitatio frigore fiftitur, tot tantum ex iftis mea- 
tibus verfus Aufhrum & Boream converti pofTunt , quot 
particulx flriatz a polis Terrz venientes , ubi tunc tem- 
poris per illos viam quaerunt. £t quia idar particulae (Iria- 
tz, omnibus ferri meatibus multitudine non refpondenc, 
omne quidem ferrum aliquam vim magneticam accepit 
ab eo (itu , quem habuit refpcdu partium terrae , cum ul- 
timd candefadhimrefriguit, vel etiam abeo in quo diu 
immotum ftetit , (i diu in eodem htu deterit immotum ; 
(ed pro multitu4ine meatuum quos in fc continet, pot- 
cd habere adhuc majorem. 

c X L V. Qua: omnia ex principiis Naturx , fupri cxpofitis , 1 ta 
Enumerm - {^quuntur , Ut quamvis non refpiccrem ad illas magneti- 
cas proprietates , quas hic explicandas fufeepi , ea tamen 
tmtkma - non alitet fe habere judicatem. Deinceps autem videbi- 
f***‘^*' nius > horum ope tam apte & perlpicue omnium idarum 

proprietatum dari rationem , ut hoc edam videatur fufli- 
cere , ad perdiadendum ea vera e(Te ; quamvis ex Naturae 
principiis fequi nefeiremus. £t quidem magneticx pro- 
' ’ prietates, qux ab ipdirum admiratoribus notari (olent, 
, ad hxc capita polTunt referri. 

- ■>' I. Quod in magnete duo (int poli, quorum unus ubi- 

que locorum , verfus Terrx polum Borealcm , alius ver- 
fus Audralem fe convertit. 

X. Quod idi magnetis poli , pro diverfis Tcrr* locis 
quibus inlidunt , diverdmode verfus ejus centrum fe in- 
clinent. ‘ 

5. Quod 



Pars Qyarta. 

5. Quod fi duo magnetes fint rphaerici» unus verfiis 
alium eodem modo Cc convertat > ac quilibet ex ipfis ver- 
fus Terram. 

4. Quod poftquam funt ita converfi> ad invicem ac- 
cedant. 

5. Q^d fi in contrario fitu detineantur , (e mutuo 
refugiant. 

6 . Quod fi magnes dividatur plano > lines per fuos 
polos duilx parallelo , partes Tegmentorum qu* prius 
junilx erant , fe mutuo etiam refugiant. 

7. Quod fi dividatur plano,lineam per polos dudam 
ad angulos reftos fecante , duo pun^la priiis contigua , 
fiant poli diverfi virtutis , unus in uno , alius in alio fe- 
gmeoto. 

8. Quod quamvis in uno magnete fint tantum duo 
poli , unus Auftralis, alius Borealis, in unoquoque tamen 
ex ipfius fragmentis , duo etiam fimiles poli reperiantur s 
adeo ut ejus vis > quatenus ratione polorum diverfa vide- 
tur , eadem fit in quavis parte > ac in toto. 

5>. Quod ferrum a magnete ifiam vim recipiat» cura 
cantum ei admovetur. 

10. Quod pro variis modis quibus ei admovetur » 
cam diverfimoac recipiat. 

11. Quod ferrum oblongum, quomodocunque ma- 
gneti admotum, illam femper fecundum fuam longitudi- 
nem recipiat. 

1 1. Quod magnes de vi fua nihil amittat , quamvis 
cam ferro communicet. 

1 5 . Quod ipfa bteviffimo quidem tempore ferro com- 
municetur , fed temporis diuturnitate magis &: magis in 
co confirmetur. 

14. Quod chalybs duriffimus cam majorem recipiat, 

receptam conflantius fervet , qu^ vilius ferrum. 

Ii 5 15. Qu6d 



1^4 PRINCinOKVM PniXOSOPHIiE 

I j. Quod major ci communicetur a perferiore ma- 
gnete > quam a miniis perfero. 

Quod ip(a etiam Terra fit magnes, ficaonnihil 
de fua vi ferro communicet. 

1 7. Quod hxc vis in Terra , maximo magnete , mi- 
nus fortis appareat, quam in plcrirquc aliis minoribus.* 

18. Quod acus a magnete tarx, fiias extremitates 
eodem modo verfos Texram convertant, ac magnes fuos 
polos. 

jt>. Quod eas non accurate verfus Terrx polos con- 
vertant , fed varie variis in locis ab iis declinent. 

zo. Quod iftadcclitiatio cum tempore mutari pofiit. 
z I . Quod nulla iit, ut quidam ajunt , vel forte quod 
non eadem , nec tanta fit, in magnete fiipra unum ex fiiis 
polis pcrpendicularitcr crero , quam in 00 , cujus poli x- 
qnalicer a Terra diftant. 

zz. Qodd magnes .trahat ferrum, 
a 5 . Qobi magnes armatus, multo plus ferri fuft ineat, 
qu^ nudus. 

Z4. Qi^d ejus poli , quamvis contrarii , fc invicem 
juvent ad idem ferrum fuftinendum. 

zf. Qwd rotule ferrex , raagned appenfie, gycatio 
in utramvis partem , a vi magnctica non impediatur. * 
z(S. Quod vis unius magnetis varie pofiit aqgeri vel 
minui, varria magnetis alterius aut ferri adipfiim appli- 
catione. 

Z7. Qrod magnes, quantumvis fortis^ferrum a fe di- 
fians , ab alterius debilioris magnetis contarn , retrahere 
non pofiit. 

z8. Quod contra magnes debilis ,- aut exiguum fer- 
rum , fxpe aliud ferrum libi contiguum feparet a magne- 
te fortiore. 

z^. Quod polus m^^nctis, quem 4 icimus Aufiralcm, 

plus 



Pars Q_v arta. 

plus terri fuftincat in his Borealibus regionibus , quim il- 
le quem dicimus Borcalcm. 

5 o. Quod limatura ferri circa unum , aut piares ma- 
gnetes , certis qoibuftlam modis (e difjxjnat. 

3 1 . Qj^d lamina ferrea polo magnetis adjunda , ejus 
vim trahendi vel convertendi Ferri obedat. 

3 1. Q^od eandem nullius alterius corporis interpofi- 
tio impediat. 

3 3. Quod magnes ad Terram aliolvc vicinos magne- 
tes aliter converfus manens , qu^ (jponte Ce converte- 
ret , fi nihil ejus motui obftaret , fucceflii temporis fuam 
vim amittat. 

3 4. Quod denique ifta vis etiam rubigine , humidita- 
tc & fitu minuatur , atque igne toj|itar ; non autem ulla 
alia nobis cognita ratione. 

Ad quarum proprietatum cauflas intelligcndas , pro- 
poiumus nobis ab oculos Terram A B , cujus A eft po- 
Ius Auftralis , & B Borcalis ; notemufque particulas fin^u per 
ftriatas , ab Auftrali coeli parte E venientes, alio plane 
modo intortas efle, quam venientes a Boreali F ; quo fit, 
ut unaj aliarum meatus ingredi plane non poflint. Note- 
mus etiam , Auftralcs quidem reda pergere ab A vcrfiis 
B , per mediam Terram , ac deinde per aerem ei circum- 
fufum reverti a B verfiis A ; eodemque tempore Borea- 
lestrarifirea B ad A , per mediam Terram, & reverti 
ab A ad B per acrem dreumfufum : quia meatus per 
quos ab una parte ad aliam venerant , funt taks , ut per 
ipfos regredi non polUnr. 

' Incerim veto quot ncwx femper accedunt a 'partibus CKLVii. 
coeli E & F , tot per aUas partes corii G ic. H abfcc- 
dunt ; vel in itir .-re diflipantur , & figuras fiias amimuu.: tranfiant 
.Hon quid^em- tranfirundo per mediam Tetrx regionem ; 
quia ibi meatus habent ad menfuram. fuam. excavatos y 

per 




Z6S PkINCIPIORVM PHILOSOPHXiB 



G 




H 



uriwim, per quos finc ullo oftbndiculo celerrime fluunt \ fcd red- 
per acrem, aquam & alia corpora terrae exterioris, 
in quibus nullos ejuunodi meatus habentes , multo di£5-. 
cilius moventur , particuUrque fecundi & tertii clementi 
afliduc occurrunt , quas cum loco expellere laborant, in> 
terdum ab ipfis comminuuntur. 

cxLvm. lam vero fi forte iftac particulae ftriatae i i.-^gnetcm ibi 
®ff'^°dant , cura in co inveniant meatus ad fuam figuram 

con- 






Pars Q^v arta. i 6 y 

conformatos , eodemque modo difpoficos ac meatus tcr- 
vx interioris , ut paullo ante diximus , non dubium e(l , 
quin multo facilius per illum tranicant, quam per aerem 
vel alia corpora terra: exterioris : (altem cum i(lc magnes 
ita ileus e(l , ut habeat fuorum meatuum orificia converia 
verfuseas Terrse partes, a quibus veniunt ea: particulx 
(Iriatx , qua: per illa libere ingredi pofTunt. 

Et quemadmodum in Terra, (icin magnete, pun- 
itum medium ejus partis , in qua funt orificia meatuum , 
per qux ingrediuntur particulx ftriata:, venientes ab Au- 
(trali coeli parte, dicemus polum Auftralemj punitum 
autem medium alterius partis , per quam ha: particulx 
ftriata: egrediuntur , & alia: venientes a Septentrione in- 
grediuntur , dicemus polum Borealem. Nec moramur , 
quod vulgo alii polum quem vocamus, Auftralem vocent 
Borealem ; neque enim ea de re vulgus , cui foli jus com- 
petit nomina rebus male convenientia frequenti ufu ap- 
probandi , loqui (olet. 

Cum autem hi poli magnetis, non refpiciunt eas Ter- 
ra: partes , a quibus veniunt ea: particulae ftriatae , quibus 
liberum tranfitum pra:bere polTunt , tunc ifta: particulae 
ftriatae , oblique in magnetis meatus irruentes, illum im- 
pellunt ca vi quam habent, ad perfeverandum in fuo mo- 
tu fecundum lineas reftas, donec ipfum ad naturalem fi- 
tum reduxerint : ficque quoties a nulla externa vi retine- 
tur , efficiunt ut ejus polus Auftralis , verfus polum Ter- 
ra: Borealem convertatur , & Borealis verfus Auftralem. 
Quoniam eae quae a Terrae polo Boreali , per aerem ad 
Auftrum tendunt, venere prius ab Auftralicccli parte 
per mediam Terr^, & venere a Boreali qux ad Boream 
revertuntur. 

Efficiunt etiam ut magnes, pro diverfis terrx Iodi qui- 
bus infiftit, unum ex polis fuis, altero magis aut minus 
* * V K k verfus 



^nmper 
magnetem 
quam fer, 
mli* eorfe- 
ra hujui 
terre ex te* 
neris. 






eXLIX. 
SlMifint 
foU magne- 



tis. 



CL. 

Cur ijli fo» 
Ufe cen- 
vertant 
verfus pe. 
tot Terre, 



CLI. 
Cur etiam 
certunUie- 



*\ ' 



1(58 Princ ipioKTM Philosophia 






«V22T «oay rfTDl 
<tSV<GS> 






/ # 

'd 




!s‘ 

fl^L 

(s 1^ 8<^^v^ ^rr7» 

Vv \ vWV— 

/S". 



«azT- <n7* »oP* 

^^'OlL^m. Tm- ‘ q fi« *rg^*SS^^* 

H 



ntvtrfM vcrfiis illam inclinet. Nempe in ^Equatore quidem 4-r 
^ polus Auflralis magnetis L , verfus B Borealem Terra:;. 
eUntnt. & h Borcalis ejufdcm magnctis , verlus Auftralem Ter- 
ra: dirigitur, ac neuter altero magis deprimitur, quia par- 
ticula: Briata: cum a:quali vi ab utraque '^arte ad illos ac- 
cedunt. Sed in polo Terra: Borcali, p<' 'S s magnetis 
N omnino deprimitur , & ad perpendiculum erigitur. 
In locis autem intermediis , magnes M polum fiium 

magis 

' /.. 




Pars Q^varta. z 69 

tnagis aut minus erigit , & polum a magis aut minus de- 
primit , prout magis aut mimis vicinus cft polo Terra: B. 
Quorum caulla eft quod Auftralcs particulx llnarae, ma- 
gnetem N ingrelTiira: , ab interioribus Terra: partibus 
per polum B , fecundum lineas redas furgant ; Borea- 
les vero ab hcmifpha:rio Terra: D A C , circumquaque ^ 
per acrem verfus eundem magnetem N venientes , non 
magis oblique progredi debeant, ut ad ejus fuperiorem 
partem , quam ut ad inferiorem accedant : Aultralcs ve- 
ro ingrefllira: magnetem M, a toto Terrx tradu qui eft 
inter B & M alcendentes , vim habeant ejus polum « 

.oblique deprimendi , nec a Borcalibus, qux a tradu Ter- 
rx Ac ad alium ipfius polum b , non minus facile ac- 
cedunt cum eredus eft, quam ciim depreflus, impe- 
diantur. 

, Ciim autem iftx particulx ftriatx,pcr fingulos ma- CLir. 
enetes eodem plane modo ac per Terram fluant , non a- 

t- t ‘ r 1 ■ ^ It. V . 

liter duos magnetes Iphxricos unum ad alium , quam ad »i,umfg 
totam Terram debent convertere. Notandum enim iplas 
circa unumquemque magnetem , multo majore copia 
femper efle congregatas , quam in aere inde remoto : do mtqut 
quia nempe in magnete habent meatus, per quos mul- ^^Ttrrsm. 
'l 6 facilius fluunt quam per acrem circumjacentem , a 
quo idcirco juxta magnetem retinentur } ut etiam , pro- 
pter meatus quos habent in Terra interiore, major eft ea- 
rum copia in toto aere , aliifque corporibus Terram am- 
bientibus, quam in ccelo. Etita quantum ad vim ma- 
gneticam , eadem plane omnia putanda funt de uno ma- 
gnete , relpcdu alterius magnetis , ac de terra , qux ipla 
maximus magn' dici poteft. 

Neque ver ’ duo magnetes , fe tantum ad invicem c L 1 1 r. 
convertunt , donec polus Borealis unius polum Auftra- 

I t • f ■ r t n r ■ 

lem altcriu*' relpiciat , led prxterea poftquam funt ica »disvi(tm 

Kk i con- 



ijo Principiorvm Philosophi-* 

Mcctdmt, convcrfi , ad invicem accedunt donec (e mutuo contin- 
erant, (1 nihil ipibrum motum impediat. Notandum e-. 
fihtrssSi- nim eft particulas ftriatas celerrime moveri quamcliu ver- 
vit4ti4. lantur in meatibus magnetum, quia ibi feruntur impe- 
tu primi elementi ad quem pertinent, cumque indcc- 
> grediuntur , occurrere particulis aliorum corporum , eaf- 
que propellere,' quoniam hxad fecundum aut tertium 
elementum pertinentes , non tantum habent celeritatis. 
Ita illi qux tranfeunt per magnetem O , celeritate qua 
feruntur ab A ad B , atque a B . ad A , vim acquirunt 
ulterius progrediendi fecundum lineas reftas , verius R 
& S , donec ibi tam multis particulis fecundi aut tertii 




clementi occurrerint , ut ab ipfis utrimque refleflantur 
verfus V. Totumque Ipatium R V S per quod ita fpar- 
guntur , vocatur fphxra virtutis , five a£livitatis , hujus 
magnetis O : quam patet eo majorem efle debere , qu6 
magnes eft major , prxfertim quo longior fecundum li- 
neam A B , quia particulx Briatx longius per illum pro- 
gredientes, majorem agitationem acquirunt. Ita etiam 
qux tranfeunt per magnetem P , re£l.' 'trimque pergunt 
.) verfus S & T , atque inde refledunti verfus X , to- 

tumque aerem in fphxra fux a£livitatis contentum pro- 
pellunt. Sed non ideo expellunt , fi nullum habeat lo- 
cum 



Pars Qvarta. zji 

cutn <ju6 poflit recedere : ut nullum habet > cum illorum 
magnetum Iphacras virtutis llint ab invicem disjun£las ; 
fcd cum in unam cojdelcunt , tunc primo facilius eft par- 
ticulis ftriatis , quae veniunt ab O verius S , reda per- 
gere ulque ad P j in locum earum qux,cx X per X ad 

5 &c b revertebantur, quam refledi verfus V & R , 
quo non difficulter pergunt venientes ab X ; faciliufquc 
eft venientibus a P ad S , pergere ulque ad O , quam 
refledi verfus X , quo etiam non difficulter pergunt ve- 
nientes ah V ; ficquc illae particulae llriatae , non’ aliter 
cranfeunt per hos duos magnetes O & qu^ li u- 
nicuselTet. Deinde facUiusell particulis ftriatis, reda 
pergentibus ab O ad P , atque a P ad O , aerem in- 
termedium expellere ab S verius R & T , in locum 
magnetum O 8c P , licque efficere , ut hi magnetes ad 
invicem accedant > donec Ic contingant in S , quam per 
totum illum acrem eniti ab A ad b i atque ab V ad X ; 
quae dux vix breviores fiunt, ciim hi duo magnetes ad in- 
vicem accedunt , vcl,,li unus retineatur , cum laltem al- 
ter ad ipfum venit- 

Poli autem cognomines duorum magnetum ; non uc 
ad invicem accedunt , led contrA potius li nimis prope 
admoveantur , recedunt. Particulx enim ftriatx ab eo w»»» re- 
unius magnetis polo , qui alteri magneti obverfus eft, ve- 4 
nientes , cum hunc alterum ingredi non poffint, Ipatium 
aliquod exigunt inter illos duos magnetes quo tranfeant, 
ut ad alium magnetis ex quo egreflae funt polum rever- 
tantur. Nempe egredientes ah O per polum A, cum' 
ingredi non poffint in P per ejus polum 4 , fpatium ali- 
quod exigunt in* 't A 4 , per quod tranfeant vcrliis V 

6 B , atque v qua motx liint a B ad A , pellunt ma- 
gnetem P ; Lcque egredientes a P pellunt magnetem 
O : faltcm 'Jim eorum axes B A & 4 ^ funi in eadem 

Kk 3 hne» 










Z7I Principiorvm PniLosopHiife 
linei rci^a. Sed cum tantillo magis in unam partem • 
^ quam in aliam inflexi flint> 

tunc ifti magnetes fe con- 
vertunt j modo paulld an- 
te explicato j vel fi ha:c 
eorum converfio impedia- 
tur , non autem motus re- 
gius i tunc rurfiis unus ma- 
gnes alium fugat fecun- 
dum lineam redam. Ita 
fi magnes O exiguae cymbic impofitus , aqux fic inna- 
tet , ut femper ejus axis maneat ad perpendiculum ere- 
diis , & magnes P , cujus polus Auftralis Auftrali alte- 
rius obverfus eft , manu moveatur verfus Y , hinc fiet, ut 
'magnes O recedat verfus Z, antequam a magnete P 
tangatur. In quamcunque enim partem cymba fe con- 
vertat, requiritur femper aliquod Ipatium inter iftos duos 
magnetes , ut particulx ftriatx , ex iis per jpolos A & 4 
egredientes , verfus V & X tranfire poflint. 

Et ex his facillime intelligitur , cur fi magnes fecetur 
plano parallelo linex per ejus polos dudx , firgmentum- 
que libere fufpendatur fupra magnetem ex quo refedum 
fnetufMr. ^ , fponte fe convertat , & fitum contrarium ejus quem 
priushabucrat,afFc6let;itautfipartes A&4 prius jun- 

dx fuerint , itemque B & poft- 
ea b vertat fc verfus A , & 4 ver- 
fus B : quia nempe antea pars 
Auftralis unius , Auftrali alterius' 
junda erat , & Borealis Boreali , 
poft divifiorc vero partieuhe 
ftriatxper Auftr. >m partem u- 
nius egreflx , per Borealem alterius ingredi debent; & c- 
greflx per Borealem , ingredi per Auftralen ' 

Ma- 



CLV. 

Cnrft- 

gmtnto- 

rmmms- 



tum junS» 
trmnt , ft 
mutui *t- 
utm rtfu- 





CL V J. 
Cur duo 
fu»Bu,qu* 
prius in 
uno mm- 
gntts eonti- 
gun erunt , 
in ejus fra- 
gmentii 
fint poli di- 
^ vtrjkvir- 
. tutis. 

CLVir. 

Cur eudem 
fit vu in 
qustvit 



-•-Pars Q^v arta. xjy 

Manifcftum etiam cfl: , cur fi magnes dividatur plano , 
lineam per polos dudam ad angulos tc6tos fecante , poli 
Tegmentorum qux ante fcdio- 
nem fe mutuo tangebant , ut ^ & 

4 , fint contrariz virtutis : quia 
particulx firiatx , qux per unum 
ex iftis polis egrediuntur , per a- 
lium ingredi debent. 

Nec minus manifcftum cft> 
eandem eflTe vim in quavis ma- 
gnetis parte ac in toto: neque c- 
nim ifta vis alia cft in polis, quam 
in reliquis partibus, fed tantum major videtur , quia per 
illos egrediuntur particulae ftriatx, quxpcr longiflimos 
magnetis meatus tranfierunt , & qux inter omnes ab ea- 
dem parte venientes medix funt. Saltem in magnete 
iphxrico , ad cujus exemplum , in reliquis ibi poli elTc 
cenfentur, ubi maxima vis apparet. Nec etiam ifta vis 
alia eft in uno polo quam in alio , nifi quatenus particulx 
ftriatx per unum ingreffx per alium egrediuntur: atqui 
nulla eft tantilla pars magnetis , in qua > fi habent ingref- 
fiim , non habeant etiam egreflum. 

Nec mirum cft, quod ferrum magneti admotum, vim CL vrin. 
magneticam ab illo acquirat. lam enim habet meatus curmu- 
recipiendis particulis ftriatis idoneos , nihilque ipfi dceft 
ad iftam vim acquirendam , nifi quod exigux quxdam fin udmon' 
ramulorum, ex quibus ejus ramenta conftant , extremita- 
tes , hinc inde in iftis meatibus promineant j qux omnes 
verfus unam & eandem partem flefti debent , in iis mea- 
tibus per quos tra»'rirc poftunt particulx ftriatx ab Au- 
ftro venientes , verfus oppofitamin aliis. Atqui ma- 
gnete admoto particulx ftriatx magna vi & magna co- 
pia , torrenti inftar , in ferri meatus irruentes , iftas ra- 

mulo- 



€9mmuni^ 



CLIX. 

Cur fer- 
rum pro 
^riUmo- 
iiu , qutbtu 
magneti 
siimovt- 
ttir, ipfam 
diverfimo- 
de ricipiat. 



CLX. 

Cur fer- 
rum oblon- 
gum eam 
Monre- 
eipiMt,ni(i 
fecundum 
fuum longi- 
tudinem. 



i74 Princxpiorvm Philosophia 
mulorum extremitates hoc pado infle£hmc ; .ac proinde 
ipfi dant id omne , quod in eo ad vim magncticam defi« 
derabacur. 

Et quidem pro variis partibus magnetis , ad quas fer- 
rum applicatur, varie accipit iftam vim. Sic pars R fer- 
ri R S T , fi applicetur polo Boreali magnetis P , fiet po- 
lus Auftralis ferri , quia per illam ingredientur particulae 
ftriatae ab Auftro venientes, & per partem T ingredien- 
tur Boreales, ex polo 
A peracrem reflexas. 
Eadem pars R , fi ja- 
cet fupra xquatoreiA 
magnetis , & rcfpiciat 
ejus polum Boredem , 
ut in C , fiet rurfus 
polus Aufiralis ferri; 
fcd fi invertatur, & rc- 
fpiciat polum Auflra- 
lem , ut in D , tunc amittet vim poli Aufiralis , & fiec 
polus Borealis. Denique fi S pars media iflius ferri, tan- 
gat polum magnetis A , particulx (friatae Boreales illud 
ingrelTaepcr S , utrimque egredientur per R & Tjfic- 
que in utraque extremitate recipiet vim poli Aufiralis, & 
in medio vim poli Borealis, 

Quaeri tahtumpotcft, curifix particulae ftriatx,cx 
magnetis polo A , ferri partem S ingredientes, non re- 
da pergant verfus E , fed potius hinc inde refledantur 
verfus R & T , ficque hoc ferrum fecundum fuani lon- 
gitudinem potius quam fecundum latitudinem, vim ma- 
gneticam recipiat ; fed facilis rcfpor eft, quia multo 
magis apertas & faciles vias inveniunt u ^erro , quam in 
aere , a quo idcirco verfus ferrum refledu cur. 

Facilis etiam relponfio efii fi quaeratur < magnes ni- 
hil 




Pars Q_v arta. lyy 

hil amittat dc fua vi , cum eam ferro communicat. Nul- 
la enim in magnete mutatio fit , propterea quod particu- 
la: 'ftriatac ex eo egredientes , ferrum potius quam quod- 
vis aliud corpus ingrediuntur : nifi forfan quod liberius 
per ferrum, quam per alia corpora tranleundo, copio- 
fius etiam cx magnete , cum ferrum ei adjundum cft , e- 
grediantur ; quo tantum abeft , ut ejus vis minuatur, quin 
potius augetur. 

Et breviflimo tempore ifta vis ferro accedit , quia par- 
ticula: firiata: celerrime per ipfum fluunt ; fed longa mo- 
ra in eo confirmatur , quia quo diutius ramulorum extre- 
mitates in unam partem flexa: manferunt, eo difficilius 
in contrariam reflciluntur. 

Et chalybs iftam vim majorem accipit quam vilius fer- 
rum , quia plures & perfediores habet meatus, particulis 
flriatis recipiendis idoneos : Eamque conflandus fervat , 
quia ramulorum in iis meatibus prominentium extremi- 
tates habet minus flexiles. 

Et major ei communicatur i m^ore & perferiore ma- 
gnete ; tum quia pardculx flriata: , majori cum impetu in 
ejus meatus irruentes , ramulorum in iis prominentium 
extremitates fnagis infledunti tum etiam quia plures fi- 
mul eo ruentes , plures ejufmodi meatus fibi aperiunt. 
Notanduin enim efl, plures efle tales meatus in chalybe, 

' qui fcilicct ex fblis ferri ramentis conflat , quam in ma- 
gnete in quo multum efl materia: lapidea: , cui ferri ra- 
menta infixa funt ; atque ideo cum paucx tantum parti- 
cula: flriata: , ex magnete debili ferrum ingrediantur, non 
omnes ejus meatus aperiunt , fed paucos tantum , & qui- 
dem illos , qui e* cmitatibus ramulorum quam-maxin^ 
flexilibus clai' ..bantur. 

Vnde fit Jt etiam vile ferrum, in quo fcilicetifla: ra- 
mulorum c rremitates funt valde flexiles , abipfa Terra 

L 1 magnete 



CLXI. 
Cur ms- 
gnn nihil 
nmittnt i* 
fuA vi, 
jUM/nvit 
tMtn f$rr» 
c*mmuni- 
eet. 

CLXIL 
Cht hic 
vit ctUrri’ 
mifirrf 
communi - 
ettur 
diuturni- 
tut* ttmfo- 
rit in tt 
cofirmetur. 

CLXIir. 

Cur chu- 
lybsudoum 
rtcifitndd 
uptier fit, 
quum vi- 
liut ftrrS. 
C L X I V. 
Cur mujer 
«t cimmu- 
niettur k 
perfeSier» 
mugnott, 
quam » 
minus ptr^ 
ftSc. 



CLXV. 
Cur ip fu ot- 
ium torrtf 



vtm m»- 
gnilicmm 
ftrrt $ri 
bmt. 



CLXVI. 

Curvi* 
mMgniiic» 
in Ttrri 
dibiUerJit , 
f « 41 » in 
fnrvit mn- 
gnttibm. 



xy 6 Principiorvm Philosophi^c 
magnete quidem maximo, fed admodum debili, nonnuU 
lam vim magneticam breviffimo tempore poflic accipe- 
re. Nempe li fit oblongum, nulla tali vi adhuc imbutum, 
& una fua extremitate verfusTerram inclinetur; proti- 
nus ex hoc folo acquiret , in ifta extremitate verfiis Ter- 
ram inclinata , vim poli Aufiralis in his Borcalibus regio- 
nibus; & momento illam amittet, ac plane contrariam 
acquiret , fi eadem ejus extremitas attollatur , & oppofi- 
ta deprimatur. 

Sed fi quxratur , cur illa vis in Terra maximo magne- 
te , debilior fit quam in aliis minoribus : Refpondeo , me 
non putare illam efic debiliorem , fed potius multo for- 
tiorem , in media illa Terrx regione , quam totam parti- 
culis ftriatis perviam efle fiipra didum eft ; verum iftas 
particulas llriatas , ab ipfa egrefias, maxima ex parte re- 
verti per interiorem illam fuperioris Terrx regionis cni- 
ftam, ex qua metalla oriuntur , &: in qua fiint etiam mul- 
ti meatus , iis recipiendis idonei ; atque idcirco perpau- 
cas ufque ad nos pervenire, ludico enim illos meatas > 
tum in illa cruda interiore , tum etiam in magnetibus , 8^ 
ferri ramentis, qua: in venis hujus exterioris continentur, 
plane alio modo converfos efic , quam meatus medis re- 
gionis ; ita ut particuls driats , qus per hanc mediani 
regionem ab Audro ad Boream iluiint ; revertantur a Bo- 
rea ad Audrum, per omnes quidem fuperioris partes, 
fed prscipue per ejus crudam interiorem, itemque per 
magnetes & ferrum exterioris ; quo cum maxima earum 
pars fe conferat , pauci fuperfunt qui per hunc nodrum 
' aerem , & alia circumjacentia corpora , meatibus idoneis 
dedituta , fibi viam quirant. Qui fi rr conjicio, ma- 
gnes e terra excifus , & in cymba fuper aq. m libere col- 
locatus eandem illam faciem, quafempci mtea,dum 
terri hirebat , Septentriones fpedavit , deb ' adhuc in 

Septen- 

* 



Pars Q^varta. 277 

Septentriones convertere : ut Gilbertus virtutis magne- 
tica: prazeipuus indagator & ejus quae in Terra eft pri- 
mus inventor, expertum fc efle affirmat.Ncc moror quod 
alii contrarium putent fe vidifle ; forian enim iis impo- 
fuit , quod cum illa ipfa pars terrae , ex qua magnetem 
excidi curaverant , eflet magnes , poli magnetis excifi ad 
eam fe converterent ; ut paullo ante diftum eft , unius 
magnetis fragmentum ad aliud converti. 

lam vero, cum ifta virtus magncticanon communice- 
tur ferro oblongo, nifi fecundum ejus longitudinem, cer- 
tum eft acum ipfa imbutam, fuas femper extremitates 
verfiis eafdem terrae partes debere convertere , vcrfiis 
quas magnes fphxricus polos fuos convertit ; & femper 
cjufmodi acus fuac magncticae virtutis polos in extremita- 
tibus iftis prateife habere. 

Et quia facilius carum extremitates , a reliquis parti- 
bus dignofei pofliint , quam poli magnetis , ipfarum ope 
notatum eft , magncticae virtutis polos non ubique Ter- 
rae polos accurate refpicere , fed varie variis in locis ab 
iis declinare. Cujus declinationis cauffa ; ut jam ante 
Gilbertus animadvertit , ad folas inxqualitatcs qux funt 
in hac terra: fupcrficic , referri debet. Manifeftum enim 
eft , in unius hujus exterioris terrx partibus , multo plu- 
ra ferri ramenta , plurefquc magnetes reperiri , quam in 
aliis j quo fit , ut particulx ftriatx , a terra interiori egre- 
dientes , majori copiii verfus quxdam loca fluant , quam 
verfus alia , ficque ab itineribus filis fxpe defledant. Et 
quia polorum magnetis, vel extremitatum acus conver- 
fio, pendet a fblo curfu iftarum particularum, omnes 
carum inflexior fcqui debet. Hujufque rei experimen- 
tum facere lir . m magnete , cujus figura non fit fphxri- 
ca : nam fi a» is exigua fupra diverfas ejus partes colloce- 
tur, non fe' r eodem plane modo ad ejus polos fc con- 

L1 z vertet. 



CLXVII 
Cur acM 
magntu 
t»ii* fim- 
per fu A vir- 
tutis p«lot 
in extremi- 
tAtibue fuit 
hAbesnt. 

CLXVIir. 

Cur poli 
mAgnetie* 
virtutis , 
non femper 
At cur Ati 
verftuTer- 
r« polos di- 
riguntur ; 
fed ub iis 
VArii de- 
clinent. 



CLXIX. 

Cnr eti»m 
interdum 
ifiu dicli- 
nutio cum 
temfere 
mutetur. 



CLXX. 
Cur in mu- 
gnete fupr» 
unum ex 
fuk polit t- 
reffo minor 
tjftpojpt, 
^u*m cum 
ej ut poli 
dquuliter 
m Ttrrd 
dijlunt. 



Zj8 PrINCIPIORVM PniLOSOPHIiB 
vcrcct , fed ikpe ab iplis aliquantum declinabit. Nec pti» 
tandum cfl; in eo difparcm elle rationem, quod inaequali- 
tates qux fune in extima terrx fupcrficic , ad totam ejus 
molem compatatz perexigux fint; non enim cum ipla> 
fed cum acutas aut magnetibus in quibus declinatio fit , 
funt comparandz , ficque fatis magnas elTe apparet. 

Sunt qui dicunt, illam declinationem non lemper in 
iifdem terrx locis eandem manere; fed cum tempore 
mutari: quod minime mirum videri debet; non modo 
quia ferrum quotidie, ex unis terrae partibus in alias ab 
hominibus transfertur ; fed etiam quia ejus gleba: , .qua» 
funt in hac terra exteriore , quibufdam in locis cum tem- 
pore corrumpi pofllint ,. & aliae in aliis generari , live ab 
'interiore terra fubmittL 

Sunt etiam qui dicunt, iftam declinationem nullam 
efle in magnete Iphaerico , fupra polum fuum Auftralem, 
in his Borealibus regionibus , vel fupra Borealem in Au- 
Uralibus, perpendiculariter flante , illumque hoc pado 
cymbae impolitum >quandam xquatoris fiii partem, fem- 
per accurate eandem verfus Boream , &oppolitam ver- 
liis Aullrum convertere. Quod an verum Iit , nullo mi- 
hi adhuc experimento compertum ell. Sed facile mihi 
perfuadeo non omnino eandem, nec forte etiam tan- 
tam efle declinationem, in magnete ita conllituto, quan» 
in eo cujus poli aequaliter i Terra dillant. Nam parti- 
culae Uriatae , in hac fuperiore Terrae regione , non mo- 
do per lineas aequaliter ab ejus centro dillantes , ab una 
polo ad alium revertuntur , fed etiam ubique ( praeter- 
quam fub aequatorc ) nonnullae ab interioribus ejus par- 
tibus alcendunt : &: magnetis llipra pol- 'eredi converlia 
ab his ultimis , declinatio vero a prioribu nraecipue de- 
pendet. 

Prxteica magnes trahit ferrum ,live poti* magnes 6^ 

(er 



% 




i 



/ 



; 



Pars Qvarta. 279 

ferrum ad invicem accedunt : neque enim ulla ibi tradio 
cft , fcd ftatim atque ferrum eft intra fphiram adivitacis 
magnetis > vim ab co mutuatur , & particula: ftriarx ab fimtm. 
utroque egredientes, aerem intermedium expcllunt;^quo 
Iit , ut ambo ad invicem , non aliter quam duo magnetes 
accedant. Imo etiam ferrum liberius movetur quam ma- ' 

gnes , quia conftat iis tantum ramentis , in quibus parti- 
culx ftriatx fuos habent meatus, magnes autem multa 
materia lapidea gravatur. 

Sed multi mirantur magnetem armatum , five lami- CLXXir.- 
nam ferream magneti adjundam, plus ferri pofle fuftinc- 
rc, quamfolum magnetem. Cujus tamen ratio detegi tut.muUh 
poted exeo, quod ctiamiiplus fibiappenh ferri furti- tiu*ftrr$ 
neat , non tamen idcirco plus ad fc allidat , fi vel mini- 
mum ab eo removeatur ; nec etiam plus furtineat , fi cor- duu 
• pus aliquod , quantumvis tenue , interjaceat : hinc enim 
apparet ,^irtam majorem ejus vim, ex Ibla differentia con- 
tadiu oriri : quod nempe laminx ferrex meatus , aptirti- 
me congruant cum meatibus ferri ipfi appcnfi , & ideo 
particulx rtriatx , per hos meatus ex uno ferro in aliud; 
tranfeuntes , omnem acrem intermedium expellant, crti- 
ciantque, ut eorum fupcrficics fe invicem immediate con- 
tingentes, difficillime disjungantur rjamque fupra orten- 
fum fert , nullo glutino duo corpora melius ad invicenrs 
pofle alligari, quam immediato contadfu. Meatus autem: 
magnetis, non ita congruunt cum meatibus ferri, pro- 
pter materiam lapideam qux in eo ert ; hineque fit , uc 
Icmper aliquantulum fpatii , inter magnetem & ferriinv 
debeat remanere, per quod particulx rtriatx, ex uniusi 
meatibus ad me'' s alterius perveniant- 

. Mirantur c* .in nonnulli , quod quamvis poli magne- CLXXm- 
tis contrarix artutis efle videantur, fe tamen invicem 
juvent ad fe um. furt mendum ; ita ut, fi ambo laminis- 

L1 j £br- 



rii y f * »’»' 
vicem jn- 
vtnt »i 
ferrum fu- 
fttnendum. 




CLXXIV. 

Cur gyr»- 
tip rotulp 
ferre*,a vi 
eetsgnetis 
tui Mfftnf» 



l8o PrINCIPIORVM PHILOSOPHIiE 
ferreis armentur, poiTintfcrc duplo plus ferri limul fu- 
ftincre, quam unusfblus. Nempe fi AB eft magnes, 

cujus polis adjun^tz funt laminz 
C D & E F , ita utrimque pro- 
minentes , ut ferrum G H iis 
applicatum, fuperficic &tis lata 
iplas tangat , hoc ferrum G H 
duplo fere gravius efle potcll , 
quam (I ab una tantum ex illis la- 
minis fullincretur. Sed hujus rei ratio evidens cll , ex 
motu particularum Uriatarum jam explicato : quamvis 
enim in eo contrarix lint , quod qux per unum polum 
ingrediuntur , non pofllnt etiam ingredi per alium , hoc 
non impedit quo mimis in fullinendo ferro confentiant; 
quia venientes ab Aullrali magnetis polo A , per lami- 
nam chalybeam C D reflexx , ingrediuntur unam ferri 
partem b , in qua faciunt ejus polum Borealem ; atque 
inde Huentes ulque ad AuUralem a , occurrunt alii la- 
ininx chalybex F £ , per quam afeendunt ad B , polum 
magnetis Borealem ; & vice verla egrelTx ex B , per ar- 
maturam £ F > ferrum appenfum H G , aliamque arma- 
turam D G , revertuntur ad A. 

Hic autem motus particularum Uriatarum per magne- 
tem &: ferrum , non ita videtur confentire cum motu cir- 
culari ferrearum rotularum , qux turbinis indar contor- 
tx , diutius gyrant e magnete pendentes , quam cum ab 
eo remotx terix infidunt. £t fane d particulx driatx 



tft,npn im ^ 

feJistmr. motu tantum rcdo agerentur, &fingulos ferri meatus 
per quos ingredi debent , e regione meatuum magnetis 
ex quibus egrediuntur , offenderent , r ^'carem eas fide- 
re debere gyrationem idarum rotularum. Sed quia Icm- 
per ipfxmet gyrant , unx in unam partem ilix in con- 
trariam, & oblique tranlire debent cxmr*atik magnetis 

in 



} ' 
t- 



f * 






. ♦ 

. -r- 



1 



CLXXV. 

§lHtmod» 



P A R 5 Q^v ARTA. 28 1 

in meatus ferri, quomodocun que rotula vertatur, xquc 
facile in ejus meatus ingrediuntur , ac fi eflet immota, 
minuique ipfius motus impeditur a contaftu magnetis , 
cum ei fic appenfa gyratur , quam a contactu Terrae, cum 
fuo pondere illam premit. 

Variis modis vis unius magnetis augetur vel minuitur, 
alterius magnetis aut ferri accellu. Sed una in hoc ge- . 
ncralis regula cft , quod quoties ita fiti funt ifti magnetes, 
ut unus in alium particulas (Iriatas mittat , fe invicem ju- 
vent ; contra autem , fi unus ab alio eas abducat , fibi ob- *^**^f^*^ 
ftent. Quia quo celerius & copiofius iftae particula: , per vim 
unumquemque magnetem fluunt , eo major in eo eft vir- 
tus , & magis agitata: ac plures, ab uno magnete vel ferro 
in alium mitti poflunt , quam eo abfente ab aere , aliovc 
ullo corpore in ejus locum conftituto. Sic non modo , 
cum polus Auflralis unius magnetis , polo Boreali alte- 
rius conjun£lus eft , fe invicem juvant ad ferrum aliis fuis 

} )olis appenfum fuftinendum ; fed etiam cum disjuncH 
unt , & ferrum inter utrumque collocatur. Ex. gr. Ma- 
gnes C juvatur a 
magnete F, ad fer- 
rum D E fibi con- 
jundum retinen- 
dum ; & vice verla , 
magnes F juvatur a 

magnete C , ad hujus ferri extremitatem E in aere fii- 
ftinendam : poteft enim efle tam gravis , ut ab eo folo fic 
fuftineri non poflet , fi alia extremitas D alteri corpori , 
quam magneti C inniteretur. 

Sed interim o dam vis magnetis F, impeditur k ma- CLXXVT. 
gncte C , ner >c illa quam habet ad ferrum O E ad (c 
alliciendum. sotandum enim cft hoc ferrum , quamdiu 
tangit C, attrahi non pofle a magnete f>rtn,ftr- 




quem 



rum Jihi 



tto» ttnti- 
l$tum a 
tnagntt» 
dehiUof$ 
MlttMhert 

noi ffffit. 



CLXXVII. 
Citr m»- 
gnu debi- 
lUfMMtfer- 

gntteftr. 
tiori fttru 
fibi ttnti- 
guum ftjftt 
dttrnhtrt. 



CLXXVm. 
Cur in hit 
Bortnlibm 
ngitnibttt, 
polit Ah- 
ftrnlit mn- 
gnttit (it 
ftrtitr Bt~ 
rtnli. 



CLXX IX. 
Dt iit qu*. 
tbfirvnri 



^8^ PrINCIPIORVM PHILOSOPHIiE 
qucmnon tangit, ctiamfi hunc illo multo potentiqrcm 
cflc fupponamus. Cujus ratio eft, quodparticuls ftriatae 
per hos duos magnetes ,• & per hoc ferrum , tanquam 
per unicum magnetem , modo fupra explicato tranlcun-, 
tes , aequalem fere habeant vim in toto (patio quod eft in- 
ter C & F , nec ideo poflint ferrum D E , non fola ifta vi 
magnetica , fed infuper coota£lu fuo magneti C alliga- 
tum , verfiis F 'adducere. 

Atque hinc patet , cur faepe magnes debilis , aut 'exi- 
guum ferrum , detrahat aliud ferrum a magnere fortiore. 
Notandum enim eft hoc nunquajn ficri,nili cum magnes 
debilior tangit illud ferrum , quod detrahit a magnete 
fortiori. Quippe cum duo magnetes , ferrum oblongum 
polis dilTimilibus tangunt, unus in una extremitate, alius 
in aha , & deinde ifti duo magnetes ab invicem removen- 
tur ferrum intermedium nonfemperdebiliori, nec etiam 
femper fortiori, fed modo uni, modo alteri adhicret: 
nullamque puto efle rationem , cur uni potius quam al- 
teri adhireat , nifi quod cum cUi adhxret , in majori fu- 
perheie quam alium tangat. 

Ex eo vero , quod magnes F juvet magnetem C , ad 
ferrum DE fuftinendum, manifeftum eft cur ille polus 

magnetis , qui a no- 
bis vocatur Auftra- 
lis, plus ferri fufti- 
neat quam alter, in 
his Borealibus re- 
gionibus: etenim a 
Terra maximo magnete juvatur, eodem plane modo ac. 
magnes C a magnete F ; contra auter 'ius polus , pro- 
pter fitum non convenientem, a Terra ii. '•editur. 

Si paullo curiofius confideremus , quo ^ £to limatura 
ferri circa magnetem fc dilponat , mulro cji adver- . 

emus. 




P A r's Q^v a a T a. l8j 

ternus ) quae haftcnus di«^a confirmabunt. Nam in pri- »» 
mis notare licet, ejus pulvifculos non confufe coacervari, 
fed unos aliis incumbendo , quofdam quafi tubulos com* magnetem 
ponere , per quos particulae ftriatae liberius quam per ac- 
rem fluunt , quique idcirco carum vias defignant. Qua: 
vix ut clare ipfis oculis cerni poflint , fpargatur aliquid i- 
ftius limaturx fupra planum , in quo fit foramen cui ma- 
gnes fphxricus ita immifliis fit , ut polis fuis utrimque 
planum tangat , eo modo quo Aftronomorum globi Ho- 
rizontis circulo immitti folent , ut fphxram redam re- 
prxfentent , &c limatura ibi fparfa difponct fe in tubulos , 
qui flexus particularum ftriatarum circa magnetem ,* fi- 
vc etiam circa globum Terrx, a nobis fupra deferiptos 
exhibebunt. Deinde fi alius magnes eodem modo ifti 
plano Juxta priorem inicratur , & polus Auflralis unius, 
Borcalcm alterius rcfpiciat , limatura circum iparfa o- 
ftendet etiam , quo pado particulx ftriatx , per iftos 
duos magnetes tanquam per unicum moveantur. Ejus 
enim tubuli, qui ab uno ex polis fc mutuo rcfpicicntibus, 
ad alium porrigentur , erunt omnino redi ; alii vero , qui 
ab uno ex adverfis polis ad alium pertingent , erunt cir- 
ca magnetes inflexi : ut hic funt linex B R V X T 4. 




Notari edar potefl , cum aliquid limaturx ferri ex po- 

Mm lo, 



V 






Principiorvm PniLosoPHiit 
lo , cx. gr. Auftrali , unius magnetis pendet , fi polus Au- 
ftralis alterius magnetis infra pofiti , verfus illam conver- 
tatur , & paullatim ei appropinquetur , quo pado tubuli 
cx ea confedfi primo lurfum fc retrahunt & infledunt r 
quia fcilicct cx particulae firiatae, quae per illos fluunt j re- 
pelluntur ab aliis quae veniunt a magnete inferiore. Ac 
deinde , fi ifte inferior magnes multo potentior fit fupe- 
nore , tubuli ifti diflblvuntur , & limatura decidit in infe- 
riorem ; quia fcilicct particulx ftriata: cx hoc inferiori 
afccndentcs , impetum faciunt in fingulos ifiius limaturae 
pulvifculos>quos cum ingredi non poffint>nifi pcrcafdcm 
illorum fuperficies quibus magneti fuperiori adhaerent> 
cos ab hocfuperiorc disjungunt. Contra vero, fi polo- 
Aufirali fuperioris magnetis , cui limatura ferri adhaeret ^ 
polus Borealis inferioris obvertatur, haec limatura tubu- 
los fuos reda verfus inferiorem dirigit, & quantum poteft 
producit ; quia utrimque particulis firiatis , ab uno ma- 
gnete in alium tranfeuntibus , viam praebent-, fcd non 
ideo a fuperiori feparatur , nifi prius inferiorem tetigerit, 
propter vim contadus , de qua egimus paullo ante. At- 
que propter iftam eandem vim,fi limatura magneti quan- 
tumvis torti,adhacrcns , tangatur ab alio debiliori magne- 
te , vel tantum a ferreo aliquo bacillo, fionnullae ejus par- 
tes fortiorem magnetem relinquent , Sc debiliorem , fi- 
ve ferreum bacillum , fequentur ; illae fcilicct , quae majo- 
ri fuperficic hunc quam illum tangent. Cum enim exi- 
gux iftx fuperficies varix fint , & inxquales , femper ac- 
cidit, utquafdam limaturx particulas uni magneti vel 
ferro , alias alteri firmiusjungant. 

CLXXX. Lamina ferrea , qux polo magneti? -dmota , ejus vim 
cur Umt. fuftinendi ferri multum auget , ut ante "^^um eft , impe- 
cjufdcm vim ferri ad fc alliciendi ai. 'onvettendi. 
$u,fonjun. Nempe lamina D C D ^ impedit ne magn A B, cujus 

polo 



Pars Q^v arta. 

polo adjunda cft , acum E F ad fc alliciat , aut convcr- f'*- 
tat. lam enim advertimus particulas llriatas, quae pro- 
grederentur a B verfus 
E F , abfque hac lamina 
eflet , in ea refledi ex C 
verfus extremitates D D, 
propterea quod liberius 
per ipfam quam per ac- 
rem fluunt, licque vix ul- 
lae ad acum E F perveniunt. Eodem modo quo fupra 
diximus , paucas a media Terrae regione ad nos perveni- 
re , quia maxima earum pars , per inrcriorem cruftam fu- 
perioris Terrae regionis, ab uno polo ad alium revertitur; 
unde fit, ut debilis tantum vismagnetica totius Terrae 
hic apud nos fentiatur. 

Sed prxtcr ferrum , aut magnetem , nullum aliud cor- clxxxt. 
pus in locum laminae CD ponipoteft, a quo magnes 
A B impediatur , ne vim fiiam in acum E F exerceat. //«« mit*- 
Nullum enim habemus in hac exteriore terra, quantum- 
vis (olidum & dunim , in quo non fint plurimi meatus ; 
non quidem ad menfuram particularum ftriatarumeffor- Jw. 
mati , (cd multo majores , utpotc qui etiam globulos fe- 
cundi elementi recipiunt , & per quos idcirco.iflx parti- 
culx (Iriatx, non mimis libere tranfirc po(Tunt,quam 
per aerem , in quo iftos etiam globulos (ccundi elementi 
obvios habent. 

Si ferrum aut magnes , diu detineatur aliter converfus 
ad Terram, aliolve vicinos magnetes, quam fponte fc gn*tupefi~ 
converteret fi nihil ejus motum impediret, hoc ip(b vires tUnonc»n- 
fuas pauUatim a»^ittit ; quia tunc particul* ftriatx , ex 
Terra vel aliis ' ignetibus vicinis advenientes, oblique faMOMtim 
velaverie ipf , meatibus occurrendo, pauUatim eorum •mmmmMt. 
figuras rour *t , & corrumpunt. 

M m a De- 




di firriim- 
ftduu. 









CLXXXltl. 
Cur rubt- 
, humi- 
dttm fi- 

tut , tm It- 

ijtm immi- 
nu»t , O* 
•vthtmens 

itnit pUni 
tolUt. 

CLXXXIV. 
De vi mt- 
traBionit 
in fuccino , 
cera, rtfi- 
nn, 

mibbm 



i8tf pRiNc iPioR V M Philosophiae 

Denique vis magnetica humidicace , rubiginc , ac fitu 
valde minuitur ; & valido igne plane deletur. Rubigo c- 
nim ex ferri ramentis efflorefccns , meatuum orificia oc- 
cludit ; idemque przflat aeris humiditas & fitus , quia ro- 
biginis initia funt. Ignis autem agitatio iftorum ramento- 
rum pofitionem plane difturbat. Nihilque puto hadtenus 
circa magnetem vere ac pro certo fuifle obfervatum , cu- 
jus ratio ex iis quae explicui , non facile intelligatur. 

Hic autem occafione magnetis qui trahit ferrum , ali- 
quid addendum eft de fuccino , gagate , cera , refina , vi- 
tro & fimilibus, quae omnia minuta corpora etiam tra- 
hunt. Quamvis enim mei non fitinftituti, particularia 
ulla explicare , nifi quatenus requiruntur ad generaliora , 
de quibus egi, confirmanda ; nec examinare poflim iflam 
vim in gagate vel fuccino , nifi prius ex variis experimen- 
tis plures alias eorum proprietates deducam , & ita inti- 
mam ipforum naturam inveftigem ; quia tamen eadem 
vis in vitro etiam eft , de quo mihi paullo ante fuit agen- 
dum , ad ignis effedus demonftrandos , nifi eam explica- 
rem , alia rorfan quae de illo fcripfi, poflent in dubium re- 
vocari. Praifertim quia forte nonnulli , videntes iftam 
vim in fuccino, cera , refina , & oleagineis fere omnibus 
reperiri , putabunt ipfam in eo conliftere , quod tenues 
quaedam & ramofae iftorum corporum particulz fri^ione 
commotae, (friiftio enim ad illam vim excitandam requi- 
ri fblet,) per acrem vicinum fc diffundant , ac fibi mutuo 
adhaerefeentes protinus revertantur , & minuta corpora 
quae in itinere offendunt , fecum trahant. Quemadmo- 
dum videmus ejufmodi pinguium liquefadorum guttas, 
bacillo appenfas , levi motu ita excut- nofle , ut una ea- 
rum parte bacillo adhaerente , alia pat> ‘d aliquam di- 
ftantiam ab eo recedat , ftatimque revert. ur , nec non 
fcftucas , aliave obvia corpuicula fecum au 'urat. Nihil 

enim 



Pars Q^vArta. zSj 

enim tale in vitro licet imaginari , faltem fi natura ejus fit 
talis , qualem eam fupra dcfcripfimus ; ac proinde in ipfo 
alia illius attra6lionis canfia ell alfignanda. 

Nempe ex modo quo illud generari didum ell , facile 
colligitur , prxter illa majufcula intervalla , per qua: glo- 
buli ^cundi elementi > verfiis omnes partes tranfire pofi 
funt , multas etiam rimulas oblongas inter ejus particu- 
las reperiri> qux cum fint angulliores» qu^ ut illos 
globulos recipiant , foli materia: primi elementi tranfi- 
tumprazbent; putandumque ell , hanc materiam primi 
elementi , omnium meatuum quos ingreditur figuras in- 
duere alTuetam > per rimulas illas tranfeundo , in quafi 
dam quali fafciolas tenues, latas , & oblongas elformari ; 
qua: , cum fimiles rimulas in acre circumjacente non in- 
veniant, intra vitrum fe continent, vel certe abeo non 
inultum evagantur, & circa ejus particulas cpnvoluta:, 
motu quodam circulari, ex unis ejus rimulis in alias fiuunt. 
Quamvis enim materia primi elementi fluidilfima fit, 
quia tamen conllat minutiis ina:qualiter agitatis , ut in 
tertia: partis aniculis 87 & 88 explicui , rationi con- 
fentaneum ell, ut credamus multas quidem ex maxime 
concitatis ejus minutiis , a vitro in a^rem alfidue migra- 
re , aliafque ab aere in vitrum earum loco reverti ; fed 
ciimea:qua: revertuntur non fint omnes a:quc concita- 
tx , illas qua: minimum habent agitationis , verfus rimu- 
las, quibus nulli meatus in aere correfpondent , expelli , 
atque ibi unas aliis adha:rentes, falciolas illas componere: 
qua: falciola:, idcirco fiiccelTu temporis figuras acquirunt 
determinatas, quas non facile mutare poliunt. V nde fit, 
ut fi vitrum latis valide fricetur , ita ut nonnihil incale- 
fcat ; ipfa: hoc oru foras exculTx , per aerem quidem vi- 
cinum fe dif jrgant , aliorumque etiam corporum vici- 
norum me? js ingrediantur, fed quia non tam faciles ibi 

Mm 5 vias 



CLXXXV. 

c*uf» ifliut 

Hu in vi- 
tro. 



CLXXXVI. 

iffim eMuf- 
jmm in reli- 
quit ettnm 
videri. 



CtXXXVU. 

£x diai* 

inteUigi, 

qutnnm 

enujft ejft 

fejpntreli- 

qUOTHm 

0mnium 
Uum effg- 



i88 Principiorvm Philosophi.* 
vias inveniunt, ftatim ad vitrum revolvantur, deminu- 
tiora corpora , quorum meatibus funt implicita , fecum 
adducant. 

Quod autem hic de vitro notavimus, de plcrilque aliis 
corporibus eciim credi debet ; nempe quod interftitia 
quxdam inter eorum particulas reperiantur , qux cum 
nimis angufla (Int , ad globulos fecundi elementi admit- 
tendos , lolam materiam primi recipiunt, & cum hnt ma- 
jora iis qux in acre circumjacente , foli illi materix primi 
clementi etiam patent, implentur minus agiratis ejus mi- 
nutiis ; qux libi mutuo adjundx , particulas componunt 
diverlas quidem habentes figuras, juxta diverlitatCm illo- 
rum interllitiorum , fed maxima ex parte fafciolarum in- 
dar tenues , latas & oblongas ; ita ut circa particulas cor- 
porum quibus infunt, fe convolvendo,aflIduc moveri pof- 
lint. Interditia enim a quibus figuram fuam mutuantur, 
cum debeant clTe valde anguda, ut globulos fecundi ele- 
menti non admittant, nifi elTent oblonga rimarum indar, 
vix pollent cfle majora iis , qux inter acris particulas , a 
globulis ejuldem fecundi elementi non occupantur. Qua- 
propter ctfi non negem , aliam caudam attradionis ante 
expolitam , in aliquibus forte corporibus locum habere 
poife ; quia tamen Aon ed ita generalis & attradio ida in 
valde multis corporibus obfervatur , non aliam puto in 
illis , vel faltem in maxima illorum parte , quam in vitro 
ede quxrendam. 

Cxterum hic notari velim, particulas idas in meatibus 
corporum terredrium ex materia primi clementi effor- 
matas, non modo variarum attradionum , quales funt in 
cledro & in magnete , fed & aliorum irnumerabilium 
admirandorum clfeduam caudas ede pc e. Qux enim 
in unoquoque corpore formantur , aliquid "ngularc ha- 
bent in fua figura, quo differunt a reliquis . -uiibus, in 

aUis 



1 



Pars Qvarta. 



i8p 



aliis corporibus formatis: cumque retineant maximam ef >*»>», «ii 
agitationem primi elementi , cujus funt partes , minimas 
ob cauflas fieri poteft , ut vel extra corpus in quo funt referri fr! 
non evagentur , fed tantum in ejus meatibus hinc inde 
difeurrant ; vel contra celerrime ab eo difcedant j & alia 
omnia corpora terrefiria pervadentes , ad loca quantum- 
libet remota breviflimo tempore perveniant , ibique ma- 
teriam fuac adioni recipiendae idoneam invenicntcs,raro9 
aliquos effedus producant. £t fane quiiquis confidera- 
bit, quam mirae lint magnetis & ignis proprietates, ac 
quam diverfae ab iis quas vulgo in aliis corporibus obier-* 
vamus; qu^ ingens flamma ex minima fcintilla momen- 
to temporis poflit accendi , quam magna fit ejus vis ; ad 
quam immanem diflantiam flellx fixae lumen fuum cir- 
cumquaque diffundant , & reliqua, quorum cauflas, meo 
judicio, fatis evidentes, & principiis omnibus notis, & ab 
omnibus admiflis , figura fcilicet , magnitudine , fitu & 
motu particularum miseriae, in hoc feripto deduxi: facile 
fibi perfuadebit , nullas efle vires in lapidibus aut plantis 
tam occultas , nulla fympathiae vel antipathiae miracula 
tam flupenda, nihil denique in natura universa , quod ad 
cauflas tantum corporales , five mente & cogitatione de- 
ftitutas, debeat referri, cujus ratio ex iifdem illis principiis 
deduci non poflit: adeo ut aliqua alia ipfis adjungere non 
fit necefle. 

Plura non adderem in hac quana principiorum Phi- 
lofophiae parte, fi (quemadmodum mihi antehac in ani- extriaH 
mo fuit) duas adhuc alias, quintam fcilicet de viventibus, tiembiu dt 
five de animalibus & plantis , ac fextam de homine eflem 
feripturus. Sed o-ia nondum omnia, de quibus in iis «drinm 
agere vellem , * .ni plane perfpeda funt , nec fcip an fatis 
unquam otii abiturus fim ad ipfas abfolvendas , ne prio- g„i,ic„em 
res idcirco ^ urius retineam, vel quid in iis defideretur, mutiind» 

quod>^- 



CLXXXIX. 

quomodo 

Juu. 



cxc. 

Z>efi»- 
fuum di- 
/hnSion * : 
Mt primi dt 
intoTHU , 
hotoji, dt 
mnimi sgi- 
aibttt , < 5 * 
dt Mppttiti- 

tm HMtm- 

rmlibm- 



ipo PrINC IPIOF.Y M PHILOSOPHIiC 
quod ad alias rcfcrvarim, pauca quzdam dc rcnfuum ob- 
jcftis hic fubjungam. Quippe hadcnus hanc Terram, 
cocumque adeo hunc mundum afpedtabilem , indar ma- 
chinx delcripH , nihil przcer figuras & morus in eo con> 
fiderans ; fenlus aurem nodri mulra alia nobis exhiben t, 
colores fciliccr , odores , fbnos & fimilia, de quibus fi pla- 
ne racerem , przcipuam cxplicarionis rerum naruralium 
parrem viderer omififle. 

Sciendum iraque humanam animam , erQ rorum cor- 
pus informer, przcipuamramen fedemfuam habere in 
cerebro , in quo folo non modo inrelligir , & imaginarur, 
fcd eriam fenrir : hocque opere nervorum , qui filorum 
indar , a cerebro ad omnia reliqua membra prorendun- 
tur,iifque fic annexi funr,ur viX ulla pars humani cor- 
poris rangi poflit, quin hoc ipfb movcanrur aliquor nervo- 
rum exrremirates per ipfam fparfz , arque earum morus , 
ad alias eorum nervorum exrremirares , in cerebro circa 
fedem animz colle<das rransferarffr , ur in Dioprricz ca- 
pire quarto faris fufe explicui. Morus aurem qui fic in 
cerebro a nervis excitantur , animam , dve mentem inti- 
me cerebro conjundam , diverfimode afficiunt prout ipfl 
funtdiverfi. Atque hz diverfx- mentis affe<diones, live 
cogitationes ex idis motibus immediate confequentes , 
fenfuum perceptiones , five , ut vulgo loquimur , fenfus 
appellantur. 

Horum fenfuum diverfitates , primo ab ipforum ner- 
vorum diverfitate , ac deinde a diverfitate motuum, qui 
infingulis nervis fiunt, dependent. Neque tamen dn- 
guli nervi faciunt dngulos fenfus a reliquis diverfbs , fcd 
feptem tantum przcipuas differentias 'n iis notare licet, 
quarum duz pertinent ad fenfus interii* , aliz quinque 
ad externos. Nempe nervi qui ad vcntric Ium, oefopha- 
gum , fauces , aliafquc interiores parces , e. ^lendis natu- 
ralibus 



Pars Q v a r t a. ipj 

ralibus dcHdcriis dcfl;inacas> protenduntur, faciunc unum 
ex fenfibus internis , qui appetitus naturalis vocatur ; 
Nervuli ver6 qui ad cor & praecordia , quamvis perexigui 
fint, faciunt alium fenfum internum , in quo confiftunt 
omnes animi commotiones , five pathemata , & affedus , 
ut lartitiae, triftitix , amoris , odii, & fimilium. Nam, 
exempli caufla , (anguis rite temperatus , facile ac plus 
(blito in corde fe dilatans , nervulos circa oriBcia (par/bs 
ita laxat & movet , ut inde alius motus in cerebro (equa- 
tur, qui naturali quodam fenfu hilaritatis afHcit mentem: 
*ac etiam aliar quaevis caudae , nervulos iftos eodem modo 
moventes , eimdem illum Ixtitiae fenfum dant. Ita ima- 
ginatio fruitionis alicujus boni , non ipfa fenfum Iztitix 
in fc habet , fcd fpiritus ex cerebro ad mufculos quibus il- 
li nervi inlcrti funt , mittit , eorumque ope oridcia cordis 
^ expanduntur , & ejus nervuli moventur eo motu ex quo 
(ctjui debet ille (cnfus. Ita audito grato nuncio, mens pri- 
mum de ip(b judicat ; & gaudet gaudio illo intcllcduali , 
quod fine ulla corporis commotione habetur , quodque 
idcirco Stoici dixerunt cadere polTe in (apientem ; dein- 
de cum illud imaginatur , fpiritus ex cerebro ad prarcor- 
diorum mufculos fluunt , & ibi nervulos movent , quo- 
rum ope alium in cerebro motum excitant , qui mentem 
aflicit Ixtitix animalis fenfu. Eadem ratione fanguis ni- 
mis craflus , maligne in cordis ventriculos fluens , & non 
(atis ibi fe dilatans , alium quendam motum , in iifdem 
przcordiorum nervulis facit, qui cerebro communicatus, 
(cnfum triftitiz ponit in mente, quamvis ipfa forte nefeiat 
cur triftetur: alizque plures cauiue idem prxflarc pofllint. 
Atque alii motu»' ‘lorum nervulorum, efficiunt alios affe- 
£lus , ut amor’ , odii, metus , irx , &c. quatenus funt tan- 
tum affedus live animi pathemata, hoceft, quatenus 
fimteon^''^' quxdam cogitationes , quas mens non ha- 
, ' j N n bet 






PrINCIPIORVM PHILOSOTriliC 
bcc a fc fola , fed ab eo quod a corpore , cui incitnc ■ con-> : 
junda cfl > aliquid patiatur. Nam diftinda: cogicadones,' 
quas habemus de iis quae ampledenda fune , vel optanda, 
vel fugienda , &c. toto genere ab illis affedibus diilin- 
guuntur. Non alia ratio ed appetituum naturalium , ut 
famis, litis, &c. qui a nervis ventriculi, faucium, &c. pen- 
dent , funtque a voluntate comedendi, bibendi, &c. pla-< 
ne diverh , fed, quia ut plurimum iHa voluntas live appe- 
' dtio cos comitatur , idcirco dicuntur appedtus. 

cx c I. Quantum ad Icnfus externos , quinque vulgo nume- • 

B*fenfibM4 fjmcur, propter quinque diverla objedorum genera, neri*.- 
prim '0 dt vos iis fcrvicntcs moventia , & toddem genera cogitado- 
num confufarum , quae ab illis motibus in anima excitan-^ 
tur. Nam primo nervi in univerli corporis cutem defi- 
nentes , illa mediante a quibullibet terrenis corporibus 
tangi polTunt , & ab illis integris moveri , uno modo ab % 
illorum duride , alio a gravitate, alio a calore , alio ab hu- 
miditate , &c. quotque diverlls modis vel moventur , vel 
amotu fuo ordinario impediuntur, tot in mente diver- 
Ibs lenfus excitant , ex quibus tot tadiles qualitates deno- 
minantur. Ac praeterea cum iUi nervi folito vchcmen-< 
dus agitantur, fed ita tamen,, ut nulla laello in corpore 
inde fequatur , hinc fit Icnfus titillationis , menti namra- 
liter gratus , quia vires corporis , cui arflc conjunda eft y 
ei teltatur; h vero aliqua IxHoinde fequatur, ht fenilis 
doloris. Atque hinc patet , cur corporea voluptas & do- 
lor tam parum dident ab invicem in objedo , quamvis in' 
fenfu contrarii fint. 

Deinde alii nervi, per linguam & partes ei vicinas fpar- 
fi , ab eorundem corporum particulis, invicem disjun- 
dis , &c hroul cum f^iva in ore natantib., divcrlimodc> 
moventur , prout ipforum figurae fuiit divei •* , licque di- 
verforum laporum fenfus elhciunt. : : 

lertio 



CXCII. 

DeguftM. 



• ! • Pars Q;jr arta. 
j Tertio, duo etiam nervi, five cesebri appendices extra 
calvariam non exfcrtac , molentur ab eorumdem corpo- 
rum paniculis disjundis , & in acre volantibus , non. qui- 
dem quibuflibee , fcd iis quae fatis iubdlcs ac iimul (aris 
vividx funt , ut in nares attraebe per offis fpongiofi mea- 
tus , ufque ad illos nervos perveniant, & a diverfis eorum 
motibus fiunt diverforum odorum fenfus- 

Quarto , duo alii nervi in intimis aurium cavernis re- 
conditi , excipiunt tremulos & vibratos totius acris cir- 
cumjacentis motus. Aer enim membranulam tympani 
concutiens, fubjundam trium officulorum catenulam, 
cui ifti nervi adhxrent , fimul quatit i atque ab horum 
motuum diverfitate, diverforum ronorumfenfus oriuntur. 
I Denique. nervorum opticorum extremitates , tuni- 
cam , retinam didam , in oculis componentes , non ab 
acre nec a terrenis ullis corporibus ibi moventur, fcd a 
folis globulis fecundi elementi, unde habetur fenfus. lu- 
minis & colorum : ut jam fatis in Dioptrica Si Meteoris 
explicui. 

, Probatur autem evidenter, animam non quatenus eft 
in fingulis membris, fed tantum quatenus efl in cerebro, 
ea qux corpori accidunt in fingulis membris nervorum 
ope fentire : primo ex eo qu6d morbi varii , fblum cere- 
brum afficientes , omnem fenfum tollant, vel pertur- 
bent j ut & ipfc fomnus , qui eft in fblo cerebro , quotidie 
nobis magna ex parte adimit fentiendi facultatem, quam 
poflmodum vigilia rcflituit. Deinde ex eo quod cerebro 
illxfb , fi tantum vix per quas nervi , d membris externis 
ad illud porriguntur obftrudx fint , hoc ipfo illorum 
membrorum fer ''.s etiam perit. Ac denique ex eo quod 
dolor aliquar > fentiatur , tanquam in quibufdam mem- 
bris , in quUr > iiulla tamen efl doloris caufTa , fed in aliis 
per qux tevnt nervi, qui ab illis ad cerebrum proten- 

N n z duntur. 



CXCIII 
Dt Odorm- 
tu. 



ex e IV. 
DtAudit». 



CXCV. 

D$Vifu. 



■ ■ , 

CXCVI. 
Animam 
non/iniiri,- 
niji qnatf 
nm tfl in 
ctrtbr». 



CXCVTI. 
Mtntem 
eJfttMlit 
HMturt, , Mt 
ifclcctrf»- 
ritmotM 
varii fm- 
fut in ti 
pofpnt $X' 
citari. 



1^4 PrINC IPIORV M PhilosophijC 
duntur. Quod ultimum innumeris experimentis oftendi 
potcftjfcd unum hic ponere fufficiet. Cum puellae cui- 
dam , manum gravi morbo afferam habenti > velarentur 
oculi quoties Chirurgus accedebat , ne curationis appar- 
ratu turbaretur, eiquepod aliquot dies brachium ad cu- 
bitum ufque , ob gangraenam in eo Icrpentem fuiffet am- 
putatum , & panni in ejus locum ita fubdituti , ut eo (c 
privatam efle plane ignoraret , ipla interim varios dolo- 
res, nunc in uno ejus manus quae abfcifTa erat digito, 
nunc in alio fc fentire querebatur: quod (ane aliunde con- 
tingere non poterat , quam ex eo quod nervi qui prius 
ex cerebro ad manum defeendebant, tuneque in brachio 
juxta cubitum terminabantur , eodem modo ibi move* 
rentur , ac prius moveri debuident in manu , ad fenfum 
hujus vel illius digiti dolentis , animae in cerebro redden- 
ti imprimendum. 

Probatur deinde talem ede nodrae mentis naturam, ut 
ex eo (blo quod quidam motus in corpore dant , ad qua(^ 
libet cogitationes , nullam iftbrum motuum imaginem 
referentes , podfit impelli ; & fpeciatim ad illas confufas , 
quae fenTus , (ive fenfationes dicuntur. Nam videmus ver- 
ba, dve ore prolata , dve tantum feripta , quadibct in ani- 
mis noftris cogitationem & commotiones excitare. In 
eadem charta , cum eodem calamo & atramento, d tan- 
tum calami extremitas certo modo fupra chartam duca- 
tur , literas exarabit , quat cogitationes praeliorum , tem- 
peftatum , furiarum, affeftuique indignationis & triftitiae 
in ledorum animis concitabunt ; d vero alio mbdo ferd 
dmili calamus moveatur , cogitationes valde divctlas, 
tranquillitatis, pacis, amoenitatis , aftcv «fque plane con- 
trarios amoris & laetitiae efficiet. Rerpon» ~bitur forcade, 
(cripturam vel loquelam nullos adedus , ni hfque rerum 
a fediverfarum imaginationes immcdiar<“ in ’ nte exci- 
tare , 



Pars Q^vArta. . 
tarc , feci tantummodo diverfas intdledioncs ; quarum 
deinde occafionc anima ipfa variarum rerum imagines in 
fe efFormat. Quid autem dicetur de fenfu doloris & ti- 
tillationis ? Gladius corpori noftro admovetur, illud fein- 
dic , ex hoc folo fequitur dolor , qui fanc non minus di • 
verfus eft a gladii , vel corporis quod fcindirur locali mo- 
tu , quam color , vel fonus , vel odor , vel fapor. Atque 
ideo cum clare videamus , doloris fenfum in nobis excita- 
ri ab eo Iblo, quod aliqux corporis noftri partes conta<^u 
alicujus alterius corporis localiter moveantur , conclu- 
dere licet , mentem noilram elTe talis haturx , ut ab ali- 
quibus etiam motibus localibus , omnium aliorum fen- 
uium alfediones pati podit. 

Praeterea non deprehendimus ullam differentiam in- cxcviii, 
ter nervbs , ex qua liceat judicare , aliud quid per unos tu 
quam alios , ab organis fenfuum externorum ad cerc- •xur- 
brum pervenirc,vel omnino quidquam eo pervenire prx- 
ter ipforum nervorum motum localem. Vidcmufque hunc p7*teriffrl 
motum localem , non modo feofum titillationis , vel do- rumfigm- 
loris exhibere , fed etiam luminis & fonorum. Nam fi 
quis in oculo percutiatur , ita ut ictus vibratio ad retinam 
. ufque perveniat , hoc ipfo videbit plurimas fcintillas lu- 
minis fulgurantis, quod lumen extra ejus oculum non 
erit : Atque fi quis aurem fuam digito obturet , tremu- 
lum quoddam murmur audiet ■, quod a folo motu aeris in 
ca inclufi procedet. Denique faepe advertimus calorem > 
a.liafve fenGlcs qualitates , quatenus funt in objedis , nec 
non etiam formas rerum pure materialium, ut exempli 
gratia, formam ignis , a motu locali quorundam corpo- 
rum oriri , atqu' ipfas deinde alios moDJS locales, in 
aliis cotporib' > efficere. Et optime comprehendimus v> 
quo pa£lo a /aria magnitudine, figura Semotu parti- 
cularum un- iS corporis , varii motus locales in alio cor- 

N n 5 pore i . 



CXCIX. 

}<mIU n*- 
turt phi- 
nomtnA i» 
h»c trsSa- 

frAttr- 

mijfs. 



CC. 

NmBu m* 
im $m prhu 
eipik mfum 
ejf*, 



iS >6 Principiorvm Philosophije 
porc excitentur ; nullo autem modo polTumus inccllige> 
re , quo pa£to ab iifdem ( magnitudine (cilicet , figura & 
motu ) aliquid aliud producatur , omnino diverfa: ab ipfis 
naturz , quales funt illx formx fubflantiales & qualitates 
rcalcs , quas in rebus cfTe multi fupponunt j nec etiam 
quo pa^o poflea idae qualitates aut ibrmx , vim habeant 
in aliis corporibus motus locales excitandi. Quae cum 
ita fint , & feiamus eam efle animx noftrx naturam > ut 
diverti motus locales fufHciant, ad omnes fentiis in ca ex- 
citandos ; experiamurque illos rcipfa varios fenfus in cd 
excitare > non autem deprehendamus quicquam aliud , 
prxter ejufmodi motus , a fcnfuum externorum organis 
ad cerebrum tranlire , omnino concludendum cft , non 
etiam a nobis animadverti ea , quae in objedis externis , 
luminis, coloris, odoris, faporis, foni, caloris, frigo- 
ris & aliarum taflilium qualitatum , vel etiam formarum 
tiibflantialium nominibus indigitamus , quicquam aliud 
efle quam iftorum objedorum varias difpotitiones , quae 
efhciunt ut nervos noftros variis modis movere polTint. 

Atque ita facili enumeratione colligitur , nulla naturae 
phxnomena fuifle a me in hac tradlatione praetermifla. 
Nihil enim inter naturas phxnomena eft rcccnfcndum, 
niti quod fenfu deprehenditur. Atque exceptis magnitu- 
dine , tigura & motu , qux qualia tint in unoquoque cor- 
pore explicui , nihil extra nos potitum fentitur , niti lu- 
men, color, odor , fapor , fonus , & ta^ftiles qualitates j 
qux nihil aliud efle , vel faltcm a nobis non deprehendi 
quicquam aliud etie in objeflis , quam difpotitiones quaf- 
dam in magnitudine , figura & motu contiflentes, hacte- 
nus eft demonftratum. 

Sed velim etiam notari , me hic univet. m rerum ma- 
terialium naturam ita conatum efle expli .re , ut nullo 
plane principio ad hoc ufus fim, quod n<^n au ^ fiftotelr , 



Pars' Q^t arta. 297 

omnibufquc aliis omnium feculorum Philofophis fuerit 
admiflum : adeo ut hsec Philofophia non fit nova , fcd 
omnium maxime antiqua & vulgatis. Nempe figuras &; 
motus , & magnitudines corporum confideravi , atque 
fecundum leges Mechanicz > certis & quotidianis expe- 
rimentis confirmatas , quidnam ex illorum corporum 
mutuo concurfu fequi debeat , examinavi. Quis autem 
unquam dubitavit j quin corpora moveantur, variafque 
habeant magnitudines & figuras , pro quarum diverfitate 
ipforum etiam motus varientur, atque ex mutua collifio- 
ne , quz majufcula fiint in multa minora dividantur , & 
figuras mutent ? Hoc non uno tantum fenfu , fed pluri- 
bus , vifii , tadu , auditu deprehendimus ; hoc etiam di- 
flinde imaginamur & intelligimus : quod de reliquis , ut 
de coloribus , de fonis & exteris , quz non ope plurium 
fcnfuum , fed Ungulorum duntaxat percipiuntur, dici 
non potell : femper enim eorum imagines in cogitatione 
hollra funt confufx , nec quidnam illa fint feimus. 

At multas in lingulis corporibus particulas confidero, 
qux nullo fenfu percipiuntur : quod illi fortalTc non pro- 
bant, qui fenfusfiios pro menfura cognolcibilium lli- 
munt. Quis autem potell dubitare ; quin multa corpo- 
ra fint tam minuta , ut ea nullo fenfu deprehendamus , 
fi tantum confideret , quidnam fingulis horis adjiciatur 
iisqux lente augentur , vel quid detrahatur ex iis qux 
minuuntur? Crefeit arbor quotidie, nec potell intelligi 
majorem illam reddi, quam prius fuit, nilifimul intelli- 
gatur aliquod corpus ei adjungi. Quis autem unquam 
fenfu deprehendit , quxnam lint illa corpufcula, qux 
in una die arbori crefeenti accelTerunt. Atque faltem il- 
li, qui agnofrmt quantitatem efle indefinite divifibi- 
lem , fateri d oent ejus partes reddi pofle tam exiguas , 
ut nullo^en^ < percipiantur. Et fime mirum efle non de- 
bet. 



nonmb 9 . 

mnibm rt- 

eifUntur ; 

hAHeqm» 

PhtUft~ 

phi»m mm 

tjfmtvmm, 

feJmsxi- 

mi »nti- 

qM»m 

VM^Arem. 



ccr. 

2)4ri pArti- 
chIa 4 cor- 
porum in- 
ftnfiUs. 



CCII. 

Democriti 
PhiUfo- 
ph$»m non 
minus dif- 
ftrro ii no- 
ftriy quun 
a vulgMri- 



198 Principiorvm Philosophia 
bct , quod valde minuta corpora fentire nequeamus ; 
cum ipfi noftri nervi , qui moveri debent ab objedis , ad 
fenfum efficiendum , non fint minutiflimi , fed funiculo- 
rum inftar , ex multis particulis fe minoribus conflati ; 
nec proinde a minutiflimis corporibus moveri poflint. 
Nec puto quemquam ratione utentem negaturum , quin 
longe melius fit , ad exemplum eorum qua: in magnis 
corporibus accidere fenfu percipimus, judicare de iis qua: 
accidunt in minutis corpufculis , ob folam fuam parvita- 
tem fenfiim effugientibus , quam ad h.Tc explicanda, no- 
vas res nefeio quas , nullam cum iis qua: fentiuntur fimi- 
litudinem habentes , excogitare. 

At Democritus etiam corpufcula quxdam imagina- 
batur , varias figuras , magnitudines & motus habentia , 
ex quorum coacervationem mutuiique concurfibus , o- 
mnia fenfilia corpora exfurgerent ; & tamen ejus philofb- 
\ phandi ratio vulgo ab omnibus rejici folet. Verum nc- 
iflo unquam illam rejecit , propterea quod in eo confidc- 
rarentur quxdam corpora tam minuta , ut fenfum effu- 
gerent , qux varias magnitudines , figuras & motus ha- 
bere dicerentur ; quia nemo poteft dubitare , quin multa 
revera talia fint , ut modo oftcnfum cft. Sed rejc£fa cft • 
primo quia illa corpufcula indivifibilia lupponebat , quo 
nomine etiam ego illam rejicio , deinde quia vacuum cir- 
ca ipfa efle fingebat, quod ego nullum dari poffe demon- 
ftro; tertio quia gravitatem iifdem tribuebat , quam ego 
nullam in ullo corpore cum fblum fpeffatur , fed tantum 
quatenus ab aliorum corporum fitu & motu dependet , 
atque ad illa refertur, intelligo: denique quia non 

oftendebat , quo pado res fingulx , ^lo corpufculo- 

rum concurfli orirentur, velli de ah 'usidoftende- 
ret , non omnes ejus rationes inter fe a erebant ; fal- 
tem quantum judicare licet ex iis , qux de - 'fiu^^ opinio- 

• nibus 



pAUS Q^VARTA. 199 

Ilibus memorix prodita fune. An autem ea quae ha^enus 
de Philofophia Icripii , fatis cohxreant , aliis judicandum 
relinquo. 

At infenfilibus corporum particulis , determinatas fi- c c i r i. 
guras &L magnitudines & motus afligno , tanquam fi eas ^^2*^ 
vidiflem , & tamen fateor efle infenfiles ; atque ideo quae- motm f»r- 
rent fortafle nonnulli , unde ergo quales fint agnofeam. 

Quibus refpondeo, me primo quidem ex fimpliciffimis 
& maxime notis principiis y quorum cognitio mentibus mm. 
noftris a natura indita eft , generaliter confider^c , qux- 
nam prxeipuae difierentiae inter magnitudines & figuras 
& fitus corporum , ob folam exiguitatem fuam infcnfi- 
lium efle poflfent , & quinam fenfiles elfedus , ex variis 
eorum concurfibus fequerentur. Ac deinde cum fimiles 
aliquos eflcflus m rebus fenfibilibus animadverti , eas ex 
fimili talium corporum concurfu ortas exiftimaflTe ; prar- 
fertim cum nullus alius ipfas explicandi modus excogita- 
ri poflTe videbatur. Atque ad hoc arte fa£ta non parum 
me adjuverunt : nullum enim aliud > inter ipfa & corpo- 
ra naturalia diferimen agnofeo , nifi quod arte fadorum 
operationes , ut plurimum peraguntor inflrumentis aded 
magnis > ut fenAi facile percipi poflint : hoc enim requi- 
ritur , ut ab hominibus fabricari queant. Contra autem 
naturales cife<^us, fere femper dependent ab aliquibus * 
organis adeo minutis , ut omnem fenfum effugiant. £t 
fane nullx funt in Mechanica rationes , qux non etiam 
ad Phyficam , cujus pars vel fpccies eft , pertineant : nec 
minus naturale cfl horologio , ex his vel illis rotis com- 
pofito , ut horas indicet y quam arbori ex hoc vel illo fe- 
mine orta; > ut talft frudus producat. Quamobrem ut 
ii qui in confiderandis automatis funt exercitati, cum 
alicujus ma hinae ufum fciunt , & nonnullas ejus partes 
afpiciunt , acile ex ilHs , quo modo alis quas non vident 
’ ' O o fine 



CCIV. 
Sufficere fi 
de infenfili- 
bui quslia 
effe poffint, 
explicue- 
rim, etfi 
forti tun 
tMlisfint. 



ccv. 

JT4 tumen 
que, expli- 
cui, videri 
frUem me- 
rulitereer- 

/ 4 . 



300 Principiorvm Philosophia 
fint faftae , conjiciunt ; ita cx fenHlibus cfTcclibus , 5^ para- 
tibus corporum naturalium , quales Hnt eorum cauflx & 
particulae infeniiles , inveftigare conatus fum. 

At quamvis forte hoc pailo intelligatur > quomodo 
res omnes naturales Heri potuerint, non tamen ideo con» 
cludi debet , ipfas revera fic fadas efle. Nam quemad- 
modum ab eodem artifice , duo horologia fieri poflunc > 
qua: quamvis horas aeque bene indicent , & cxtrinfccus 
omnino fimilia fint , intus tamen ex valde diflimili rotu- 
larum compage conflant } ita non dubium cfl, quin fum- 
mus rerum opifex , omnia illa qua: videmus , pluribus di- 
verfis modis potuerit efficere. Quod equidem verum efle 
libentiffime concedo , fatifquc a me praeditum efle puta- 
bo , fi tantum ea quae fcripfi talia fint , ut omnibus natu- 
rae phaenomenis accurate refpondeant. Hocque etiam 
ad ufum vitae fufficiet > quia & Medicina, & Mechanica, 
& caeterae artes omnes , qua; ope Phyficae perfici pofTunt, 
ea tantum quae fenfilia funt , ac proinde inter naturae 
phaenomena numeranda , pro fine habent. £t ne quis 
forte fibi perfuadeat , Ariflotelem aliquid amplius prx- 
flitiffe , aut praedare voluiffe , ipfemet in primo Meteo- 
'rologicorum , initio capitis feptimi exprede tedatur, de 
iis quae fenfui non fuot manifeda , fe putare fufficientes 
rationes & demondrationes afferre , fi tantum odendac 
ea ita fieri poffe , ut a fe explicantur. 

Sed tamen ne qua hic veritati fraus fiat , confideran- 
dum ed quaedam effe quae habentur certa moraliter , hoc 
ed , quantum fufficit ad ufum vitae , quamvis fi ad abfo- 
lutam Dei potentiam referantur , fint incerta. Vt exem- 
pli gratia , fi quis legere velit epidolafh , Latinis quidem 
literis , fed non in vera fignificatione politis , feriptam , 
& conjiciens ubicunque in ea ed A , legen^ m effe B , 
ubi B legendum C , atque ita pro unaquaqu atera pro- 
xime 



// 



Pars Q v a r t a. 301 

Rime (cquentem efle fubftituendarn , inveniat hoc pa- 
do Latina quxdam verba ex iis componi , non dubita- 
bit quin illius epidolx verus fenfus in iftis verbis conti- 
neatur , etf» hoc fola conjeilura cognofeat , &: fieri forlan 
pofllt , ut qui eam fcripfit , non literas proxime (cquen- 
tes , fed aliquas alias loco verarum pofuerit ; atque fic a- 
lium in ea fenfum occultaverit : hoc enim tam difficul- 
ter poteft contingere, ut non credibile videatur. Sed 
qui advertent , quam multa de magnete , de igne , de to- 
tius Mundi fabrica , e^f paucis quibufdam principiis hic 
deduda fint , quamvis ifta principia tantum cafu & fine 
ratione a me affumpra efTe putarent , forte tamen agno- 
(cent , vix potuifTe contingere, ut tam multa fimul cohx- 
rereiit , fi f^fa eflent. ^ 

Prxterea quxdam fiint , etiam in rebus naturalibus , c c vi. 
qux abfolutc ac plufquam mbraliter certa exiftimamus, 
hoc fcilicet innixi Mctaphyfico fundamento, quod Deus rsUttr. 
fit fumme bonus & minime fallax , atque ideo facultas 
quam nobis dedit ad verum a falfb dijudicandum , quo- 
ties ea re£te utimur , & quid ejus ope difiindfe percipi- 
mus, errare non poffit. Tales fiint Mathematicx de- 
monftrationes : talis eft cognitio quod res materiales ex- 
fifiant } & talia funt evidentia omnia ratiocinia , qux de 
ipfis fiunt. In quorum numerum fortaffis etiam hxc no- 
ftra recipientur ab iis , qui confiderabunt , quo paflo ex 
primis & maxime fimplicibus cognitionis humanx prin- 
cipiis , continua ferie deduda fint. Prxfcrtim fi fatis in- 
telligant , nulla nos objefla externa fentire pofiTe , nifi ab 
iis aliquis motus localis in nervis nofiris excitetur ; ta- 
lemque motum excitari non pofTc a ftellis fixis , longilfi- 
me hinc diftantibus , nifi fiat etiam aliquis motus in illis , 

& in toto cr lointerjacente : his enim admiffis , extera 
omnia, falttm generaliora qux de Mundo & Terrafcripfi, 

Oo z vix 



C C V 1 1. 
StJ m* 
tmm» mtm 

EccLfitMM- 

fmkmitttrt- 



301 Princ. Philos. Pars Qvarta.' 
vix aliter quam a me explicata funt , intelligi poHc vi- 
dentur. 

At nihilominus memor mex tenuitatis, nihil affirmo : 
fed hacc omnia tum Ecclefiac Catholicz audtoritati , tum 
pnidentiorum judiciis fubmitto ; nihilquc ab ullo credi 
velim , nifi quod iph evidens & invida ratio perfuadebit. 





Djgitlzed by Googie